Balizade Hasan Bey’in Midilli Vakfiyesi

Yıl 2024, , 194 - 215, 31.01.2024

Özden Aydın

https://doi.org/10.29157/etusbed.1294577

Öz

Midilli, antik çağlardan itibaren Yunanlılar, Persler, Araplar, Makedonya Krallığı, Türkler, Bizanslılar, Venedik ve Cenevizliler gibi pek çok devletin hâkimiyet sahası haline gelmiştir. Fatih Sultan Mehmet’in 16 Eylül 1462’deki fethiyle yaklaşık olarak 450 yıl Türk hâkimiyetine kavuşmuştur ve artık Kaptan Paşa eyaletinin bir sancağı haline gelmiştir. Osmanlı hâkimiyeti boyunca adada pek çok vakıf eseri tesis edilmiştir. Pek çok hayır sahibi arasında yer aldığını gördüğümüz Balizade Hasan Bey’in Midilli merkezde kurmuş olduğu vakıflar, adada bayındırlık hizmetlerine ve ibadet mekânlarına kadar toplumsal hayata büyük katkı sağlamıştır.
Bu çalışmada, derya beylerinden Balizade Hasan Bey’in Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan Midilli Vakfiyesi incelenecektir. Vakfiyesinden yola çıkarak evkafına ait menkul ve gayrimenkul mallarının dökümü yapılmaya çalışılacaktır. Daha sonra bunların nasıl ve ne şekilde işletildiği, hangi yollarla hizmet edeceği, varlığını devam ettirdiği süre boyunca burada hizmet verecek ve hizmet alacak kişiler arasındaki düzen ve ilişkiye dair şartların tespiti yapılmaya çalışılacaktır. Bu açıdan vakfiyesinin tahlilini yapacağımız, Midilli’de ikamet eden Balizade Hasan Bey vakfının içtimaî, iktisadi ve kültürel açıdan bir tanıtımı yapılacaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Midilli, Vakfiye, Balizade Hasan Bey

The Midilli Waqfiyya of Balizade Hasan Bey

Öz

Since ancient times, Mytilene has become the domain of many states such as Greeks, Persians, Arabs, Macedonian Kingdom, Turks, Byzantines, Venetians and Genoese. With the conquest of Fatih Sultan Mehmet on September 16, 1462, it gained Turkish domination for approximately 450 years and now it has become a sanjak of Kaptan Pasha province. During the Ottoman rule, many foundation works were established on the island. The foundations established by Balizade Hasan Bey, who we see as one of the many benefactors, in the center of Lesvos, made a great contribution to the social life on the island, including public works and places of worship.
In this study, the Midilli Waqf of Balizade Hasan Bey, one of the lords of the sea, in the Presidency Ottoman Archives will be examined. Based on the foundation, it will be tried to make a breakdown of the movable and real estate properties belonging to the foundations. Then, it will be tried to determine how and in what way they are operated, in what ways they will serve, the conditions regarding the order and relationship between the people who will serve and receive service here as long as they continue to exist. In this respect, a social, economic and cultural presentation of the Balizade Hasan Bey foundation, residing in Lesbos, whose foundation we will try to analyze, will be made.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Mytilene, Waqfiyya, Balizade Hasan Bey

