TIBBİ ADAÇAYI TOHUMLARINA UYGULANAN FARKLI HORMON VE DOZLARININ MORFOLOJİK ÖZELLİKLER ÜZERİNE ETKİSİ

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 8, 15.06.2020

Bahri İzci

Öz

İnsanoğlu ilk çağlardan başlayarak doğadaki bitkileri tanımaya çalışmış, bitkileri beslenmemin yanında tedavi amacıyla da kullanmışlardır. Romanya, Macaristan, Çin, Kore, Japonya ve Bulgaristan gibi ülkelerde bitkisel tedaviler, devlet politikası haline getirilmiştir (Baytop, 1999). Tıbbi bitkiler çoğu ilacında hammaddesi olarak kullanılmaktadır. Gelişen teknoloji ve ekonomik sebepler bitkisel tedaviler yerini kimyasal ilaçlara bırakmıştır. Fakat son zamanlarda gerek yan etkilerinden dolayı gerek insan vücuduna kimyasalların alerjen zararlarından dolayı toplum eskiden olduğu gibi tedaviyi bitkisel droglarda aramaya başlamışlardır (Ceylan ve Ark., 1994.; Arabacı ve Ark., 2003).
Dünyada Salviacinsine ait yaklaşık 900 tür bulunmakta olup, bu türlerin çoğu Amerika ve Güney- Batı Asya bölgelerinde yayılış göstermektedir. Türkiye florasında ise 97 Salviatürü bulunmakta ve bunun yaklaşık 57 tanesi endemiktir (Endemizm oranı %52.5). Türkiye’de bulunan; Salviafruticosa, S. cryptantha,ve S. tomentosatürlerinin ticari değeri bulunmaktadır (Davis 1982, Nakipoğlu 1993, Doğan ve Ark. 2008, Seçmen ve Ark. 2000). Bunlar; Türkiye de son yıl verilerine ihracatı yapılan adaçayı bitkisinin yılda 2071 ton üretilmiş ve ekonomiye 7.65 milyon dolar kazandırılmıştır. Başta ABD olmak üzere sırası ile Japonya ve İspanya, adaçayı ihracatı yapılan ülkeler arasında yer almaktadır (Bayraktar ve Ark. 2017).
Bu çalışmada, adaçayı tohumlarında hormon uygulamasının çimlenmeyi teşvik etmek ve fidenin gelişim hızında uygulamanın morfolojik karakterleri üzerine etkisini belirlemeye çalışılmıştır. Çalışma kapsamında adaçayı tohumları IAA, IBA ve NAA hormonlarının 1000, 2000, 3000, 4000 ve 5000 ppm konsantrasyonlarına 5 sn süre ile maruz bırakılarak ekimleri yapılmış, böylece kontrol grubu ile birlikte 16 uygulama gerçekleştirilmiştir. Tohumlar hormon uygulamalarının ardından steril torf ortamına ekilerek 40 gün sonunda fideciklerde çimlenme yüzdesi ile birlikte bazı fidecik karakterleri belirlenerek hormon uygulamalarının çimlenme yüzdesi ve fidecik gelişimine etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda hormon uygulamalarının fidecik karakterlerinin çoğunu olumlu yönde etkilediği belirlenmiştir. Çimlenme yüzdesi değerlendirildiğinde hem hormon hem de doz seviyeleri arasındaki fark % 1 seviyesinde önemli bulunmuştur. Çimlenme yüzdesi açısından en iyi değer 84,800 ile 1000 ppm uygulamam NAA’de elde edilirken yine yaprak sayısı açısında da aynı uygulamada en yüksek yaprak sayısı (3,860 adet) değeri elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tıbbi adaçayı, çimlendirme, IAA, IBA, NAA

Kaynakça

• Amini, A., Tabari Kouchaksaraei, M., Hosseini, S. M., & Yousefzadeh, H. (2019). Influence of Hormones of IAA, IBA, and NAA on Improvement of Rooting and Early Growth of Tilia rubra subsp. caucasica Form Angulata (Rupr.) V. Engler. ECOPERSIA, 7(3), 169-174.
