SYNTAX TERMS OF THE KAZAKH TURKISH

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 6, 1 - 32, 31.10.2018

Süleyman Efendioğlu Esra Yavuz

Öz

In
this study, we aim to find a solution to syntax terms problems, which is
commonly occurred in comparative language reviews of the Kazakh and Turkey
Turkish. To achieve this purpose, starting from the works of Ahmet
Baytursunoğlu, who laid the foundations of the Kazakh Turkish grammar in the
beginning of the twentieth century, important grammatical books published in
Kazakhstan on the basis of Kazakh linguistics up to the present day and
dictionaries of terms of grammar and linguistics terms were searched. The
Turkish meaning of the detected syntax terms were then given. The main aim is
to provide syntax harmony for comparative language studies of the Kazakh and
Turkey Turkish and to contribute to the true meaning of these syntax terms.

Anahtar Kelimeler

Syntax, Kazakh Turkish, Grammar and Linguistics Terms

KAZAK TÜRKÇESİNİN SÖZ DİZİMİ TERİMLERİ

Öz

Bu çalışmada, Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin karşılaştırmalı dil
incelemelerinde çoğunlukla karşımıza çıkan söz dizimi (cümle bilgisi) terimleri
problemine çözüm bulunmaya çalışılmıştır. Bunu yaparken XX. yüzyılın başlarında
Kazak Türkçesi gramerciliğinin temellerini atan Ahmet Baytursunoğlu’nun
eserlerinden başlayarak günümüze kadar Kazak dilciliği esasında Kazakistan’da
yayımlanmış önemli gramer kitapları ile dilbilgisi ve dilbilim terimleri
sözlükleri taranmış ve bu tarama neticesinde tespit edilen söz dizimi (cümle
bilgisi) terimlerinin Türkiye Türkçesindeki karşılıkları verilmiştir. Amaç,
Kazak Türkçesi - Türkiye Türkçesi karşılaştırmalı dil çalışmalarında terim
birliği sağlanmasına ve bu terimlerin doğru anlamlandırılmasına katkıda
bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Söz Dizimi, Kazak Türkçesi, Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri

