MEHMED MUHLİS'İN BAZI DİVAN ŞAİRLERİ HAKKINDAKİ YAZILARI

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1084 - 1198, 30.09.2024

Adem Ceyhan , Rumeysa Nur Ertaş

https://doi.org/10.58659/estad.1533007

Öz

Bilindiği gibi 19. asır ve sonrasında “tarz-ı kudemâ”, “üslûb-ı selef” gibi tamlamalarla ifade edilen Klâsik Türk Edebiyatı geleneği büyük ölçüde sona ermiş; yerini daha ziyade Batı edebiyatını örnek kabul eden başka bir anlayışa bırakmıştır. Nâmık Kemâl, Ziyâ Paşa gibi edebî şahsiyetlerin, yeni edebiyatı yerleştirmek için asırlar boyu süren Eski Türk Edebiyatına haklı, haksız birtakım tenkitler yönelttikleri, fakat divan sahiplerinin eserlerini okumaktan, onlara nazireler yazmaktan kendileri alamadıkları mâlûmdur.
Söz konusu tenkitler yanında Muallim Nâcî, Recâîzâde Mahmud Ekrem, Fâik Reşad gibi yazarların, divan şairlerini devrin okuyucularına tanıtmak üzere bazı biyografik yazı ve eserler yayımladıkları da bilinmektedir. Bu yazarlardan biri de -anılan edebî şahsiyetlerin o tür metinleri kadar çok sayıda olmasa bile- birkaç divan şairini tanıtıcı yazılar neşreden Mehmed Muhlis’tir. Hüviyeti hakkında henüz bilgi bulunamayan Mehmed Muhlis, H. 1317-1318 (M. 1900-1901) yıllarında Mecmûa-i Edebiyye’de neşrettiği yazılarda Bağdatlı Rûhî, Enderunlu Vâsıf, Nazîm ve Fevrî’nin hayatı ve edebî şahsiyeti hakkında bilgiler vermiş; divanlarından seçtiği birtakım şiirleri söz konusu etmiştir.
Bu çalışmada onun anılan yazıları incelendikten sonra Latin harflerine ve günümüz Türkçesine aktarılmıştır. Aynı konudaki benzerleri gibi Mehmed Muhlis’in bu biyografik metinleri de Türk edebiyatı tarihi araştırmalarının henüz başlangıç seviyesinde olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Bağdatlı Rûhî, Enderunlu Vâsıf, Nazîm, Fevrî, Edebiyat