• Arabacı, O., Bayram, E., Baydar, H., Savran, F., Karadoğan, T. ve Özay, N. 2003.Bazı aromatik bitkilerin Aydın, Isparta ve Çanakkale ekolojik koşullarına adaptasyonu ve agronomik teknolojik özelliklerinin belirlenmesi üzerinde araştırmalar. TÜBİTAK Proje No: TARP-2447, s. 85.
• Babu, B. H., Larkin, A., & Kumar, H. (2019). To Evaluate the Effect of Auxin Concentrations (IBA and IAA) on Survival Percentage of Stem Cuttings of Species Terminalia chebula (Retz.). Indian Forester, 145(4), 333-338.
• Bağdat, R. B. (2006). Tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanım alanları, tıbbi adaçayı (Salvia officinalis L.) ve ülkemizde kekik adıyla bilinen türlerin yetiştirme teknikleri. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 15(1-2), 19-28.
• Baydar, H., Karadogan, T. ve Çarkçı, K. 2001. Isparta bölgesinde kültüre alınan aromatik bitkilerin drog ve uçucu yag verimlerinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5:1, 60-71.
• Bayraktar, O.Y., Citoglu Saglam G., Belgin C.M., Cetin M. (2019a), “Investıgatıon Of The Mechanıcal Propertıes Of Marble Dust And Sılıca Fume Substıtuted Portland Cement Samples Under Hıgh Temperature Effect”, Fresenius Environmental Bulletin, 28(5): 3865-3875.)
• Bayraktar, O.Y., Citoğlu Saglam G., Belgin C.M., Cetin M. (2019b), “Investıgatıon of effect of Brıck Dust and Sılıca Fume on the Propertıes of Portland Cement Mortar”, Fresenius Environmental Bulletin, (In Press)
• Bayraktar, Ö , Öztürk, G ve Arslan, D ., 2017. "Türkiye'de Bazı Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Üretimi ve Pazarlamasındaki Gelişmelerin Değerlendirilmesi". Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi 26 (2017): 216-229
• Baytop, T. (1999). Türkiye ‘de Bitkilerle Tedavi. Nobel Tıp Kitapevleri II. Baskı. (253-255);480 S.
• Cetin, M., Sevik H, Isınkaralar K. (2017a). Changes in the Particulate Matter and CO2 Concentrations Based on the Time and Weather Conditions: The Case of Kastamonu. Oxidation Communications, 40 (1-II), 477-485.
• Cetin, M., Sevik H, Saat A. (2017b). Indoor air quality: The samples of Safranbolu Bulak Mencilis Cave. Fresenius Environmental Bulletin, 26 (10): 5965-5970.
• Cetin, M., Sevik, H., Yigit, N., Ozel H.B., Aricak, B., Varol, T. (2018) The variable of leaf micromorphogical characters on grown in distinct climate conditions in some landscape plants. Fresenius Environmental Bulletin, 27(5): 3206-3211.
• Ceylan, A., Otan, H., Sarı A.O., Çarkacı, N., Bayram, E., Özay, N., Polat, M., Kıtıkı, A., Oguz, B. ve Kudat, S. 1994. Salvia officinalis L. (Tıbbi adaçayı) üzerine agroteknik arastırmalar. Ege Tarımsal Arastırma Enstirüsü, Menemen-İzmir. 12 s.
• Davis, P., H., Flora of Turkey, 1982, Vol.8 Univ. Press., Edinburgh.
• Doğan M., S. Pehlivan, G. Akaydın, E. Bağcı, İ. Uysal ve H.M. Doğan. 2008. Türkiye‟de Yayılış Gösteren Salvia L. (Labiatae) Cinsinin Taxonomik Revizyonu. Tübitak Proje No: 104 T 450
• Ekren, S. ve Sönmez Ç., 2007. Farklı Biçim Yüksekliklerinin Adaçayı (Salvia officinalis L.) Genotiplerinde Agronomik ve Teknolojik Özelliklere Etkisinin Belirlenmesi.