Kaynakça

• ÄBİLQAYEV, Asxat (1956), Qazaq Tilindegi Töl Söz ben Tölew Söz, Almatı: Qazaqtıñ Memlekettik Oquw-Pedagogika Baspası.
• ÄBİLQAYEV, Asxat (1963), Qazirgi Qazaq Tilindegi Jay Söylem Türleri, Almatı: QazmemOPB.
• AMANJOLOV, Särsen (1940), Qazaq Tili Ğılımiy Sintaksisiniñ Qısqaşa Kursı, Almatı,
• AMANJOLOV, Särsen (2008), Qazaq Ädebiy Tili Sintaksisiniñ Qısqaşa Kursı, Pavlodar: S, Torayğırov Atındağı Pavlodar Memlekettik Universiteti.
• AMANJOLOV, Särsen, ÄBİLQAYEV, Asxat (1991), Qazaq Tili (Sintaksis), Almatı.
• AMANJOLOV, Särsen, SAWRANBAYEV Nığmet (1939), Qazaq Tiliniñ Grammatikası II - Sintaksis, Almatı: Qazaq Memlekettik Baspası.
• ÄMİROV, Raqış Sätulı (1983), Jay Söylem Sintaksisi, Almatı: Mektep Baspası.
• AQKÖZOV, Ä., Ä. (2012), “Qarsı Mändi Qurmalas Söylemder”, Bulletin QazNu, Filology Series, 3/(137), 262-265.
• ARĞINOV, Xasen (1974), Qazaq Tili Metodikası (Sintaksis, Punktuatsiya), Alma-Ata: Mektep Baspası.
• ARPABEKOV, Seytjapar (2004), Qazaq Tili: Anıqtamalıq, Almatı: Däwir Baspası.
• AYTKAZİNA, T., D. (2013), Qazaq Tili, Pavlodar: Kereküw Baspası.
• BALAQAYEV, Mäwlen (1940), Qazaq Tiliniñ Grammatikası, Almatı: Qazaq Memleket Baspası.
• BALAQAYEV, Mäwlen (2007a), Qazirgi Qazaq Tili, Astana: Er-Däwlet Baspası.
• BALAQAYEV, Mäwlen (2007b), Qazaq Ädebiy Tili, Almatı: Dayk-Press Baspası.
• BALAQAYEV, Mäwlen, QORDABAYEV, Tölebay (1961), Qazirgi Qazaq Tili Grammatikası - Sintaksis, Almatı: Mektep Baspası.
• BALAQAYEV, Mäwlen, QORDABAYEV, Tölebay (1971), Qazirgi Qazaq Tili Grammatikası - Sintaksis, Almatı: Mektep Baspası.
• BALAQAYEV, Mäwlen, SAYRAMBAYEV, Talğat (1997), Qazirgi Qazaq Tili (Söz Tirkesi Men Jay Söylem Sintaksisi), Almatı: Sanat Baspası.
• BALCI, Onur (2010), “Kazak Türkçesinin Ses ve Şekil Bilgisi Terimleri”, The Journal of Academic Social Science Studies, JASSS, Volume 3, Summer, Issue 1, p. 61-75.
• BAYTURSINOV, Ahmet (1925), Til-Qural III (Söylem Jüyesi ve Türleri), Kızılorda.
• BEGALİYEV, Ğali (1941), Qurmalas Söylem (Oquwşılarğa Kömekşi Material), Almatı: Birlesken Qazaq Memleket Baspası.
• BEKMAĞANBETOVA, G., Ş. (2015), “Qurmalas Söylem Komponentteriniñ Özindik Erekşelikteri”, (http://group-global.org/ru/publication/23433-kurmalas-soylem-komponentterinin-ozindik-erekshelikteri) (Erişim Tarihi: 15.02.2018).
• BEKTUROV, Şäbiken Käribayulı (2006), Qazaq Tili (Leksika - Fonetika - Morfologiya - Sintaksis), Almatı: Atamura Baspası.
• BEKTUROV, Şäbiken Käribayulı, BEKTUROVA, Ardaq Şabkenovna (2008), Qazaq Tili (AnaTili Deñgeyinde Üyretüw Quralı), Almatı: Atamura Baspası.
• BİRAY, Nergis vd. (2015), Çağdaş Kazak Türkçesi (Ses, Şekil, Cümle Bilgisi, Metinler), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• BURABAYQIZI, Şıntasova Gülzat (2013), Qazaq Til Bilimindegi Qurmalas Söylem Teoriyasınıñ Damuwı, Kızılorda: Qorqıt Ata Atındağı Qızılorda Memlekettik Universiteti, Filologiya Fakulteti, Qazaq Tili Men Ädebiyeti jäne Jurnalistika Kafedrası (Dissertatsiya Referatı).
• BÜRKİT, O., ERJANOVA, U., ÖMİRZAQOV B. (2012), Qazirgi Qazaq Tiliniñ Grammatikalıq Qurılımı: Morfologiya jäne Sintaksis (Oquw-Ädstemelik Qural), Oral: M. Ötemisov Atındağı BQMU Baspa Ortalığı.
• ÇELİK ŞAVK, Ülkü (2001), Türkçe - Kazakça - Karakalpakça - Rusça - İngilizce Karşılaştırmalı Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Berkay Matbaacılık.
• ESENOV, Qayırbolat (1969), Qazirgi Qazaq Tilindegi Şarttı Jäne Qarsılıqtı Bağınıñqı Söylemder, Almatı.
• ESENOV, Qayırbolat (1982), Sabaqtas Qurmalas Söylemniñ Qurılısı, Almatı: Ğılım Baspası.
• ESENOV, Qayırbolat (2010), Qazaq Tilindegi Kürdelengen Söylemder, Pavlodar: S, Torayğırov Atındağı Pavlodar Memlekettik Universiteti Baspası.
• GÜRSOY NASKALİ, Emine (1997), Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HASENOVA, A, N, (2012), “Qıymıl Esimdi Sabaqtas Qurmalas Söylemder”, Vestnik QazNU Seriya Filologiçeskaya, 1(135), 185-190. HATİBOĞLU, Vecihe (1972), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara.
• HENGİRMEN, Mehmet (1999), Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Engin Yayınları.
• ISQAQOV, Axmediy (1992), Qazaq Tili, Almatı: Ravan Baspası.
