URFÎ-İ SHÎRÂZÎ'S LIFE, WORKS, LITERARY PERSONALITY AND REFLECTIONS ON OUR LITERATURE

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 7, 25 - 56, 31.12.2018

Mehmet Akif Gözitok

Öz

Thanks to the unifying
policies of Ekber Shah, the third ruler of the state of Babür, founded by Babür
Shah in India; that the Arab, Persian and Turkish civilizations were brought
together with the civilization of India prepared a basis for a new style in the
field of poetry. This new style, referred to as sebk-i Hindi regarding the
lands where it had been formed, is defined as pushing the meaning of poetry
into the background and expressing many things with few words by ambiguating
the meaning via literarily and eloquently reflecting emotions and dreams with
original and intricate imagery and subtle dreams. In this study, the life,
works and literary personality of Urfî-i Shîrâzî, one of the founders and
leading representatives of sebk-i Hindî movement, will be emphasized; the
impact ıf Urfî-i Shîrâzî on the Turkish poets will be determined based on the
poems by Turkish poets.

Anahtar Kelimeler

Urfî-i Shîrâzî, sebk-i Hindî, life, works, reflections

URFÎ-İ ŞİRAZÎ’NİN HAYATI, ESERLERİ, EDEBÎ ŞAHSİYETİ VE EDEBİYATIMIZA YANSIMALARI

Öz

Bâbürlüler
Devleti’nin üçüncü hükümdarı olan Ekber Şah’ın birleştirici politikaları
sayesinde Arap, Fars ve Türk medeniyetlerinin Hindistan medeniyetiyle
mezcedilmesi, şiir alanında yeni bir üslubun gelişmesine zemin hazırlamıştır.
Neş‘et ettiği topraklara nispetle sebk-i Hindî olarak anılan bu yeni üslup,
duygu ve hayallerin orijinal ve girift mazmunlarla, ince hayallerle beliğ ve
fasih bir şekilde şiire yansıtılması; şiirde anlamın geri plana itilip, mananın
müphemleştirilerek az kelime ile çok şey ifade edilmesi olarak
tanımlanmaktadır. Bu çalışmada, sebk-i Hindî akımının kurucularından ve en önde
gelen temsilcilerinden biri olan Urfî-i Şîrâzî’nin hayatı, eserleri ve edebi
şahsiyeti üzerinde durulacak; Türk şairlerinin şiirlerinden hareketle Urfî’nin
Türk şairleri üzerindeki etkisi tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Urfî-i Şîrâzî, sebk-i Hindî, Hayatı, Eseleri, Yansımaları

