1642 TARİHLİ AVÂRIZ DEFTERİNE GÖRE GÖRDES KAZASI

Yıl 2019, Sayı: 8, 75 - 92, 30.04.2019

Musa Sezer

Öz

Gördes,
günümüzde Manisa iline bağlı bir ilçedir. 1412 yılında Çelebi Mehmed döneminde
Manisa ve çevresinin Osmanlı idaresi altına alınmasıyla Gördes de Osmanlı
toprakları arasına katılmıştır. XV. yüzyıldan itibaren Saruhan Sancağı’na bağlı
bir kazâ merkezi olan Gördes, bu özelliğini Osmanlı Devleti’nin yıkılışına
kadar devam ettirmiştir. XVII. yüzyılın başlarından itibaren olağanüstü
durumlar ve savaş masraflarının karşılanması için tahsil edilen avârız vergisi,
süregelen savaşlar neticesinde sürekli alınan vergiler arasına girmiştir. Bu
vergi için yapılan sayımlarda avârız defterleri tutulmaktaydı. 1640’lı yıllarda
Osmanlı Devleti topraklarının genelinde bir avârız tahriri yapıldığı
bilinmektedir. 1642 yılında Gördes Kazâsı’nda da avârız tahriri yapılmış ve bir
defter hazırlanmıştır. Bu defterde Gördes Kazâsının mahalle ve köy gibi
yerleşim birimleri ve buralarda yaşayan nüfus ayrıntılı bir biçimde ele
alınacaktır. Ayrıca defterde tahrir dışı tutulan ve “Ellici” olarak bilinen
İldelik Yörükleri üzerinde durularak nüfus içindeki oranları ortaya
konulacaktır. Söz konusu defteri esas alan bu çalışma, belirtilen dönemdeki
avârız tahrirleri üzerine yapılan çalışmalardan biri olma ve Gördes Kazâsı
hakkında bilgi vermek amacındadır. Ayrıca Gördes’in 1642 yılındaki mahalle ve
köylerinin tespit edilip, nüfus durumunun ortaya konulmasıyla şehrin tarihine
küçük de olsa bir katkı sağlanması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Avârız, Manisa, Gördes, Osmanlı Devleti, İldelik, Ellici, Yörük

THE TOWNSHIP OF GÖRDES ACCORDING TO AWARID REGISTER DATED 1642

Öz

Gördes is a township
linked to the province of Manisa. In the year 1412 during the era of Çelebi
Mehmed, with the introduction of Manisa and its surroundings under Ottoman
rule, Gördes has also joined the Ottoman lands. Gördes, a township center,
connected to the Saruhan Sanjak after XVth century, continued this feature until
the fall of the Ottoman Empire. Since the beginning of the XVIIth century, the
tax of awarid collected in order to compensate for extraordinary situations and
the costs of the war, has been one of the taxes that have been permanently
taken as a result of the ongoing wars. In the censuses carried out for this
tax, the awarid registers were kept. It is known that in the 1640s there was a
genereal census in the territories of the Ottoman Empire. In 1642, the
etraordinary tax was also carried out in the township of Gördes and an awarid
register was prepared. Based on this awarid register, settlements such as
neighborhood and village of the Gördes area and the population living in these
areas will be evaluated in detail. Also by emphasizing Idelik Nomads, known as
"Elliciler" and were unregistered in awarid registers, their rates
within the population will be revealed.This study, which is based on the book
in question, aims to be one of the studies on the awarid registers in the
specified period and to give information about the Gördes township. In
addition, it is aimed to provide a small contribution to the history of the
city by determining the neighborhoods and villages of the Gordes in 1642 and
revealing the population status.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Awarid, Manisa, Gördes, İldelik, Ellici, Nomad

Kaynakça

• KaynakçaA. Arşiv Kaynakları1. Basılmamış KaynaklarBaşbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.): MAD.d. 6867.
• 2. Basılmış Kaynaklar166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) <Dizin ve Tıpkıbasım>, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları, Ankara 1995. (BOA.TT.d.166)Defter-i Evkâf-ı Livâ-i Saruhan (Metin ve İnceleme), (haz. M. Akif Erdoğru-Ömer Bıyık), Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014. (TKG. KK. TT.d. 544)
• B. Makale ve KitaplarAtamaz, Kadir, “Gördüs Şehri (XVI. Yüzyıl)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.9, S.42 (Şubat 2016), ss.419-430.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Avârız”, İA., MEB, C.2, İstanbul 1979, ss.13-19.
• Bozkurt, Fatih, Maliye Nezareti Temettuat Defterlerine Göre Gördes Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa 2003.
• Çakır, İbrahim Etem, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre İspir Sancağı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/8, Summer 2009, ss.109-122.
• Çiçek, İbrahim, Gördesli Mücahide Makbule ve Silah arkadaşları, Salihli Belediyesi Yayınları, Salihli 1998.
• Darkot, Besim, “Gördes”, İA., MEB, C.4, Eskişehir 1997, ss.815.
• Emecen, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazâsı, TTK. Yayınları, Ankara 2013.
• _______, “Manisa”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.27, Ankara 2003, ss.577-583.
• _______, “Saruhanoğulları”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.36, İstanbul 2009, ss.170-173.
• Ertan, Murat, 19. Yüzyılda Gördes Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2006.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, (Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff), Yapı Kredi Yayınları, 9. Kitap, İstanbul 2000.
• İnbaşı, Mehmet, “Erzincan Kazâsı (1642 Tarihli Avârız Defterine Göre)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16/41, Erzurum 2009, ss.189-214.
• _______, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Erzurum Şehri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, IV, İstanbul 2001, ss.9-32.
• Karakuyu, Mehmet, Manisa’nın Tarihi Coğrafyası, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2005.
• Kaygana, Burcu, XVI. Yüzyılda Saruhan Sancağı Yörükleri, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ordu 2015.
• Kul, Eyüp, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Şiran Kazâsı ve Köyleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44, Erzurum 2010, ss.271-289.
• Özel, Oktay, “17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskân Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: Mufassal Avârız Defterleri”, XII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 12-16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler III, Ankara 1999, ss.735-744.
• Öztürk, Mustafa, “1616 Tarihli Halep Avarız-Hane Defteri”, OTAM-Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.8, Ankara 1997, ss.249-293.
• Sahillioğlu, Halil, “Avârız”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C.4, İstanbul 1991, ss.108-109.
• Sonyıldırım, Şahin, 17. Yüzyılın İlk Yarısında Manisa, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007.
• Türkiye Cumhuriyeti Dâhiliye Vekâleti, Son Teşkilât-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, Hilal Matbaası, İstanbul 1928.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, TTK. Yayınları, Ankara 1988.
• Yurdoğlu, Zekeriya, Gördes Tarihi, Gördes Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir 1993.