• ISQAQOV, Axmediy, WÄLİ, Nurgeldi (Ed,) (2006), Qazaq Ädebiy Tiliniñ Sözdigi 1-15, Almatı: Arıs Baspası.
• JANUZAKOV, T, (Red,) (2008), Qazaq Tiliniñ Tüsindirme Sözdigi, Almatı: Dayk-Press.
• JİYENBAYEV, Seyil Sarıqulu (1940), Söylemniñ Tınıs Belgileri, Alma-Ata: Qazaq Memleket Baspası.
• JİYENBAYEV, Seyil Sarıqulu (1941a), Sintaksis Mäseleleri (Qurmalas Söylemniñ Taptastırıluwı Tuwralı), Almatı.
• JİYENBAYEV, Seyil Sarıqulu (1941b), Qazaq Tiliniñ Motodikası, Almatı: Qazaqtıñ Birikken Memlekettik Baspası. JUBANULI, Qudaybergen (1936), Qazaq Tiliniñ Programması, Almatı: Qazaqstan Baspası.
• JUBANULI, Qudaybergen (2013), Qazaq Til Biliminiñ Mäseleleri I, Almatı: Abzal-Ay Baspası.
• KENESBAYEV, S., JANUZAKOV, T. (1966), Russko-Kazahskiy Slovar Lingvistiçeskih Terminov, Alma-Ata: Qazaq SSR’niñ Ğılım Baspası.
• KENJEĞALİYEV, S, A,, NURJANOVA, Q, (2012), “Qarsılıqtı Bağınıñqı Sabaqtas Qurmalas Söylemderdiñ Jasaluw Joldarı”, Qarağandı Universitetiniñ Xabarşısı Filologiya Seriyası, 1/(65), 15-21.
• KOÇ, Kenan vd. (2003), Kazak Türkçesi - Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KOÇ, Kenan, DOĞAN, Oğuz (2004), Kazak Türkçesi Grameri, Ankara: Gazi Kitabevi.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NURMAXANOVA, Äziyza Nurmaxanqızı (1971), Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Grammatikası, Almatı: Mektep Baspası.
• ORALBAYEVA, Nurjamal, ESENOV, Xairbolat, XAYRULLİNA, Safura Quzurgalievna (1989), Qazaq Tilin Üyrenemiz, Almata: Mektep Baspası.
• ORALBAYEVA, Nurjamal, MADİNA, Ğainiy, ÄBİLQAYEV, Asxat (1982), Qazaq Tili (Praktikalıq Kurs), Almatı: Mektep Baspası.
• ORAZBAYEVA, Fawziya Şamşiyevna, SAĞİDOLDA, Gulğayza, QASIM, Balqiya, QOBILANOVA, Aygül, ESENOVA, Qalbike, İSABEKOVA, Uldar, QASABEK, Qalamqas, BALTABAYEVA, Janbolat, MUXAMADİY, Quralay, RAXMETOVA, R,, KÖPBEYEVA, J, (2005), Qazirgi Qazaq Tili - Oquw Quralı, Almatı: Print-S Baspası.
• QALİYEV, Ğabdolla (2005), Til Bilimi Terminderiniñ Tüsindirme Sözdigi, Almatı: Sözdik-Slovar’.
• QORDABAYEV, Tolewbay (1995), Qazaq Tilindegi Qurmalas Söylemder Sintaksisi (Oquw Quralı), Almatı: Sanat Baspası.
• SÄDUWAQASULI, Jeñis (2008), Tildik Taldaw Türleri (Ädistemelik Qural), Qızılorda: ASU Baspa Üyi.
• SAĞINDIQULI, Beken (2002), Qurmalas (Aralas) Söylem Türleri Teoriyalıq Negizderi, Pavlodar: S, Torayğırov Atındağı PMU.
• SAĞINDIQULI, Beken (2006a), Qurmalas (Aralas) Söylem Türleri Teoriyalıq Negizderi, Pavlodar: S, Torayğırov Atındağı PMU.
• SAĞINDIQULI, Beken (2006b), Qazaq Tili Tağılım men Tanım, Kereku-Novosibir: Taler-Press Baspası.
• SAĞINDIQULI, Beken (2010), Qazaq Sintaksisiniñ Mäseleleri, Pavlodar: PMPİ Baspası.
• SAXIBEKQIZI, Rayxan İmaxanbet (2013), Axmet Baytursınulı Şığarmaları 3, Almatı: El-Şejire Baspası.
• SAYRAMBAYEV, Talğat (1991), Söylemniñ Turlawlı Müşeleri, Almatı: Qazaq Universiteti,
• SAYRAMBAYEV, Talğat (2014), Qazaq Til Biliminiñ Mäseleleri, Almatı: Abzal-Ay Baspası.
• SAYRAMBAYEV, Talğat, SAĞINDIQULI, Beken (2007), Qurmalas Söylemder Jüyesi, Almatı: Qazaq Universiteti.
• SEYİLBEK, İsayev (2014), Qazaq Til Biliminiñ Mäseleleri, Almatı: “Abzal-Ay” Baspası.
• ŞAWKENOV, Q, (1996), Sintaksis, Almatı: Ana Tili Baspası.
• TEKİN, Feridun (2012), “Kazak Dilinin Tarihi Grameri Adlı Eserden Kazakça Dilbilgisi Terimleri”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Aralık, 1996, Cilt: 1996/II, Sayı: 540, s. 717-721, Ankara: TDK Yayınları.
• TELTİĞUL, Janna Orınbasarqızı (2012), Qazaq Tiliniñ Tarixiy Grammatikası, Almatı: MV-Print Baspası.
• TOMANOV, Marxabat (1988), Qazaq Tiliniñ Tarixiy Grammatikası, Almatı: Mektep Baspası.
• TOMANOV, Marxabat (1992), Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Grammatikası, Almatı: Qazaq Universiteti Baspası.
• TOPALOĞLU, Ahmet (1989), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yayıncılık.
• TURIŞEV, Aymuxambet Qasımbayulı (2010), Qazaq Ädebiy Tiliniñ Tarixı (Ädistemelik Nusqaw), Pavlodar: Kereküw Baspası.
• VARDAR, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayıncılık.
• VARDAR, Berke vd., (1980), Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.