• Farnsworth, N.R. (1990). The role of entnopharmacology in drug development. In:Bioactive compounds from plants, CIBA Fondation Symposium, 154 pp. 221, John Wiley & Sons, Chichester, NewYork Brisbane, Toronto, Singapore.
• Guney K., Cetin M., Sevik H., Guney K.B., (2016a). Influence of Germination Percentage and Morphological Properties of Some Hormones Practice on Lilium martagon L. Seeds. Oxidation Communications, 39 (1-II): 466-474
• Guney, K., Cetin, M., Sevik, H., & Guney, K. B. (2016b). Effects of some hormone applications on germination and morphological characters of endangered plant species Lilium artvinense L. Seeds, New Challenges in Seed Biology-Basic and Translational Research Driving Seed Technology, Dr. Susana Araújo. InTech, 2016b, 4, 97-112.
• Guney, K., Cetin, M., Guney, K. B., & Melekoglu, A. (2017). The Effects of Some Hormone Applications on Lilium martagon L. Germination and Morpholgical Characters. Polish Journal of Environmental Studies, 26(6).
• Gürbüz, B. 1993. Türkiye‟de tıbbi adaçayı (Salvia officinalis L.) yetiştirme çalışmaları. Tarım ve Köyisleri Bakanlıgı Dergisi, 93: 51-52.
• Hrivnák M, Paule L, Krajmerová D, Kulac S, Sevik H, Turna I, Tvauri I, Gömöry D. (2017). Genetic variation in Tertiary relics: The case of eastern-Mediterranean Abies (Pinaceae). Ecology and Evolution. 7 (23): 10018-10030
• Nakipoğlu, M. 1993 Türkiye‟nin Salvia L. Türleri Üzerinde Karyolojik Araştırmalar. I. Türk Botanik Dergisi, Cilt 17(1):21-258, Ankara
• Ölmez, F. N. ve Kayabaşı, N. 2002. Adaçayından (Salvia officinalis L.) elde edilen renkler ve bu renklerin bazı haslık değerleri üzerinde bir araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 12:1, 31-36.
• Özhatay N., M. Koyuncu, S. Atay ve A. Byfield, 1997. Türkiye‟nin Doğal Tıbbi Bitkilerinin Ticareti Hakkında Bir Çalışma. Doğal Hayatı Koruma Derneği Yayınları, İstanbul.
• Pulatkan, M., Yıldırım, N., & Şahin, E. K. (2018). Farklı hormon uygulamalarının Berberis thunbergii “Atropurpurea Nana” çeliklerinin köklenmesi üzerine etkisi. Türkiye Ormancılık Dergisi, 19(4), 386-390.
• Sarıcı, S.Ü., Kul, M., Candemir, G., Aydın, H., Alpay, F. ve Gökçay, E. 2004. Adaçayı Yağının yanlış kullanımına bağlı neonatal konvülziyon: olgu sunumu. Gülhane tıp Dergisi 46(2): 161-162.
• Seçmen Ö., Y. Gemici, G. Görk, L. Bekat ve E. Leblebici, 2000. Tohumlu Bitkiler Sistematiği. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kitaplar Serisi No: 116. İzmir.
• Sevik, H., Yahyaoglu Z, Turna I. (2012a). Determination of Genetic Variation Between Populations of Abies nordmanniana subsp. bornmulleriana Mattf According to some Seed Characteristics, Genetic Diversity in Plants, ISBN 978-953-51-0185-7, Chapter 12, p:231-248, InTech, March, 2012
• Sevik, H., Güney, K., Topaçoğlu, O., & Ünal, C. (2015). The influences of rooting media and hormone applications on rooting percentage and some root characters in Schefflera arboricola. International Journal of Pharmaceutical Science Invention, 4(2), 25-29.
