Topraktan Ses Üretmek: Türkiye’de toprak darbuka/çömlek yapımı ve icrası

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 283 - 314, 30.11.2024

Songül Çakmak

Öz

Toprak, yeryüzünde yaşamı ve ölümü bir arada taşıyan en önemli dört elementten biri olduğu için üzerine nazariyeler yazılan önemli bir unsurdur. Yaratılışın temelini teşkil eden toprak, dört element arasında yeryüzünün hayat kaynağı ve bitkilerin oluşum-gelişim sebebi, aynı zamanda dört elementin en bereketli olanıdır.
Toprağın insanların yerleşim alanı olması, cinsiyetle bağlantısı ve kutsal olması dışında daha birçok fonksiyonu vardır. Topraktan yapılan başta barınma, kap-kacak, yiyeceği saklama gibi temel gereksinim araçları olmak üzere heykel, yazıt gibi tarihe kalması istenilen estetik ve sanatsal ürünler de tarihsel bilginin sürdürülebilirliğini sağlamıştır. Somut ürünlerin yanı sıra toprakla ilgili somut olmayan kültürel ürünler de çoğunluktadır. Halk anlatılarında ve şiirinde toprak temalı dini/dindışı birçok edebi çalışma mevcuttur. Toprak konulu şarkı ve türküler de bu minvalde değerlendirildiğinde bir hayli fazla olduğu görülmüştür. Ebedi yolculukta bedenin toprakla özdeşleşmesi, insanı bir yandan korkuya diğer yandan bu durumdan kaçınılamayacağı için toprağa güzellemeler yapmaya itmiştir.
Çalışmada, toprak konulu edebi şiirlerin yanı sıra halk müziği ve sanat müziği şarkılarında kullanımına değinilmiştir. Toprak enstrümanın yapım ve kullanım mecralarının kültürün sürekliliğini sağlamaktaki önemine değinilerek, toprak darbukanın icrasal fonksiyonları incelenmiştir. Toprağın tüm bu fonksiyonlarından yola çıkılarak müzik icra malzemesi olan toprak darbuka (çömlek) yapım ve icracıları ile görüşülmüş, icra ettikleri sözlü/sözsüz eserlerin kültürel dokusu, saha çalışması yöntemiyle açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

toprak,, çömlek,, darbuka,, icra,, kil,, etnomüzikoloji

Etik Beyan

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal ve Beşeri Bilimleri Yayın, Etik Kurul Başkanlığı, Etik Kurul Kararlar: 08/07/2024 tarih, sayı 2024/14 ve karar sayısı 12 olan etik kurulunda çalışma yöntem, teknik ve araştırma konusunda olumlu karar bildirmiştir.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Bu çalışmanın malzeme toplama aşamasında destek olan Prof. Dr. Feyzan Göher Balçin'e çok teşekkür ediyorum.

Making and performing clay darbuka/pottery rhythm instrument in Turkey

Öz

Since soil is one of the four most important elements that carry life and death together on earth, it is an important element on which theories are written. Soil, which forms the basis of creation, is the source of life on earth and the reason for the formation and development of plants among the four elements, and is also the most fertile of the four elements.
Land has many other functions besides being a residential area for people, its connection with gender and being sacred. Basic necessities such as shelter, utensils and food storage, as well as aesthetic and artistic products made from soil, such as sculptures and inscriptions, which are intended to remain in history, have ensured the sustainability of historical knowledge. In addition to tangible products, intangible cultural products related to soil also predominate. There are many earth-themed religious/non-religious literary works in folk narratives and poetry. When evaluated in this context, it has been seen that there are quite a lot of songs and folk songs about soil. The identification of the body with the soil in the eternal journey has led people to fear, on the one hand, and to beautify the soil, on the other hand, because this situation cannot be avoided.
In the study, the use of literary poems on the subject of soil in folk and classical music songs is mentioned. The performative functions of the clay darbuka were examined by touching on the importance of the production and use of the clay instrument in ensuring the continuity of culture. Based on all these functions of the soil, the makers and performers of earthen darbuka (pottery), which is a musical performance material, were interviewed, and the cultural texture of the verbal/non-verbal works they performed was explained by field study method.

Anahtar Kelimeler

soil,, pottery,, darbuka,, performance,, clay,, production,, ethnomusicology.

Kaynakça

• Alkar, R. (2011). Kültürel belleğin aktarımında Kürt toplumunda kılam söyleme geleneği. İzmir: Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Aslan, E.E. (2001). Avanos çömlekçiliğinde kaybolan bir değer: kara fırın. İdil Dergisi, Cilt 1(4), 1-13.
• Batislam, H.D. (2019). Divan şiirinde toprak ve toprakla ilgili unsurların kullanımı. Folklor/Edebiyat, 25(99), 457-470.
• Behar, C. (2008). Saklı mecmua, Yapı Kredi Yayınları.