Türk Kültür Dünyasında Kudhurçuk’tan Kovırsak’a: Kazak Kukla Sanatı Orteke

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 11, 01.08.2017

Nezir Temur

Öz

Pek çok kültürde ‘Sahne ve gösteri sanatlarının kökeni arkaik inanç kaynaklı türlü ritüellere dayanır.’ görüşü genel kabul gören bir bilgidir. Ancak bu ritüeller, ortaya çıktıkları dönemlerdeki işlevlerini yitirmiş görünmektedir; günümüzde bu kabuller yalnızca sembolik olarak yaşatılmaktadır. Türk kültür tarihi ve coğrafyasında da birçok ritüelistik uygulama, inançsal boyutunu kaybederek, farklı uygulamalarda farklı işlevlerle varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Bununla ilişkili olarak, başta Divanu Lügati’t Türk olmak üzere Türk kültür tarihinin farklı dönemlerine ait yazılı kaynakların içerikleri, bizlere bazı kültür unsurlarının jeografisi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Bu çerçevede, çalışmamızda söz konusu yazılı kaynakta geçen kudhurçuk kelimesinin ve kukla sanatının bugün Türk kültür coğrafyasındaki temsili ve animistik inanç dönemiyle olan bağlantıları karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Buna ek olarak çalışmada, günümüzde yaşatılmaya çalışılan orteke -Türk kukla sanatının yaşayan bir temsilcisi- ve bunun başka topluluklardaki muadilleri hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Oyun, animizm, Kudhurçuk, kukla

Kaynakça

• Alimbay, N. (2013). Qazaqtıñ etnografiyalıq kategoriyalar, uğımdar men atawlarınıñ dästürli jüyesi. entsiklopediya. Almatı: RPK “Slon”.
• And, M. (2012). Oyun ve bügü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Araz, N. (2005). Kukla bizim malımızdır, Kukla Kitabı (Haz. Ünver Oral), İstanbul: Kitabevi.
• Baltacıoğlu, I. H. (2005). Türk kukla sanatı, Kukla Kitabı (Haz. Ünver Oral), İstanbul: Kitabevi.
• Baydemir, H. (2011). Özbek koğırçak (kukla) sanatı, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4, 17-32.
• Berber, O. (2015). Kırgız seyirlik çocuk eğlence oyunu: Tak-teke, I. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı, 14-17 Mayıs Eskişehir, Ankara: Pegem Yay.
• Boratav, P. N. (2005). Kukla nedir?, Kukla Kitabı (Haz. Ünver Oral), İstanbul: Kitabevi,
• Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi I. (1985). (Çev. Besim Atalay), Ankara: TDK Yay.
• Egeli, M. H. (2005). Kukla tiyatrosu, Kukla Kitabı (Haz. Ünver Oral), İstanbul: Kitabevi.
• Elçin, Ş. (2002). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gerçek, S. N. (2005). Kukla, Kukla Kitabı (Haz. Ünver Oral), İstanbul: Kitabevi.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm, Ankara: TTK Yayınları.
• Oral, Ü. (2005). Kukla kitabı, İstanbul: Kitabevi
• Popescu, E. (2005). Türk halk temaşalarının Rumen memleketine tesiri, Kukla Kitabı (Haz. Ünver Oral), İstanbul: Kitabevi.
• Temur
• Elektronik Kaynaklar
• Antonova, Irina, The Heritage of the Steppe and Modern Art Forms in Kazakhstani Puppetry ARTOS (Journal of Science Arts and Culture) Erişim tarihi 10.07.2017.
• http://www.uaos.unios.hr/artos/index.php/en/medunarodna-rubrika/antonova-i-the-heritage-of-the-steppe.
• İnayet, Alimcan (2015), Uygur Türkçesindeki Korçak Sözcüğü Üzerine, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S.6, 2. Erişim Tarihi 11.07.2017,
• https://www.google.com.tr/webhp?sourceid=chromeinstant&rlz=1C1CHZL_trTR726TR734&ion=1&espv=2&ie=UTF-8#q=uygur+T%C3%BCrk%C3%A7esindeki+Kor%C3%A7ak
• Kara, Ömer T., Gün Mesut (2014), Kutadgu Bilig ve Divanü Lügati’t-Türk’te Oyunla İlgili Kavram ve Terimler, International Journal of Language Academy, V.2., Erişim Tarihi: 11.07.2017 http://ijla.net/Makaleler/400479133_4.pdf.
• tdk.gov.tr
• Temirhanqızı, Ayjan, http://turkystan.kz/madeniet/10545