Edward Said ve Müzik: Bir Yersiz Yurtsuzun Kirpi-Tilki İkilemi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 15 - 42, 26.04.2021

Onur Güneş Ayas

Öz

Daha çok postkolonyal eleştiriye öncülük eden metinleriyle tanınan Edward Said’in temel ilgi alanlarından biri de müziktir. Ne var ki, Said’in külliyatının önemli bir parçasını oluşturan müzik yazıları en sıkı takipçileri tarafından bile ihmal edilmektedir. Hâlbuki Said’in kültür eleştirisine en temel katkılarından biri olan kontrapuntal analizin ilham kaynağı müziktir. Kontrapuntal analiz, kültürleri birbirinden tecrit edilmiş özler olarak gören dar görüşlü yaklaşımların ötesine geçmeyi, sömürge dünyasıyla ilişkili metinleri aynı anda hem sömürgecinin hem de sömürülenin perspektifinden okumayı amaçlar. Buna karşılık Said’in müzik yazılarının ezici bir çoğunluğu, diğer müziklerden tecrit edilmiş bir bütün olarak klasik Batı müziğine odaklanmakta, onu ayrıcalıklı bir konuma yerleştirmekte ve diğer müzik kültürlerini göz ardı etmektedir. Bu yüzden, etnomüzikoloji alanındaki etkisinin kaynağı, müzik yazılarından çok, Şarkiyatçılık ve Kültür ve Emperyalizm kitabındaki yaklaşımıdır. Bir müzik yazarı olarak Said, kendi düşüncesinin radikal sonuçlarını müziğe uygulamakta isteksiz davranmıştır. Kendisinin de kabul ettiği gibi, müzikle ilgili muhafazakâr beğeni yargılarıyla dünya görüşü arasında bir gerilim söz konusudur. Sömürge dünyasındaki kültürlenme sürecinin yol açtığı aidiyet problemleri ve sürgün deneyimi bu gerilimi daha da keskinleştirmiştir. Said Batı müziğini ayrıcalıklı kılan ideolojik söylemi ve Adorno, Thomas Mann gibi isimlerin karamsar, totalleştirici ve Avrupamerkezci müzik yorumlarını eleştirse de, müziğe yaklaşımı büyük ölçüde Adorno’nun elitist ve karamsar yaklaşımının damgasını taşır. Adorno’dan farklı olarak müziği sadece eleştirel teorinin ve negatif diyalektiğin değil, aynı zamanda farklı kültürlerin tahakküm arzusuna yol açmadan bir arada yaşamasının bir metaforu haline getirmeye çalışır. Ancak bu çok kültürlü evrensel hümanizmin modelini sadece Batı müziği içinde arar ve kanonu genişletmeye yanaşmaz. Said müzikle ilişkisinde ne dünya görüşünden ne de müziğe ilişkin muhafazakâr-elitist beğeni yargılarından taviz vermiştir. Isaiah Berlin’in Tolstoy için öne sürdüğü kirpi-tilki ikilemi, farklı bir şekilde Said için de geçerlidir. Politik inançları itibariyle kültürel çoğulculuk ve çeşitliliği vurgulayan bir tilki olan Said, müzikle ilişkisinde, kulaklarını farklı müzik kültürlerine tıkamış bir kirpidir. Said’in müzik yorumları kontrapuntal analizin parlak örneklerini sunamasa da, yaşadığı bu ikilemin bizzat kendisi, bu tip bir okuma için çok öğretici bir örnektir.

Anahtar Kelimeler

Edward Said, müzik sosyolojisi, kontrapuntal analiz, Isaiah Berlin, Adormo, Oryantalizm, müzik kanonu

Edward Said and Music The Hedgehog and Fox Dilemma of an Out-of-place Writer

Öz

Rather noted for his ideas leading postcolonial critique, Said’s main fields of interest included music. Yet, even his most ardent followers have ignored his writings on music which constituted a significant part of his corpus. However, music provides the main inspiration for the term contrapuntal analysis, a major contribution of Said to the cultural critique. Contrapuntal analysis, aimed at moving beyond the insular approaches that see cultures as isolated essences, is used in interpreting colonial texts considering the perspectives of both the colonizer and the colonized. On the contrary, overwhelming majority of Said’s musical writings solely focus on Western classical music tradition as an isolated entity, replace it into a privileged position and ignore other music cultures. For this reason, Said’s influence on ethnomusicology is rooted in his non-musical books such as Orientalism and Culture and Imperialism, rather than his musical writings. As a writer who deals with music, he has been reluctant to apply the radical consequences of his thought to the music he listens. As he himself admitted, there was a tension between his political worldview and conservative taste judgments on music. This tension was intensified by the problems of belonging caused by his acculturation in the colonial world and his experience as an exile. Although he criticized the ideological discourse that privileges Western music and the pessimistic, totalizing and euro-centric approaches to music defended by figures such as Adorno and Thomas Mann, his own approach to music was deeply influenced by Adorno’s elitism and pessimism. He tried to extend Adorno’s use of music as a metaphor of critical theory into a new perspective in which music serves as a model for the preservation of difference, without sinking into the desire to dominate. However, reluctant to expand the canon, he searched this multicultural universal humanistic model solely in Western music. Said was never willing to compromise neither on his political beliefs nor his conservative-elitist musical taste judgments. The hedgehog and the fox dilemma of Tolstoy, elaborately discussed by Isaiah Berlin, in a different way, applies to Said’s ambivalent position in music discussions. Said, a fox embracing cultural pluralism and diversity in terms of his political beliefs, was a musical hedgehog who turned a deaf ear to different music cultures. Said’s comments on music do not provide a brilliant example of contrapuntal reading, but this very dilemma itself is an interesting case which might open up new horizons for a contrapuntal reading.

