Araştırma Makalesi
Yıl 2023,
Cilt: 6 Sayı: 1, 206 - 238, 23.03.2023
Öz
“Etek” bugün zikredildiğinde akla bir kadın giysisini getirmektedir. Eski zamanlarda ise sözcük bugünün aksine hem erkek hem kadınlar için bir dış giysisi ya da kaftan gibi bazı giysilerin bir bölümünü karşılayacak şekilde kullanılmaktadır. Kılık kıyafet dışında sözcük, belden aşağı bölgeyi örtmesinden dolayı iffet, namus, temizlik gibi bazı yan anlamları da ihtiva etmektedir. Sözcük, iffetli, namuslu anlamına gelecek şekilde temiz etek, kirli etek, eteği arı; ya da tersi durumlar için eteği kirli, kirli etek, eğri etek gibi pek çok tabirin doğmasını sağlamıştır. Bugün de güncelliğini yitirmemiş olan temiz etek tabiri benzer şekilde Farsçada pâk-dâmen; Arapçada tahirü’z-zeyl ifadeleri ile karşılanmaktadır. Çalışmanın konusunu ise temiz etek ifadesinin Farsça karşılığı olan pâk-dâmen oluşturmaktadır. Klasik Türk şiiri metinlerinde iffetli, namuslu anlamları için Türkçe temiz etek ifadesinin yerine pâk-dâmenin tercih edildiği; bu ifadenin çok farklı metinlerde çok farklı tipleri tanımlamak için kullanıldığı müşahede edilmiştir.
Pâk-dâmen kullanımının çalışma konusu olarak tercih edilmesindeki ilk sebep Türkçe ya da Arapça karşılıklarına göre belirgin şekilde metinlerde çok daha yaygın kullanılmasıdır. Bir diğer sebep ise pâk-dâmen tabirinin din adamları, devlet adamları, mesnevi kahramanları ya da gazellerdeki sevgiliyi anlatmak başta olmak üzere çok çeşitli tipleri tanımlamak için tercih edilmesidir. Bazı manzumelerde ise kadın ya da erkek ayırt etmeksizin pâk-dâmen olmanın ehemmiyetine dikkat çekilmiş ve kişinin böyle bir sevgili edinmesi tavsiye edilmiştir. Çalışmada bu ifadenin geçtiği tüm manzumelere yer verilmemiş, belli başlı ortaklıklar ihtiva eden örnekler üzerinden ilerlenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AK, Coşkun (2001). Bağdatlı Rûhî Divânı Karşılaştırmalı Metin, Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.
- AK, Coşkun (2006). Muhibbi Divanı, Trabzon: Trabzon Valiliği Yayınları.
- AKDOĞAN, Yaşar (2017). Ahmedî İskender-nâme, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10667,ahmediskendernameyasarakdoganpdf.pdf?0
- AKSOYAK, İsmail Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âli Dîvânı, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 13.10.2022]
- AKSOYAK, İ. Hakkı, Arslan Mehmet (2018). Gelibolulu Mustafa Âli Riyâzü’s-Sâlikîn, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57125,gelibolulu-mustafa-ali---riyazu39s-salikinpdf.pdf?0
- AKKUŞ, Metin (1993). Nefî Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ARSLAN, Mehmet (2018). Bursalı İffet Dîvânı, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59882,bursali-iffet-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 31.12.2022]
- AVCI, İsmail (2007). Hazînî’nin Manzum Şerh-i Hadîs-i Erbaîn Tercümesi, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
- AYDEMİR, Yaşar (2018). Ramazan Behiştî Dîvânı, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 25.01.2023]
- Belal Saber Mohamed Abd El Maksoud (2004). Leylâ vü Mecnûn Mesnevisinin Arap, Fars ve Türk Edebiyatı’nda Ele Alınış Biçimi ve Lârendelî Hamdî’nin Eseri, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
- BAŞPINAR, Fatih (2008). 17. Yüzyıl Şairlerinden Beyânî’nin Divan’ı İnceleme-Tenkitli Metin, Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
- ÇAĞLAYAN, Nagihan (2007). Nîsârî Dîvânı (Metin-İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
- ÇETİNKAYA, Ülkü (2008). “Divan Edebiyatında Kadına Genel Bakış”, Turkish Studies, Cilt 3, Sayı 4, 279- 334.
- ÇINAR, Emine (2010). Kütahyalı Rahîmî Dîvân’ındaki Kasidelerin Şerhi, Yüksek Lisans Tevzi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
- ÇÖM, Erol (2007). 16. Yüzyıl Ahlakî Mesnevîleri ve Şemseddîn-i Sivâsî’nin İbret-nümâ Adlı Mesnevîsi (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
- DEMİRCİ, İlker (2012). Tuhfe-i Vehbî Manzum Sözlük (Transkripsiyonlu Metin, İnceleme, Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi.
- DEMİREL, H. Gamze (2005). 18. Yüzyıl Şairlerinden Belîğ Mehmed Emîn Dîvânı (İnceleme-Tenkidli Metin-Tahlil), Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
- DOĞAN, Muhammed Nur (2017). Fuzûlî Leylâ ve Mecnûn, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10680,metinpdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 22.01.2023]
- GÜFTA, Hüseyin (1995). Sâlim ( Mirzâ-zâde) Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
- GÜMÜŞOĞLU, Dursun (2008). Ahmed Edîp Harâbî Dîvânı Yaşamı ve Tüm Şiirleri, İstanbul: Can Yayınları.