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Evkaf Defterleri (EV. d) 5/76, 32485, Rebi‘ü’l-evvel 1032/Ocak-Şubat 1623.
• İbnül Emin Evkaf (İE. Evkaf), 61/6709.
• Açıkel, A. (2016). “Rum Eyaleti Vakıflarından Bir Örnek Abdülvehhab Oğulları Evlatlık Vakfı”, Tokat: Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2, 1-23.
• Aktepe, İ. E. (2012). İslam Hukuku Çerçevesinde Finansman ve Bankacılık. İstanbul: Erkam Matbaası.
• Aydın, Ö. (2019). “Eğri Seferinde Bir Şeyh: Şemseddin Sivâsî”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14/1, 331-341.
• Aydın, Ö. (2019). Halveti Tarikatı Şeyhlerinin Osmanlı Padişahları ve Devlet Ricâli ile İlişkileri: Şemsiyye, Sivâsiyye ve Nûriyye, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Âşık Paşa-Zâde (1332). Âşık Paşa-zâde Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Bostan, İ. (2011). “Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaletinin Kuruluşu”. Tarih Dergisi, 38, 61-78.
• Barkan, Ö. L. (1940). “Şerʽî Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 6/1, 165-181.
• Baz, İ. (2007). Abdülehad Nûrî-i Sivâsî Hayatı Eserleri Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Berbercan, Mehmet T. (2014). “Yunan Adalarındaki Eski Türk Varlığını Ebedî İzleri”. Karaatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi (KAREFAD), 4/4, 13-32.
• Çelikbağ E. (2017). Semanur ve Atmaca Can, Aynur. “Osmanlı Şehrinin Araştırılmasında Vakfiyeler”. Kent Akademisi Dergisi, 29/1, 48-74.
• Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. 1, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Darkot, B. (1993). “Midilli”. İslam Ansiklopedisi, 8, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 282-284.
• Demircan, Y. (2002). “Ege Adalarında Osmanlı Hâkimiyeti”. Türkler, 9, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 363-372.
• Doğan, G. (2008). İngiliz ve Fransız Seyyahlarına Göre 17. ve 18. Yüzyıllarda Ege Adaları (Midilli, Sakız, Sisam, Rodos) ve Çevresi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Evliya Çelebi. (2005). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman ve Robert Dankoff, 9, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1970). “Halvetiyye”. Türk Ansiklopedisi, 18, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 420-425.
• Heyd, W. (2000). Yakın Doğu Ticaret Tarihi. Çev. Enver Ziya Karal, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Hulvî, M. Cemaleddin. (1996). Lemezât-ı Hulvîyye Ez-Lemezât-ı Hulviyye, (Halveti Büyüklerinin Tatlı Sohbetleri). Haz. Mehmet Serhan Tayşi), İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• İlgürel, M. (1977). “Kösem Sultan”. DİA, 26, İstanbul, 273-75.
• Kâtip Çelebi. (2008). Mizanü’l-Hakk fi İhtiyarri’l-Ehakk. Haz. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kiel, M. (2020). “Midilli”. DİA, 30, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 11-14.
• Köç, A. (2010). “Mülkiyet Bakımından Silistre Sancağı’nda Değirmenler (XVI. ve XVII. Yüzyıllar). Vakıflar Dergisi, 53, 29-45.
• Mirmiroğlu, V. (1946). Fatih’in Donanması ve Deniz Savaşları. İstanbul: Belediye Matbaası.
• Naîmâ Mustafa Efendi. (1967). Naîmâ Tarihi (Ravzatü’l-Hüseyin fî Hülâsat-I Ahbâri’l-Hafîkâyn). Çev. Zuhuri Danışman, İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi.
• Oğuz, İ. (2014). Midilli’de Osmanlı Vakıfları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Oğuz, İ. (2015). “Osmanlı Vakıflarında İstibdal Problemi (Midilli Örneği)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 34/58, 583-601.
• Oğuz, İ. (2015). “Osmanlı Midilli’sindeki Şahıs Vakıflarının Amaçlarına Dair”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), 8/XXI, 263-230.
• Özcan, T. (2000). “İbn Kemal’in Para Vakıflarına Dair Risalesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi, 4, 31-41.
• Özcan, T. (2003). Osmanlı Para Vakıfları Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öztürk, N. (1985). Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği. Ankara: I. Vakıf Şurası.
• Öztürk, N. (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Payzın, L. (2008). XVIII. Yüzyılda Midilli Adası. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Receb-üs Sıvâsî (2010). Hidayet Yıldızı Şems-ed-dîn-i Sivâsî Hazretlerinin Menkıbeleri. Haz, M. Fatih Güneren, İstanbul: Seçil Ofset.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3, İstanbul: MEB Yayınları.
• Piri Reis (2002) Kitab-ı Bahriye. T.C. Denizcilik Müsteşarlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, 115-121.
• Şakiroğlu, Mahmut H. (1993). “Cezâyir-i Bahr-i Sefîd”, DİA, 7, İstanbul, 500-501.
• Şemseddin Sami. (1996). Kamusu’l-A’lam, 6, Ankara: Kaşgar Neşriyat, 4242.
• Tanman, M. B. (1998). “Hücre”, DİA, 18, İstanbul, 455-456.
• Tansel, S. (1999). Fatih Sultan Mehmet’in Siyasi ve Askeri Faaliyeti. İstanbul: MEB Yayınları.
• Tayşi, M. S. (2007). “Ömer el-Halveti”. DİA, 34, İstanbul, 65.
• Temizer, N. C. & Öztürk, S. (2020). “19. Yüzyılda Osmanlı Vakıf Tarım İşletmeleri (Edremid, Kemeredremid, Ayvalık ve Ayvacık Örneği”. Vakıflar Dergisi, 54, 139-159.
• Türer, O. (2011). Osmanlılarda Tasavvufî Hayat Halvetilik Örneği Mustafa Nazmî Efendi’nin Hediyyetü’l-İhvan’ı. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Vicdanî, M. S. (1995) Tarikatler ve Silsileleri (Tomâr-ı Turûk-ı ‘Aliyye), Haz. İrfan Gündüz, İstanbul: Enderun Yayınları.
• Taşkın, Ü. (2005). Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
• Uzunçarşılı, İsmail H. (2001) Osmanlı Tarihi: İstanbul’un Fethinden Kanuni Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünal, A. A. (2002). XVI Yüzyılda Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaletinde Midilli Sancağı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünal, M. A. (2012). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Yediyıldız, B. (1984) “XVII. Asır Türk Vakıflarının İktisâdi Boyutu”. XVIII, Vakıflar Dergisi, 5-41.
• Yılmaz, N. (2020) “Abdülehad Nûrî-i Sivâsî’nin Midilli’deki Faaliyetleri”, İlim ve Kültür Tarihinde Sivâsîler Ulusal Sempozyumu Tebliğleri, Sivas: 30 Nisan-1 Mayıs, 291-306.
• Yücel, Y. & Sevim, A. (2020). Osmanlı Klasik Döneminin Üç Hükümdarı Fâtih Yavuz Kanûnî, Türk Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.