Anahtar Kelimeler

Edward Said, sociology of music, contrapuntal analysis, Isaiah Berlin, Adorno, orientalism, music canon

Kaynakça

• Adorno, T. (1976). Introduction to Sociology of Music, İngilizceye çev. E. B. Ashton, New York, The Seaburry Press.
• ________ (2005). Minima Moralia: Sakatlanmış Yaşamdan Yansımalar. çev. Orhan Koçak. İstanbul: Metis Yayınları.
• Agawu, Kofi (2016). “Appropriating Said”, Round Table: Edward Said and Musicology Today. Journal of the Royal Musical Association 141(1), 223-7.
• Alderson, A., Heacock, I., & Junisbai, A. (2010). “Social stratification and musical consumption: Highbrow–middlebrow in the United States”. T. Chan (Ed.), Social Status and Cultural Consumption içinde (ss. 57-83). Cambridge: Cambridge University Press
• Arel, H. Sadettin (1990). Türk Musikisi Kimindir. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ashcroft, Bill (1996). “Conversation with Edward Said.” New Literatures Review 32, 3-21.
• Ayas, Güneş (2018). Müziği Boğan Gürültü: İdeolojinin Kıskacındaki “Musiki”. İstanbul: İthaki Yayınları.
• __________ (2019). Müzik Sosyolojisi: Kuramsal Bir Giriş. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bennet, Andy ve Peterson, Richard A. (2004). Music Scenes: Local, Translocal, and Virtual. Nashville: Vanderbilt University Press.
• Berlin, Isaiah (2013). The Hedgehog and the Fox. USA: Princeton University Press.
• Bloom, Harold (2018). Batı Kanonu: Çağların Ekolleri ve Kitapları. Çev. Çiğdem Pala Mull. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Capitain, Wouter (2017). “Edward Said on Popular Music, Popular Music and Society”, Popular Music and Society 40 (1), 49-60.
• Carey, John (2020). Sanat Neye Yarar? Çev. Orhan Düz. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Cohen, Brigid (2016a). “Introduction”, Round Table: Edward Said and Musicology Today. Journal of the Royal Musical Association 141(1), 203-5.
• ___________ (2016b). “The Other Said”, Round Table: Edward Said and Musicology Today. Journal of the Royal Musical Association 141(1), 213-8.
• Currie, James R. (2016). “When Said Met Genet”. Journal of the Royal Musical Association 141(1), 228-32.
• Danielson, Virginia (2008). Mısır’ın Sesi: Ümmü Gülsüm, Arap Şarkısı ve Yirminci Yüzyılda Mısır Toplumu. Çev. N. Doğrusöz ve C. Ünver. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Değirmenci, Koray (2013). Creating Global Music in Turkey. Lexington Books.
• Frith, Simon (1983). Sound Effects: Youth, Leisure and the Politics of Rock. Londra: Constable.
• __________ (1996). “Towards an Aesthetic of Popular Music”, Music and Society: The Politics of Composition, Performance and Reception içinde, haz. Leppert, R. ve McClary, S., Cambridge, Cambridge University Press, 1996.
• Gasser, Nolan (2019). Why You Like It: The Science and Culture of Musical Taste. New York: Flatiron Books.
• Groot, Rokus de (2010). “Edward Said and Polyphony”. Edward Said: A Legacy of Emancipation and Representation, ed. Iskandar and Rustow, Los Angeles: University of California Press, 204-228.
• Hall, Stuart ve Jefferson, Tony (1976). Resistance Through Rituals: Youth Subcultures in Post-War Britain. Londra: Hutchison.
• Hart, William D. (2004). Edward Said and the Religious Effects of Culture. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hebdige, Dick (1979). Subculture: The Meaning of Style. Londra: Methuen.
• Holt, D. (1997). Distinction in America? Recovering Bourdieu’s Theory of Tastes from Its Critics. Poetics, 25, 93-120.
• Hutcheon, Linda (2014). “Edward Said on Music: Always Comparative, Always Contrapuntal”. University of Toronto Quarterly 83 (1), 21-7.
• Lewis, Bernard (2002). What Went Wrong: Western Impact and Middle Eastern Response. Oxford: Oxford University Press.
• Lizardo, O., Skiles, S. (2009). “Highbrow Omnivorousness on The Small Screen? Cultural Industry Systems and Pattern of Cultural Choice in Europe”. Poetics 37, 1-23.