Kaynakça

• Abdullah Cevdet, Dilmesti-i Mevlânâ ve Gazâlî'de Marifetullâh; Rubâiyyât-ı Gazali; Urfî'de Şiir ü İrfân, (haz. Erdoğan Erbay vd.), Çizgi Yayınları, Konya 2014. Abdulkadir İbn-i Mülk Şâh, Müntehabâtu’t-Tevârîh I-IV, (Çev. Sir Wolseley Haig), Delhi 1986. Ahmet Cevdet Paşa, Tezakir, 40-Tetimme, TTK Yayınları, Ankara 1995. Akkaya, Hüseyin, Nevres-i Kadîm and his Turkish Dîvân (Nevres-i Kadîm ve Türkçe Dîvânı), Harward Universty, 1996. Akkuş, Metin, Nef’i Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara 1993. Allame Şiblî Numânî, Şi’rü’l-Acem yâ Târîh-i Şu’arâ vü Edebiyât-i Îrân, Tahran 1363. Arslan, Mehmet, Antepli Aynî Divanı, Kitabevi Yay., İstanbul 2004. Aydın, Abdullah, Hanyalı Nûrî Osman ve Divanı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi SBE, Ankara 2009. Ayhan, Emrah, Nakşî Divanı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisasn Tezi), Marmara Üniversitesi TAE, İstanbul 2000 Bilgin, Azmi, Nigârî Dîvânı, İstanbul 2004. Bilkan, Ali Fuat, Nâbî Dîvân'ı I-II, MEB Yay., İstanbul 1997. Browne, Edward G., A Literary History of Persia I-IV, Cambridge 1959. Cersel, Fatih, Mehmed Şâkir Gâlib Efendi Dîvânı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi SBE, Sakarya 2009. Coşkunyürek, Arzu, Fâik Ömer Efendi: Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla Üniversitesi SBE, Muğla, 2007. Çaldak, S., Yoldaş, K. (Haz.), Neşâtî, Şerh-i Müşkilât-i Bazı Ebyât-ı Urfî, Kubbealtı Yay., Malatya 2000. Daniş, Hüseyin, “‘Urfi”, Yolların Sesi, 26, İstanbul 1935, 478-487. Darıcık, Murat, Nâzif Divanı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi SBE, Sivas 2006. Demirel, Şener, 17. Yüzyıl Şairlerinden Şehrî (Malatyalı Ali Çelebi) Hayatı, Sanatı, Divanının Tenkitli Metni ve Tahlili, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniverstesi SBE, Elazığ 1999. Derdiyok, Çetin, Hâlet Efendi Divançesi (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım), Karahan Kitabevi, Adana 2005. Duru, Necip Fazıl, “Şiraz’dan Hindistan’a Örfî’nin Sergüzeşti ve Klasik Türk Şiirinde Örfî-i Şîrâzî”, bilig, 26, Ankara 2003, 117-145. Düzlü, Özlem, Dîvânçe-i Vak‛a-nüvîs Ahmed Lütfî, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi SBE, Sakarya 2008. El-Ensârî, Muhammed Veliyyu’l-Hak, Külliyât-i Urfî-i Şîrâzî I-III, İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran 2000/1378. Erdem, Sadık, Subhi-zade Azîz ve Dîvân'ı,: Fakülte Kit., Isparta 2001. Es-Seyyid Rıza, Tezkire-i Rızâ, İkdam Matbası, Desaadet 1316. Gözitok, M. Akif, “Türk Edebiyatında Urfî-i Şirazî Şerhleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.19, İstanbul 2017, 77-122. Güfta, Hüseyin, Erzurumlu Şair Hâzık, Dergâh Yayınları, İstanbul 2001. Hamami, Erdal, Râmî Dîvânı, KTBY, Ankara 2001. İnce, Adnan, Mîrzâ-zade Mehmed Sâlim, Dîvân, Ankara 1994. İpekten, Haluk, Nâilî-i Kadîm Hayatı ve Edebî Kişiliği, Atatürk Üniv. Edb. Fak. Yay., Ankara 1998. _____________, Nâilî Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara 1990. Kalkışım, Muhsin, Şeyh Gâlib Dîvânı, Akçağ Yay., Ankara 1994. Kaplan, Mahmut, Neşatî Divan, Akademi Kitabevi, İzmir 1996. _____________, Hayriyye-i Nâbî, AKMY, Ankara 1995. Karaköse, Saadet, Said Giray Divanı, Denizli 2001. Karatürk, Mehmet, Zâik Divanı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Selçuk Üniversitesi SBE, Konya 2009. Kavukçu, Fatma Zehra, Râmî Dîvânı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi SBE, Bursa 2000. Kılıç, Filiz, XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Akçağ Yayınları, Ankara 1998. Kurtuluş, Rıza “Örfî-i Şîrâzî”, DİA, İstanbul 2007, XXXIV/96-97. Kutlar, Fatma