• Sevik, H., Cetin, M., Ozturk, A., Yigit, N., & Karakus, O. (2019a). Changes in micromorphological characters of Platanus orientalis L. leaves in Turkey. Applied Ecology and Environmental Research, 17(3), 5909-5921.
• Sevik, H., Karaca, U. (2016). Determining the Resistances of Some Plant Species to Frost Stress Through Ion Leakage Method. Feb-fresenius environmental bulletin, 25(8), 2745-2750
• Sevik, H., Topacoglu, O., (2015), Variation and Inheritance Pattern in Cone and Seed Characteristics of Scots pine (Pinus sylvestris L.) for Evaluation of Genetic Diversity, Journal of Environmental Biology, 36(5), 1125-1130
• Shao, F., Wang, S., Huang, W., & Liu, Z. (2018). Effects of IBA on the rooting of branch cuttings of Chinese jujube (Zizyphus jujuba Mill.) and changes to nutrients and endogenous hormones. Journal of forestry research, 29(6), 15571567.
• Şallı, N. 1998. Bazı Salvia türlerinde kuruma nedenlerinin tespiti ve bunlarla savasım Olanakları üzerinde araştırmalar. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı, 100 s.
• Sevik, H., Güney, K., Topaçoğlu, O., & Ünal, C. (2015). The influences of rooting media and hormone applications on rooting percentage and some root characters in Schefflera arboricola. International Journal of Pharmaceutical Science Invention, 4(2), 25-29.
• Sevik, H., Cetin, M., (2015), Effects of Water Stress on Seed Germination for Select Landscape Plants, Pol.J.Environ.Stud., 24(2), 689-69
• Sevik, H., & Guney, K. (2013). Effects of IAA, IBA, NAA, and GA3 on rooting and morphological features of Melissa officinalis L. stem cuttings. The Scientific World Journal, 2013.
• Topacoglu, O., Sevik, H., Guney, K., Unal, C., Akkuzu, E., & Sivacioglu, A. (2016a). Effect of rooting hormones on the rooting capability of Ficus benjamina L. cuttings. Šumarski list, 140(1-2), 39-44.
• Topacoglu, O., Sevik H., Akkuzu E. (2016b). Effects of Water Stress on Germination of Pinus nigra Arnold. Seeds, Pak. J. Bot. 48 (2), 447, 2016.
• TÜİK 2018. İstatistiksel Tablolar, Tahıl ve Diğer Bitkisel Ürünler, Parfümeri, Eczacılık ve Diğer Alanlarda Kullanılan Bitkiler, Yem Bitkileri Tohumu. http://www.tuik.gov.tr/PreTabloArama.do (13.03.2019)
• Turkyilmaz, A., Sevik, H., Cetin, M., (2018a) The use of perennial needles as biomonitors for recently accumulated heavy metals. Landsc Ecol Eng 14(1):115– 120.
• Turkyilmaz, A., Cetin, M., Sevik, H., Isinkaralar, K., & Saleh, E. A. A. (2018b). Variation of heavy metal accumulation in certain landscaping plants due to traffic density. Environment, Development and Sustainability, 1-14.
• Turkyilmaz, A., Sevik, H., Cetin, M., Ahmaida Saleh EA (2018c) Changes in heavy metal accumulation depending on traffic density in some landscape plants. Pol J Environ Stud 27(5):2277–2284.
• Turkyilmaz, A., Sevik, H., Isinkaralar, K., Cetin, M., (2018d) Using Acer platanoides annual rings to monitor the amount of heavy metals accumulated in air. Environ Monit Assess 190:578.
• Yigit, N., Sevik, H., Cetin, M., Gul, L., (2016). Clonal Variation in Chemical Wood Characteristics in Hanönü (Kastamonu) Günlüburun Black Pine (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe) Seed Orchard. Journal of Sustainable Forestry, 35(7): 515-526
• Yucedag, C., Ozel, H.B., Cetin, M., Sevik, H., (2019). Variability in morphological traits of seedlings from five Euonymus japonicus cultivars. Environmental Monitoring and Assessment. 191:285.