• Marranca, Bonnie, Marc Robinson, and Una Chaudhuri (1991). “Criticism, Culture, and Performance: An Interview with Edward Said.” Interculturalism and Performance: Writings from PAJ. Ed. Bonnie Marranca and Gautam Dasgupta. New York: PAJ Publications, 38-59.
• Mollaer, Fırat (2016). “Şarkiyatçılığı İstismar Etmek”, Tekno-Muhafazakârlığın Eleştirisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ___________ (2019). Kimlik, Tanınma Mücadelesi ve Şarkiyatçılık: Edward Said’in İzinde. İstanbul: Metis Yayınları.
• Nettl, Bruno (1983). The Study of Ethnomusicology, Twenty Nine Issues and Concepts. Chicago: University of Illionis Press.
• Özbek, Meral (1991). Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Peterson R (2005). “Problems in comparative research: The example of omnivorousness”. Poetics 33(5–6): 257–282.
• Peterson, R., Kern, R. (1996). “Changing Highbrow Taste: From Snob To Omnivore”. American Sociological Review 61: 900-9007.
• Peterson, Richard A. (1992). “Understanding Audience Segmentation: From Elite and Mass to Omnivore and Univore”. Poetics 21/4.
• Racy, A. J. (2007). Arap Dünyasında Müzik: Tarab Kültürü ve Sanatı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Radhakrishnan, R (2012). A Said Dictionary. Oxford: Blackwell Publishing.
• Rankin, B., Ergin, M. (2016). “Cultural Omnivorousness in Turkey”. Current Sociology 65 (7): 1-24.
• Revuluri, Sindhumathi (2016). “Orientalism and Musical Knowledge: Lessons from Edward Said”, Round Table: Edward Said and Musicology Today. Journal of the Royal Musical Association 141(1), 205-9.
• Said, Edward (1998). Kültür ve Emperyalizm. Çev. Necmiye Alpay. İstanbul: Hil Yayın.
• ___________ (1999). Şarkiyatçılık: Batının Şark Anlayışları. Çev. Berna Ülner. İstanbul: Metis Yayınları.
• ___________ (2000). Kış Ruhu: Edward W. Said’ten Seçme Yazılar. Haz. ve Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları.
• ___________ (2006). Müzikal Nakışlar. Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• ___________ (2007). Music at the Limits. New York: Columbia University Press.
• ___________ (2008). Geç Dönem Üslubu: Rüzgâra Karşı Edebiyat ve Müzik. Çev. Özge Çelik. İstanbul: Metis Yayınları.
• ___________ (2009). Kültür ve Direniş: David Barsamian’la Konuşmalar. Çev. Osman Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• ___________ (2014). Yersiz Yurtsuz. Çev. Aylin Ülçer. İstanbul: Metis Yayınları.
• ___________ (2020). Başlangıçlar: Niyet ve Yöntem. Çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Said, Edward ve Barenboim, Daniel (2006). Paralellikler ve Paradokslar. Çev. Osman Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Sprinker, Michael (1992). Edward Said: A Critical Reader. Oxford: Blackwell Publishers.
• Steiner, George (2009). Mavi Sakal’ın Şatosu’nda: Ekini Yeniden Tanımlama Yönünde Bazı Notlar. Çev. Yurdanur Salman. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Steiner, George (2020). Tolstoy mu Dostoyevski mi? Çev. Sevda Çalışkan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Stokes, Martin (2016). “Edward Said and Ethnomusicology”, Round Table: Edward Said and Musicology Today. Journal of the Royal Musical Association 141(1), 209-12.
• Symes, Colin (2006). “The Paradox of the Canon: Edward W. Said and Musical Transgression”. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education 27 (3), 309-324.
• Wicke, Jennifer, and Michael Sprinker (1992). “Interview with Edward Said.” Edward Said: A Critical Reader. Ed. Michael Sprinker. Oxford: Blackwell Publishers, 221-264.
• Willis, Paul (1978). Profane Culture. Londra: Routledge & Kegan Paul.
• Willson, Rachel Beckles (2016). “Sensing Beyond Orientalism”, Round Table: Edward Said and Musicology Today. Journal of the Royal Musical Association 141(1), 218-23.
• Zon, Bennett (2007). Representing Non-Western Music in Nineteenth-Century Britain. New York: University of Rochester Press.