MAKEDONYA KANATLAR KÖYÜ ÖRNEKLİĞİNDE BEKTAŞİLİĞİN VE BEKTAŞİ NEFESLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 3 - Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. Yılı Özel Sayısı, 121 - 142, 31.12.2023

Erdem Özdemir

Öz

Makedonya Türkleri bu coğrafyada geçirdikleri yüzyıllar boyunca kültürel kimliklerini önemli ölçüde korumuştur ve bu koruma özel bir gayretten öte, kültürel izolasyonla gerçekleşmiştir. Bugün dahi kırsalda sürdüregeldikleri geleneksel yaşam biçimleri içerisinde var olan müzikleri, Türk Müziğinin bir parçası olan, Batı kolunu temsil etmektedir. Kent merkezli müzik gelenekleri ise düğün, kına vb. eğlence bağlamının yanında cami ve tekke müzikleri ile aktif bir şekilde sürdürülmektedir. Kentli ve kırsal bağlamın belirli ölçülerde birleştiği ancak kırsal odaklı dini müziklerin temsilinde Bektaşi köylerinde devam eden törensel müziksellik öne çıkmakta ve çalışmamıza konu olan Pirlepe ilinin Kanatlar Köyü, bu yönüyle temsil kabiliyetini elinde tutmaktadır.

Merkezi Anadolu olan ve bir Türk tarikatı olarak bilinip sürdürülen Bektaşilik, Balkanlara, Gazi Alperenler olarak da zikredilen Türkmen Bektaşi babaları ve onların ardı sıra yürüyen Türkmen halk ile beraber gelmiş ve önemli ölçüde etkin olmuştur. Günümüzde Makedonya’da kurumsal anlamda da temsil edilen Bektaşilik, içerisinde Nefes adı verilen, yolun töresini aktarmak için Bektaşi ulularınca yazılmış şiirler ve bu şiirlerin ezgilerinin seslendirildiği dönemsel törenlerle Kanatlar Köyünde dini temsilini sürdürmektedir. Bu makale, Makedonya Bektaşilerinin ve özelde Kanatlar Köyü Dikmen Baba Tekkesi mensuplarının icra ettikleri törensel müzikleri yani nefesleri, müzik odağında kültürel olarak incelemeyi hedeflemiştir.

Bu çalışmanın odağında 2022 yılının Ağustos ayında gerçekleştirilen alan araştırmasından elde edilen verilerin yorumlanması yer almaktadır. Zincirleme görüşme, gözlem, kaynak ve alan kültürel yüzey taraması gibi yöntemlerin öne çıktığı çalışmada konu ile doğrudan ve dolaylı olarak ilgili kimi kavramlara da açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Makedonya Türkleri, Kanatlar, Bektaşilik, Bektaşi Müziği

Proje Numarası

1041

Investigation of Bektashism and Bektashi “Nefes” the Macedonia Kanatlar Village Sample

Öz

Macedonian Turks have preserved their cultural identity to a great extent throughout the centuries they have spent in this geography, and this preservation has been realised through cultural isolation rather than a special effort. Even today, their music, which exists within their traditional life style in the countryside, represents the Western branch of Turkish Music, which is a part of Turkish Music. On the other hand, urban-centred music traditions are actively maintained with mosque and tekke music in addition to the entertainment context such as wedding and henna ceramonies, etc. The urban and rural contexts are combined to a certain extent, but in the representation of rural-oriented religious music, the ceremonial musicality that continues in Bektashi villages comes to the fore and the Kanatlar Village of Pirlepe province, which is the subject of our study, retains its representation ability in this respect.

Bektashism, which is centred in Anatolia and is known and maintained as a Turkish tariqa, came to the Balkans together with the Turkmen Bektashi babas, who are also referred to as Gazi Alperens, and the Turkmen people who followed them, and became effective to a significant extent. Today, Bektashism, which is also represented in Macedonia in an institutional sense, continues its religious representation in Kanatlar Village with periodic ceremonies in which poems written by Bektashi elders to convey the ritual of the path, called nefes, and the melodies of these poems are performed. This article aims to culturally analyse the ceremonial music performed by the Bektashis of Macedonia and in particular the members of the Dikmen Baba Tekke of Kanatlar Village, namely the nefess, in the focus of music.
The focus of this study is the interpretation of the data obtained from the field research conducted in August 2022. In the study, in which methods such as chain interview, observation, source and field cultural surface scanning come to the fore, some concepts directly and indirectly related to the subject were also tried to be clarified.

Anahtar Kelimeler

Macedonian Turks, Kanatlar, Bektashism, Bektashi Music

Etik Beyan

Makalemin başka bir yerde yayınlanmadığını, kendi özgün araştırmama olduğunu beyan ederim.

Destekleyen Kurum

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR PROJESİ BİRİMİ

Proje Numarası

1041

Kaynakça

• Afmataj, L. Bektaşiliği, A., Başlangıcı, G., & Durumu, G. (2009). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Arslan, C. (2023). Balkanlarda Arnavutça Mevlit İcrasının Makam Kullanımı Bağlamında Değerlendirilmesi: “Kuzey Makedonya-Gostivar Alan Araştırması Örneği. Etnomüzikoloji Dergisi, 6(1), 27-42.
• Atalay, B. (2015) Bektaşilik ve Edebiyatı, Ötüken Yayıncılık, İstanbul
• Ayas, G. (2018). Müziği boğan gürültü: İdeolojinin kıskacındaki" Musiki". İthaki Yayınları.
• Balat, G. (2019). Makedonya-Kanatlar Köyünde Söylenen Nefeslerde Hacı Bektâş-ı Velî. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 1(1), s. 34-45.
• Çelik, M.B. Çağdaş Türk Dünyası,Nobel yayıncılık, Ankara
• Erol, A. (2009). Müzik üzerine düşünmek. Bağlam.
• Gölpınarlı, A. (1963). Alevî-Bektâşî: nefesleri.
• Hamzaoğlu.Y. (2010) Balkan Türklüğü (Cilt I). Üsküp: Logos, s. 36-37.