1075-1099 / 1664-1688 TARİHLİ ANONİM BİR ESERE GÖRE II. VİYANA SEFERİNDE SADRAZAM KARA MUSTAFA PAŞA

Yıl 2022, Sayı: 14, 203 - 221, 28.04.2022

Şuayp Ateş

https://doi.org/10.29157/etusbed.984143

Öz

Bu çalışma XVII. yüzyılın son çeyreğinde vuku bulan, Türk tarihinin hatta en az Türk tarihi kadar Avrupa tarihinin de en mühim siyasi olaylarından birisi olan (1683) II. Viyana Kuşatmasını komuta eden Sadrazam Kara Mustafa Paşa’yı ve seferin başlangıcından paşanın idamına kadar süregelen zamanı konu edinmektedir. Çorum İl Halk Kütüphanesi yazmalar kataloğundan yanlış bir tasnifin düzeltilmesiyle ortaya çıkarılan bir kroniğin transkripsiyonu, tez çalışmamızın konusu olmuş ve bu makalede de tanıtımı yapılacak olan eser olarak kullanılmıştır. Bahsi geçen kronik XVII. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu-Avusturya (Nemçe) savaşlarını, temel anlatı olarak da II. Viyana Kuşatması’nı ele almıştır. Eser, Avusturya seferinin oluşmasında Sadrazam Kara Mustafa Paşanın rolünü, sefer süresinde sadrazamın ve diğer devlet adamlarının tenkide açık kararlarını, seferdeki Osmanlı ordusunun genel terkibini kayda değer bilgiler doğrultusunda anlatmaktadır. Özellikle, eser müellifinin olayları kendi gözlemlerine dayanarak bir anlatım üslubu yakalamaya çalışması bu eseri çağdaşı diğer kroniklerden ayırmaktadır. Sadrazam Kara Mustafa Paşa’nın seferin oluşumundaki rolü ve sefer süresindeki ahvalinin farklı bir kaynaktan incelenmesi-değerlendirilmesi ve tarih araştırmalarına sunulması çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Müellif eserinde öncelikle Osmanlı-Avusturya savaşlarına kısaca değinmiş, II. Viyana Kuşatmasını ve Kutsal İttifak Savaşlarını gözlemlerine dayanarak kaleme almıştır. Eser müellifinin, Sadrazam Kara Mustafa Paşa ile aynı çağda yaşamış olması ve dönemin olaylarına bizzat şahitlik etmesi çalışmanın ehemmiyetini ortaya koymaktadır. Bu çalışma da Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Avusturya seferi öncesi hazırlıkları ve II. Viyana Kuşatması boyunca savaştaki genel durumu anlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kara Mustafa Paşa, Merzifonlu, Osmanlı Devleti, Avusturya, Viyana