Kaynakça

• [Abdülhak Hâmid] “Nâ-kâfî”, Gayret, 9 Mayıs 1302 (21 Mayıs 1886) nr. 19, s. 75.
• İsmâil b. Muhammed el-Aclûnî (1418/1997). Keşfü’l-hafâ’ ve müzîlü’l-ilbâs ‘amme’ştehere mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• AK, Coşkun (2001). Bağdatlı Rûhî Dîvânı, Karşılaştırmalı Metin, Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• AKÜN, Ömer Faruk (1961). “Şinasi’nin Bugüne Kadar Ele Geçmeyen Fatin Tezkiresi Baskısı”, İÜ Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, c. 11, s. 67-98.
• AKÜN, Ömer Faruk (2006). “Nâmık Kemal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c. 32, s. 361-378.
• Ali Emîrî Efendi (1335/ 1919). “Cennet-mekân Sultân Mahmûd Hân-ı Sânî hazretlerinin 1235 senesinde Ravza-i Mutahhara-i Hazret-i Risâlet-penâhîye takdîm eyledikleri murassa‘ şamdan münâsebetiyle inşâd eyledikleri istimdâdkârâne ve mutazarrıâne na‘t-ı şâhâneleri”, Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası, 30 Haziran, sayı 16, s. 321-322.
• ARSLAN, Mehmet (2019). Tayyâr-zâde Atâ, Târîh Enderun'un Tezkire Kısmı. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
• ATAÇ, Nurullah (2005). Günce 1956-1957, Bütün Yapıtları, Yaşantı, İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Belîğ (1258/1842). Dîvân-ı Belîğ, İstanbul.
• CEYHAN, Âdem, KOŞİK, Halil Sercan (2014).Recâî-zâde Mahmud Ekrem, Kudemâdan Birkaç Şâir- Eskilerden Birkaç Şair, İstanbul: Büyüyen Ay Yay.
• CEYHAN, Âdem (2011). “17. Asra Ait İki Kitapçık: Nasreddin Hoca “Hikâye”leri ve Türk Atasözleri”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, c. 9, Sayı 2, s. 121-160.
• ÇAKIR, Mustafa Sefa (2020). Yahyâ Nazîm Divanı. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
• ÇELEBİ, İlyas (2000). “İnşikāku’l-kamer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c. 22, s. 343-345.
• EKİNCİ, Ramazan (2019). Fâik Reşâd, Eslâf, Terâcim-i Ahvâl, Terâcim-i Ahvâl-i Meşâhîr. İstanbul: DBY Yay.
• Es'ad Efendi. Atrabü'l-âsâr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Ktp. TY nr. 6204.
• Eyyub Sabrî (1304). Mir’âtü’l-harameyn, c. 2, Kostantıniyye: Bahriye Matbaası.
• Fevrî. Dîvân-ı Fevrî, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Ktp. TY nr. 2873.
• Fevrî. Dîvân-ı Fevrî, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Lala İsmail, nr. 474.
• Fevrî. Dîvân-ı Fevrî, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. Revan Kitaplığı nr. 763.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1942).“Nâmık Kemal’in Şiirleri”, Namık Kemal Hakkında, Vakıt Matbaası İstanbul, s. 11-75.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1948). “Ruhii Bağdadi”, Aylık Ansiklopedi, Mart, nr. 47, s. 1370-1373.
• GÜREL, Rahşan (?). Enderunlu Vâsıf Divanı. İstanbul: Kitabevi Yay.
• İLHAN, Attilâ (1995). Ben Sana Mecburum. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• İPEKTEN, Haluk (1994). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergâh Yay.
• KARAHAN, Abdülkadir (1987). Nâbî, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Kemâl (1303). Tahrîb-i Harâbât, Kostantıniyye: Matbaa-i Ebüzziyâ.
• KURNAZ, Cemal (2013). Muallim Nâcî, Osmanlı Şairleri, Ankara: Kurgan Edebiyat.
• KURNAZ, Cemal (1993). Ahmet Talât Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• KUTLUK, İbrahim (1989). Kınalı-zade Hasan Çelebi, Tezkiretü'ş-şuarâ, Ankara: TTK Yay.
• Medine'nin Son Emanetleri (ts.). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Mehmed Muhlis (1316/1900). “Bahar Kokuları Gelirken…”, Mecmûa-i Lisan, nr. 44, 30 Mart (12 Nisan), s. 223-224.
• Mehmed Muhlis (1316/1900). “Son Bûse”, Mecmûa-i Lisan, nr. 44, 30 Mart (12 Nisan), s. 224-226; nr. 45, 19 Mayıs (1 Haziran), s. 232-235.
• Mehmed Muhlis (1316/1899). “Fâcia”, Sabah, nr. 3310, 27 Ramazan/ 8 Şubat, s. 2-3.
• Menemenli-zâde Tâhir (1313/ 1897). “Yeni Edebiyât-ı Cedîde”, Servet-i Fünûn nüsha-i mümtâzesi, İstanbul, s. 47-59.
• Muallim Nâcî (ts.) Lugat-ı Nâcî. Asır Matbaa ve Kütüphânesi.
• Muallim Nâcî (1305/ 1888). “Nümûne-i İntihâb- 22- Enderûnî Vâsıf Osman Bey”, 22 Zi’l-ka'de (31 Temmuz), Mecmûa-i Muallim, nr. 43, s.169-171.
• Nazîm. Dîvân-ı Nazîm, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Ktp. TY 2817.
• Nedîm Dîvânı (1340/1992). Câmi‘ ve Musahhihi: Halil Nihad, İstanbul: İkdam Matbaası.
• ÖZER, Rukiye (2018). Resimli Gazete 1312-1315 İnceleme, Fihrist, Seçme Yazılar. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi.
• Recâîzâde Mahmud Ekrem (1301/1886). Takdîr-i Elhân, Dersaâdet: Mahmud Bey Matbaası.
• Rûhî-i Bağdâdî (1287/1870). Külliyyât-ı Eş‘âr-ı Rûhî-i Bağdâdî.
• SOLMAZ, Süleyman (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu'arâsı (İnceleme- Metin), Ankara: AKM Başkanlığı Yay.
• Süleyman Nazif (hzl.) (1924). Külliyât-ı Ziyâ Paşa, Nazm Kısmı, İstanbul: Yeni Matbaa.
• Şemseddin Sâmî (1889-1898). Kāmûsü'l-a'lâm, İstanbul: Mihran Matbaası.
• Şinâsî (1277/ 1860): “Mukaddime”, Tercümân-ı Ahvâl, 6 Rebîülâhir/ 22 Ekim, nr. 1, s. 1.
• Vâsıf Osman (1257/ 1841). Enderûn-ı Hümâyundan Muhrec Vâsıf Osman Bey Dîvânıdır. İstanbul: Takvîm-i Vakāyi‘ Matbaası.
• Vâsıf Osman (1257/ 1841). Dîvân-ı Gülşen-i Efkâr-ı Vâsıf-ı Enderûnî, Bulak.
• YAVUZ, Salih Sabri (2005). “Mi‘rac”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 30, s. 132-135, İstanbul.
• YILDIZ, Fakirullah (2024). Şeyhülislâm Ebû İshakzâde İshak Efendi, El-İstişfâ fî Tercemeti’ş-Şifâ- Şifâ-i Şerîf Tercümesi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.