İLAHİ KOMEDYA VE Mİ’RAÇNÂMELERDE CENNET TASAVVURUNUN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2019, Sayı: 9, 67 - 88, 27.10.2019

Ayşe Çelebioğlu

Öz

Batı Hümanizminin kurucularından olan
ve kendisi de sağlam bir din eğitimi almış olan Dante, İlahi Komedya’nın
Cehennem, Araf ve Cennet bölümlerinin tamamında teoloji bilgisininin
derinliğini ve aynı zamanda Yunan mitolojisine ait bilgilerini en ince
ayrıntısına kadar dizelerine yerleştirmiştir. Belki de bu yüzden eseri
okuyanlar konuların ne kadar tanıdık geldiğinden bahseder. Bilhassa Cennet
bölümünde hem Eski Ahit, hem İncil hem de Kur’an’da tasavvur edilen mekânlar
karşımıza çıkar. Cehennem bölümünde yer altına inen Dante’nin yolculuğu
Araf’tan itibaren yukarıya doğru devam eder. Cennet’te ise Batlamyus’un (Klaudyos
Ptolemaios, M.S 85-165) gezegenler ve burçlarla ilgili olarak ortaya
sürdüğü teori doğrultusunda, gezegenlerin diziliş sırasına göre Arş-ı alâya
kadar yükselmiştir. İsrailiyatın etkisinin bariz şekilde görüldüğü Klasik Türk
Edebiyatındaki müstakil mi’râçnâmeler ve bazı mesnevilerin mi’râciye
bölümlerinde de şairlerimiz Hz. Muhammed’in mi’râca çıkarken aynı sıralama ile
çıktığını yazarlar. İspanyol oryantalist Miguel Asin Palacios Dante’nin Cennet
bölümünü yazarken İbn Arabî’den çok fazla etkilendiğini hatta birçok konuda
doğrudan alıntı yaptığını iddia etmektedir. Mi’râçnâme’leri ve İlahî Komedya’yı
incelediğimizde İbn Arabî’nin, bilhassa gökyüzü ve cennet tasavvurlarının
eserlere yansımasını büyük oranda görebiliriz. Ancak bu etkilerin yanı sıra mi’râç
hadisesi ve Dante’nin metafizik yolculuğunun dinî birer eylem olmaları
nedeniyle, Tevrat, İncil ve Kur’an’ın etkilerinin eserlere yansıması
kaçınılmazdır. Bu çalışmada İlahi Komedya ve genel olarak mi’râciyelerin ortak
ve farklı yönleri ile onları buluşturan İbn Arabî’nin ve Batlamyus’un
teorilerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dante, İlâhî komedya, İbn-i Arabî, Batlamyus, Palacios, Cennet, Miraç-nâme

Kaynakça

• Akar, Metin, (1980), Miraciyeler, Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• And, Metin, (2012), Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası, YKY, İstanbul.
• Ayverdi, İlhan, (2005), Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, s. 2080-2081, MAS, İstanbul.
• Dante, (2001), İlahi Komedya, çev. Rekin Teksoy, Oğlak, İstanbul.
• DİA c.37, http://www.islamansiklopedisi.info/ Erş. Tar. 25.07.2017.
• El-Fergânî, (2012), Astronominin Özeti ve Göğün Hareketlerinin Esasları, Çev. Yavuz Unat, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Erhat, Azra, (2001), Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Guénon, René, (2014), Dante ve Ortaçağ’da Dinî Sembolizm, Çev. İsmail Taşpınar, İnsan Yayınları, İstanbul. Gündüz, Ş., Sarıkçıoğlu, E., Ünal, Y., (2016), Dinlerde Yükseliş Motifleri ve İslâm’da Miraç, Vadi, İstanbul.
• İbn Arabî, (2015), Fütuhât-ı Mekkiye, Ahiret Hayatı Cennet ve Cehennem, Çev. Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul.
• İsmail Hakkı Bursevî, (2007), Mi’râciye, s.52-53, Haz. İrfan Poyraz, Sır, Bursa.
• Leonhard, Kurt, (2012), Dante Alighıeri, Çev. E. Zehra Kandemir, Mehmet Kandemir, Şule, İstanbul.
• Palacios, Miguel Asin, (2015), Dante ve İslâm, Çev.Güneş Ayas, Okyanus, İstanbul.
• Rapisardo, Stefano, “La Escatologia musulmana di Asin palacios nella culturaitaliana contemporanea. Una ricezione ideologica?” 15-16 Nisan 2005, Udine Universitesi, Çev. Kerim Yılmaz, (2017).
• Doğan, Muhammet Nur, (2002), Şeyh Galib, Hüsn ü Aşk, Metin, Nesre Çeviri, Notlar ve Açıklamalar, Ötüken, İstanbul.Tdk, (2011), Türk Dil kurumu, Ankara.
• Uludağ, Süleyman,(2002), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı, İstanbul.
• Vergilius, (2010), Aeneas, Çev. İsmet Zeki Eyuboğlu, Payel, İsyanbul.