Kolektif Hafıza Ve Hafıza Mekânı Bağlamında Kars Âşıklık Geleneği

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 209 - 224, 19.12.2022

Elif Bektaş

Öz

Köklü tarihsel derinliğe sahip Türk sözlü kültürünün temel öğelerinden biri olan Âşıklık Geleneği, birçok bölgede olduğu gibi Kars'ta da oldukça hızlı yaşanan toplumsal ve ekonomik yeni yapılanmaların bir sonucu olarak değişim ve dönüşüme uğramıştır. Bu geleneğin yöredeki icracı ve izlerkitlesinin aynı olaylara tanıklık ettiğini, bunları anımsadığı ve aynı anılarda birleştiği ortak bir geçmişe sahip olduğu gözlemlenmiştir. Kolektif hafıza olarak tanımlanan kavram, kurulacak olan ortaklık sayesinde icracıların ve izlerkitlenin geçmişle kurduğu ilişkinin boyutu ve aynı olaylar üzerinde birleşerek, bu olayları aynı çizgide betimleyebilmesiyle mümkün olmaktadır. Çünkü hatırlama edimi, mekânların ve objelerin de dâhil olduğu bir süreçtir. Hafıza mekânı ve kolektif hafıza arasındaki ilişki icralarda da öne çıkar. Geçmişin bugün yeniden canlandırılmaya çalışılması, kolektif hafızanın yansıması olarak; icra biçimleri, ustalar, hikâyeler, şiirler vb. yeniden canlanır ve grup üyelerini yeniden birbirine bağlar. Gözlem ve görüşme teknikleri kullanılarak elde edilen veriler neticesinde hazırlanan bu çalışmada, kolektif hafızaya dâhil olan grup üyelerinin hafıza mekânı ve gelenek aracılığıyla geçmişle kurduğu ilişkileri irdelenmiş ve âşıklık geleneğine etkisi anlaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kolektif Hafıza, Hafıza Mekânı, Âşıklık Geleneği, Âşık, Kars

Kars Âşıklık Tradition İn The Context Of Collective Memory And Memory Space

Öz

The tradition of âşıklık, which is one of the fundamental elements of Turkish oral culture with a deep-rooted historical depth, has undergone change and transformation as a result of the rapid social and economic restructuring in Kars, as in many regions. It has been observed that this tradition has a common history where the performer and the audience in the region witness the same events, remember them and unite in the same memories. The concept defined as collective memory is made possible by the extent of the relationship between the performers and the audience with the past and the ability to describe these events in the same line, by uniting on the same events, thanks to the partnership to be established. Because the act of remembering is a process involving places and objects. The relationship between memory space and collective memory is also prominent in performances. Trying to revive the past today, as a reflection of the collective memory; forms of performance, masters, stories, poems, etc. revives and reconnects group members. In this study, which was prepared as a result of the data obtained using observation and interview techniques, the relations of the group members included in the collective memory with the past through memory space and tradition were examined and its effect on the âşıklık tradition was tried to be understood.

Anahtar Kelimeler

Collective Memory, Memory Space, Âşıklık Tradition, Âşık, Kars

Kaynakça

• Assman, J. (2015). Kültürel Bellek. (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı yayınları.
• Bektaş, E. (2021). “Performans ve Mekân Bağlamında Kars Âşıklık Geleneğinin Dönüşümü” Doktora Tezi, Dan. Prof. Dr. M. Fırat Kutluk, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Bektaş, E. (2022). “Kolektif Bellek ve Hafıza Mekanı Bağlamında Kars Âşıklık Geleneği”, X. Uluslararası Müzik ve Dans Kongresi, 15-19 Ağustos, Marmaris.
• Bloch, M. (2020). “Toplumsal Hafıza, Gelenek ve Adet: Yeni Çıkan Bir Kitap Hakkında’dan”, Kolektif Hafıza Kitabı. (Ed. Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky- Seroussi, Daniel Levy),(Z. Can- Ü. Keskin- T. Özbek Çev.).Ankara: Dipnot Yayıncılık, ss. 163-169
• Blondel, C. (2020). “M. Halbwachs’ın Hafızanın Toplumsal Çerçevelerinin Eleştirel Değerlendirmesi’nden”, Kolektif Hafıza Kitabı. (Ed. Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky- Seroussi, Daniel Levy),(Z. Can- Ü. Keskin- T. Özbek Çev.).Ankara: Dipnot Yayıncılık, ss.171-172
• Burke, P. (2020). “Toplumsal Hafıza Olarak Tarih’ten”, Kolektif Hafıza Kitabı. (Ed. Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky- Seroussi, Daniel Levy),(Z. Can- Ü. Keskin- T. Özbek Çev.).Ankara: Dipnot Yayıncılık, ss. 181-187
• Erdener, Y. (2019). Kars’ta Çobanoğlu Kahvehanesi’nde Âşık Atışmaları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyermen, R. (2020). “Şimdiki Zamandaki Geçmiş: Kültür ve Hafızanın Aktarımı’ndan”, Kolektif Hafıza Kitabı. (Ed. Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky- Seroussi, Daniel Levy), (Z. Can- Ü. Keskin- T. Özbek Çev.).Ankara: Dipnot Yayıncılık, ss.263-266
• Goody, J. (2020). “Sözlü ve Yazılı Geleneklerde Hafıza’dan”, Kolektif Hafıza Kitabı. (Ed. Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky- Seroussi, Daniel Levy),(Z. Can- Ü. Keskin- T. Özbek Çev.).Ankara: Dipnot Yayıncılık, ss.277-281
• Halbwachs, M. (2018). Kolektif Bellek, (Z. Karagöz Çev.), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Halbwachs, M. (2020). “Kolektif Hafıza’dan”, Kolektif Hafıza Kitabı. (Ed. Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky- Seroussi, Daniel Levy),(Z. Can- Ü. Keskin- T. Özbek Çev.).Ankara: Dipnot Yayıncılık, ss.149-162
• Lefebvre, H. (2016). Mekanın Üretimi, (4. Baskı), (I. Ergüden Çev.) İstanbul: Sel Yayınları.
• Megill, A. (2020). “Tarih, Hafıza, Kimlik’ten”, Kolektif Hafıza Kitabı. (Ed. Jeffrey K. Olick, Vered Vinitzky- Seroussi, Daniel Levy),(Z. Can- Ü. Keskin- T. Özbek Çev.).Ankara: Dipnot Yayıncılık, ss.189-194
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekanları. (M. E. Özcan çev.), Ankara: Dost Kitabevi.
• Sayar Avcıoğlu, S. ve Akın, O. (2017). “Kolektif Bellek ve Kentsel Mekân Algısı Bağlamında İstanbul Tuzla Köyiçi Koruma Bölgesi’nin Mekânsal Değişiminin İrdelenmesi”, İdeal Kent Dergisi, Sayı Issue 22, Cilt Volume 8, 2017-2 423-450
• Urry, John (2015). Mekânları Tüketmek, (R. G. Öğdül Çev.), 2. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Schick, İrvin Cemil (2014) “Mekân ve Hafıza” Konulu söyleşiden https://www.youtube.com/watch?v=NFiuUhbw-wc- Erişim tarihi: 13.11.2020
• Görüşme Âşık Mahmut Karataş, Çobanoğlu Âşıklar Kültür Evi/ Kars, 21.05.2021 Devlet Konservatuarı/ Kars, 15.09.2018