- GÜNDÜZ, Emrah (2018). Abdünnâfi İffet Efendi ve Divanı (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
- GÜRGENDELİ, Müberra (2017) Şeyh-i San’ân Mesnevisi, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56210,mostarli-ziya39i-seyh-i-sanan-mesnevisipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 30.01.2023]
- Hayret Mehmed Efendi (2015). Tuhfe-i Se-Zebân Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Lügat (İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım-Sözlük), haz. Yrd. Doç. Dr. Mesut Bayram Düzenli, İstanbul: Erguvan Yayınevi.
- KADIOĞLU, İdris (2017). Diyarbakırlı Ahmedî Yûsuf u Züleyhâ, e-kitap.
- https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56157,yusuf-u-zuleyhapdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 22.01.2023]
- KARACAN, Turgut (1991). Bosnalı Alaeddin Sâbit Divanı, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
- KARAKÖSE, Saadet (2019). “Fuzûlî-Emrî: “Dâmen” Ölçeğiyle İki Sahanın Panoraması İki Şairin Sosyal Konumu ve Üslubu”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, s. 67-102.
- KARAVELİOĞLU, Murat A. (2014). Şemèî Divânı, e-kitap: http://ekitap.yek.gov.tr/urun/sem%E2%80%98i-divani_562.aspx. [Erişim tarihi: 31.12.2022].
- KARAYAZI, Nurgül. (2012). 17. Yüzyıl Şâiri Ahmed-i Yârî ve Dîvân’ı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
- KARTAL, Ahmet (2009). “Kerâmât-ı Ahi Evran Mesnevîsi Üzerine Notlar”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, s. 223-242.
- KAYA, Bayram Ali (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı, e-kitap.https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 22.12.2022]
- KAYA YİĞİT, Bilge (2015). 18. Yüzyıl Divan Şairi Bolulu Hanif ve Divanı, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
- KAZAN NAS, Şevkiye (2019). Celîlî Husrev ü Şîrîn, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64195,celili---husrev-u-sirinpdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 26. 01.2023]
- KEKLİK, Murat (2014). Üsküplü İshak Çelebi Divan (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin), Doktora Tezi, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi.
- KILINÇ, Abdülhakim (2021). Fuzûlî Dîvânı, e-kitap. http://ekitap.yek.gov.tr/Uploads/ProductsFiles/3933f629-f0d1-48a0-b2eb-06debe62bd72.pdf [Erişim Tarihi: 26. 01.2023]
- KOCABEY, Sedat (2014). Diyarbakırlı Osmân Nûrî Paşa Dîvânı, Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi.
- MUSLUOĞLU, Ferhat (2022). Hayretî Divânı (Tenkitli Metin-Dil İçi Çeviri), Çanakkale: Paradigma Akademi.
- ONUR, Esra (2007). “Nâbî Divanında Kıyafet ve Kumaş Adları, Atatürk Kültür”, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu 38. Icanas Uluslararası Asya ve Afrika Çalışmaları Kongresi, Cilt 2, s. 945-969.
- ÖZTOPRAK, Nihat (2010). “Divan Şiirinde Giyim Kuşak Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, s. 103-154.
- PALA, İskender (2016). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
- SAĞOL, Gülden (2012). “Etek’ten Eksik Etek’e”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı: 31, s. 257-280.
- Şemseddîn Sâmî (1989). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Enderun Kitapevi.
- TARLAN, Ali Nihat (1963). Necatî Beg Divanı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- TAŞ, Hakan (2010). Vusûlî Dîvân (İnceleme-Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin), e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10660,vusuli-divanipdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 27.12.2022]
- ÜSTÜN, Mehmet Cihat (2014). Hamdullah Hamdî’nin Yûsuf u Zelîhâ Mesnevisi, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
- YELTEN, Muhammet (2017). Nevî-zâde Atâyî Sohbetü’l-Ebkâr, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55751,sohbetul-ebkarpdf.pdf?0
- YENİKALE, Ahmet. (2017). Sünbül-zâde Vehbî Divânı. e-Kitap. Https://archive.org/stream/DivanESunbul ZadeVehbiTurki/10651%2Csunbul-zade-vehbipdf_djvu.txt [Erişim Tarini: 03.01.2023]
- YALAP, Hakan (2017). Dîvân-ı Refdî, Ankara: Bizim Büro Matbaacılık.
- YILDIZ, Alim (2011). Şeyh Hâlid Dîvânı, Sivas: Asitan Yayıncılık.
- YILDIZ, Ayşe (2017). Çâkerî Yûsuf u Züleyhâ, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56158,cakeri-yusuf-u-zuleyhapdf.pdf?0 [Erişim Tarini: 03.01.2023]
- YILMAZ, Müslüm (2010). Sehî Bey Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi: İstanbul Üniversitesi.
- ZÜLFE, Ömer (2017). Hecrî Kara Çelebî Muhyi’d-dîn Mehmed Dîvân, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
Toplam 52 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 23 Mart 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 6 Sayı: 1 |