Sabiha (Haz.), Arpaemîni-zade Mustafa Sâmî, Dîvân, Ankara 2004. Losensky, P. E., “Urfi”, The Encylopaedia of Islam I-IX, Leiden 2000, X/892. Macit, Muhsin, Nedîm Dîvânı, Akçağ Yay., Ankara 1997. Mermer, Ahmet, Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni, AKMY, Ankara 1994. Ocak, Fatma Tulga, “Nef’î ve Eski Türk Edebiyatındaki Yeri”, Ölümünün Üçyüzelli Yılında Nef’î, AKMY, Ankara 1991, 16-35. Ocak, Fatma Tulga, “XVII. Yüzyıl Şâiri Nef'î ve Kaside”, Türkbilig, 3, 2002, 63-82. Ördek, Şerife, Nâbî’nin Farsça Divançesi (İnceleme-Türkçeye Çeviri-Tenkitli Metin), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir Üniverstesi SBE, Nevşehir 2012. Özgül, M. Kayahan, Leskofçalı Galip Hayatı ve Eserleri, KTBY, Ankara 1987. Rızâzâde Şafak, Târîh-i Edebiyât-i Îrân, Şiraz 1352/1973. Said Nefîsî, Târîh-i Nazm u Nesr der Îrân u der Zebân-i Fârisî, 1984., I, 417-418. Scimmel, Annamaria, “Orfî”, Dictionary of Oriental Literatures, (Ed. Jiri Becka), London, 1974, III, 147. Seyyid Naimuddin, “Some Unkown Qasides of Urfi of Shiraz”, İslamic Culture, 1956/October, 1-2. Shafi, Mohammed, “Örfi”, İslam Ansiklopedisi I-XIII, MEB Yayınları, İstanbul 1964, IX/481-482. Süleyman Nazif, "İran Edebiyatının Edebiyatımıza Tesiri", Edebiyat-ı Umûmiyye Mecmuası, 9 Mart 1918, 111/58-27, 520-521.) Şaş, Ali Kemal, Esad Efendi Divan’ının Yeni Harflere Çevirisi ve İçerisindeki Çekimli Fiillerin Yapı Bakımından İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), KATÜ SBE, Trabzon 2009. Şemsettin Sâmî, Kâmûsu'l-A'lâm I-VI, İstanbul 1306. Tanrıbuyurdu, Gülçin, Eşref Paşa Dîvânı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli Üniverstesi SBE, Kocaeli 2006. Tarlan, Ali Nihad, İran Edebiyatı, İstanbul 1944. Taş, Hakan, Vahyî Divanı ve İncelenmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi SBE, İstanbul 2004. Tuğluk, İbrahim Halil, Abbas Vesîm Efendi; Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği Divanı’nın Tenkitli Metni ve İncelemesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi SBE, Ankara 2007. Turan, Lokman, Yenişehirli Avni Bey Divanı’nın Tahlili Encümen-i Şuara ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum 1998. Ulucan, Mehmet, Muvakkit-zade Mehmed Pertev-Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Divanı’nın Tenkitli Metni ve Tahlili, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi SBE, Elazığ 2005. Üzgör, Tahir, Fehîm-i Kadîm, Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metninin Bügünkü Türkçesi, AKM Yayınları, Ankara 1991. Yenikale, Ahmet, Ahmet Nâmî Divanı ve İncelemesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi SBE, İstanbul 2002 ______________, Ahmet, Sünbülzade Vehbî Divanı, (E-Kitap), Kültür Turizm Bakanlığı Kültür Eserleri, 2012. Yılmaz Ozan, Urfî’nin Kasidelerine Yapılan Türkçe Şerhler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep Üniversitesi SBE 2004. Yılmaz, Kâşif, Güftî ve Teşrîfâtü’ş-şuarâsı, AKMY, Ankara 2001, 218. Yılmaz, Oğuz, Akça, İbrahim, “Sabûhi Ahmed Dede, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Farsça Şiirlerinde Görülen Örfî-i Şirâzî Etkisi”, Dokuzuncu Uluslararası İran Dil ve Edebiyat Kongresi, İran, 2014. Ahmet Hulûsî Rizeli, Terceme-i Sergüzeştnâme-i Urfî-i Şîrâzî, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 2071. Tellizade Vehbi, Şerh-i Gazeliyyat-ı Urfi, Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Bölümü 3410, 76b - 257a. Tellizade Vehbi, Şerh-i Gazeliyyat-ı Urfi, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi T 3912, 3b-129a. Nef’i, Dîvân-ı Farisî, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Bölümü TY 3064.