SİMURG’U SİNEKLE AVLAMAK: DİVAN ŞİİRİNDE SEVGİLİNİN AV OLARAK NİTELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1068 - 1083, 30.09.2024

Özer Şenödeyici , Arif Can Koçak

https://doi.org/10.58659/estad.1533752

Öz

Av, insanoğlunun en eski uğraşlarından biridir. Bu etkinlik; beslenme, giyinme gibi temel ihtiyaçların dışında bir çeşit savaş idmanı, eğlence ve spor aracı olmasıyla da tarih boyunca ilgi görmüştür. İnsanlığın her döneminde gündemde kalan bu aktivitenin edebî akislerinin bulunması da kaçınılmazdır. Klasik Türk edebiyatı metinleri, oldukça geniş kaynakları arasında avcılığa da yer vermiş; bu uğraşın pek çok terim ve kavramını şiirlerde anmıştır. Örneğin divan şiirinin zalim sevgili tipi, avına eziyet çektiren bir avcı olarak; âşıklar ise bu sevgilinin tuzağına düşen çaresiz av hayvanları olarak düşünülmüştür. Bu bakış açısı, eski şiirin vuslat nedir bilmez, platonik aşk anlayışına daha uygun görülebilir. Ancak şairlerimiz, sevgiliyi avcı değil de av olarak düşündüklerinde; günlük hayatta karşılığı olan bir aşk anlayışını yansıtan; aynı zamanda tabiat görüntülerini canlı tablolar suretinde sergileyen beyitler vücuda getirmişlerdir. Sevgili nazlı nazlı seğirten bir ceylan olduğunda âşıklar; birer yırtıcı olarak belirirler. Aşk ilişkisinde erkeğe yüklenen tarihsel rol göz önüne alındığında, erkek şairlerin bu türden beyitlerde şahsi duygularına ve tecrübelerine yer verdikleri düşünülebilir. Vuslat için hiçbir hamle yapmayan, bununla birlikte sürekli ağlayıp feryat eden âşığın yerine; aşkı için eyleme geçen, belki de çapkın bir erkeğin bulunduğu beyitler daha makul karşılanabilir. Sevgilinin bir kadın olarak daha alımlı, bakımlı ve güzel olduğu düşünülürse; onun ceylan, keklik, sülün, güvercin, Hüma, Anka olarak anıldığı ve âşığın da bu hayvanları tuzağa çeken bir avcı olduğu beyitler divan şiirinin tabiata ve aşka daha makul yaklaşan müstesna parçaları olduğu sonucuna ulaşılabilir. Çalışmada avcılık ve şiir ilişkisi çerçevesinde sevgilinin av konumunda edilgen ve âşığın avcı konumunda etken olduğu beyitler değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

av, avcılık, divan şiiri, rakip, âşık

Kaynakça

• ALBAYRAK Sak V. (2024). Mevlevî Mutfak Kültürünün Divan Şiirindeki İzleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
• ALKAN, Mustafa; GÖKBUĞA, Ferdi (2015). “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Av Teşkilatı’nın Silistre Sancağındaki Yapılanması”, Gazi Akademik Bakış, Cilt: 9, Sayı: 17, s.s. 23-39.
• AVŞAR, Ziya (2017). “Revânî Divanı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/, (E.T.: 16.04.2022).
• BİLKAN, Ali Fuat (1997). Nâbî Divanı 1-2 Cilt, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• BAYAK, Cemal (2017). “Sehâbî Dîvânı İnceleme – Metin”, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194338/sehabi-divani.html, (E.T.: 19.03.2023).
• BUYRUK, İbrahim Ethem (2015). Bağdatlı Rûhî Divanı’nda Sosyal Hayat, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• ÇALIŞKAN, Âdem (2014). “Namık Kemal’in Hürriyet Kasidesi ve Tahlili”, Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 31, s.s. 81-113.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1971). Necâti Bey Dîvânı’nın Tahlili, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (2023). “Yahyâ Bey (Taşlıcalı) Divan Tenkitli Basım”, https://ekitap.ktb.gov.tr/, (E.T.: 14.05.2023).
• ERKAL, Abdulkadir (2009). 17. Yüzyıl Divan Şiiri Poetikası, Yayınlanmış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi. Güncel Türkçe Sözlük https://sozluk.gov.tr/ (E.T.: 20.09.2023).
• IŞIK, Ahmet (1991). “Avcı”, İslam Ansiklopedisi, C.4, s.s. 113-115.
• İSEN, Mustafa; KURNAZ, Cemal (1990). Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KÜÇÜK, Sabahattin (2019). Bâkî Divanı: Tenkitli Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KÜLEKÇİ, Numan (1985). Ganîzâde Nâdirî, Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri, Divan’ı ve Şehnâme’sinin Tenkidli Neşri, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• MERÇİL, Erdoğan (2018). “Selçuklular’da Av”, Selçuklu Üniversitesi Selçuklu Araştırma Dergisi, Sayı: 8, s.s. 136-146.
• KAZAN NAS, Şevkiye (2003). Üsküdarlı Sırrî Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği, Divan’ı ve Şerhu Medhi’n-Nebî, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• KAZAN NAS, Şevkiye (2018). “Celilî Divânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/, (E.T.: 13.04.2023).
• KAYA, Bayram Ali (2017). “Azmizâde Hâletî Dîvânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/, (E.T.: 19.03.2023).
• MENGİ, Mine (1995). Mesîhî Dîvânı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• MERMER, Ahmet (1991). MEZÂKÎ Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TULUM, Mertol; TANYERİ, Mehmet Ali (1977). Nev’i Divan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TÜRKMEN, Mustafa Nuri (2009). “Osmanlıda Av Seferleri”, Acta Turcica, Sayı: 1, s.s. 22-32.
• UZUN, Süreyya (2011). Üsküdarlı Aşkî Divanı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• YAĞMUR, Bahri (1998). Hilâlî Dîvânı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• YAVUZ, Kemal; YAVUZ, Orhan (2016). MuhibbîDîvânı Bütün Şiirleri 1.ve 2.Cilt, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• YILDIZ, Enes (2019). “Klasik Türk Şiirinde Şikâriyyeler/ Saydiyyeler”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı: 46, s.s. 177-221.
• YILMAZ, Ozan (2009). “Bir Av Tabiri Olarak İltifat”, Acta-Turciaca, Sayı: 1, s.s. 434-441.