Kaynakça

• Ackerl, I. (2007). Avrupalı Gözüyle 1683 Viyana Kuşatması, çev. S. Yalçınkaya, Ankara: Alp Yay.
• Afyoncu, E. (2009). Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, İstanbul: T. C. Kültür Bakanlığı Yay.
• Aktepe, M. (1979). “Mustafa Paşa, Merzifonlu, Kara”, İslam Ansiklopedisi, C 8, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Altınay, A. R. (2017). Osmanlı’nın Felaket Seneleri (1683-1699), 2. Baskı, Haz. M. Yılmaz, İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yay.
• Andreasyan, H. (1972). İkinci Viyana Muhasarası Ve Müteakip Harplere Ait Orijinal Bir Ermenice Kaynak, İstanbul: Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi C I.
• Arık, S. (2004). Polonya Kralı III. Jan Sobieski ve Hükümdarlığında Osmanlı Lehistan İlişkileri (1674-1696), YDT, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ateş, Ş. (2015). XVII. Yüzyılın İkinci Yarısına Ait Anonim Bir Tarihçe “Vekâyi-i Viyana” (1075-1099 / 1664-1688), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Babinger, F. (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, çev. C. Üçok, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Bardakçı, M. (1999).Viyana Kuşatması Hazineleri İstanbul’a döndü, Hürriyet Gazetesi (makale), İstanbul.
• Can, A. (2007). Hacı Ali Efendi-Târih-i Kamaniçe (tahlil metin), Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Çaykara, E. (2019). Tarihçilerin Kutbu: Halil İnalcık Kitabı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yay.
• Çolak, İ. (2008). “Bitmeyen Hesaplaşma Hilal ile Haçın Bin Yıllık Mücadelesi”, İstanbul: Nesil Yay.
• Çolak, S. - Ayder, M. (2020), “Savaş ve Propaganda: 1683 Viyana Kuşatması Üzerine Bir Değerlendirme”, Belleten c. 84 Sayı 301, Ankara: s. 1045- 1096.
• Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. III, İstanbul: Türkiye Yay.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekāyiât (haz. A. Özcan, doktora tezi, 1979), İÜ Ed.Fak. Tarih Seminer Kitaplığı, nr. 3276.
• Derin, F. Ç. (2008). Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyi-nâme, Osmanlı Tarihi (1648-1682), İstanbul: Çamlıca Yay.
• Develioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• Dilek, Z. (2001). Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu: 08-11 Haziran 2000, Merzifon, Ankara: TC Kültür Bakanlığı.
• Erdoğan-Kaçan, M. (2001) II. Viyana Kuşatması, YDT, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Gökbilgin, T. (1977). “Köprülüler" maddesi; Türkiye Cumhuriyeti Maarif Bakanlığı, İslâm Ansiklopedisi, C VI., Ankara.
• Gürcan, F. (2008). Avrupa’daki Askeri Gelişmeler ve İkinci Viyana Kuşatması, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Hammer, J.V. (1992). Büyük Osmanlı Tarihi, C 6, çev. Mümin Çevik-Erol Kılıç, İstanbul: Üçdal Neşriyat Yay.
• İbn Haldun, (1994) “Mukaddime”, çev. Zakir Kadiri Ugan, İstanbul: M.E.B. Yayınları Şark Klasikleri no: 25.
• İnalcık, H. (2015). Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• İnalcık, H. (2017). “Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar (1441-1700)”, (Seçme Eserleri XI), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• İnan, G. (2017). Hasan Esîrî’nin Mi‘yârü’d-Düvel ve Misbârü’l-Milel İsimli Tarih ve Coğrafya Eseri (İnceleme-transkripsiyon), YDT, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Jorga, N. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1640-1774), C 4, çev. N. Epçeli, İstanbul: Yeditepe Yay.
• Kreutel, R. F. (1970). “Ahmed Ağa'nın Viyana Kuşatması Günlüğü”, çev. E. Mermi, İstanbul: Epsilon Yay.
• Kuzubaş, M. (2006). XVII. Yüzyıl Şairi Mezaki'ye Göre Lehistan Savaşı, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, c.1, , s 213-225,
• Madlen, H. E. (2005). Viyana 1683, çev. U. Kahraman, İstanbul: Adapa Yay.
• Mehmed, A. "İkinci Viyana Seferi Hakkında", Tarih-i Osmânî Encümeni Mecmuası, İstanbul 1328, nr. 16, s 994-1016; nr. 17, s 1071-1075.
• Murphey, R. (2007). “Osmanlı’da Ordu ve Savaş”, (1500-1700), çev. T. Akad, İstanbul: Homer Yay.
• Mustafa Nuri Paşa¸ (1992). Netâyic ül-Vukuat¸ C 2¸ Haz: N. Çağatay¸ Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Özcan, A. (1995). Defterdar Sarı Mehmed Paşa - Zübde-i Vekâyiât, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Özcan, A. (2000). Viyana Bozgununun Maddi ve Manevi Sebepleri-Dönemin Kısa Panoraması, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Sempozyumu, Merzifon, s 229-237.
• Özcan, A. (2004). Merzifonlu Kara Mustafa Paşa (Ö. 1095/1683), D.İ.A. C 29, Ankara, s 246-249.
• Özcan, A. ve diğerleri. (2013) Râşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmâil Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, C I, İstanbul: Klasik Yay.
• Öztuna, Y. (1978). Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul: Ötüken Yay.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, İstanbul: M.E.B. Yay.
• Papp, S. “Tököli İmre”, DİA C. 41, 2012, 277-278.
• Pıtcher, D. E. (2019). Osmanlı İmparatorluğunun Tarihsel Coğrafyası, (çev. B.Tırnakçı), İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Râşid Mehmed Paşa¸ Tarihi Râşid¸ c. I¸ İstanbul 1282;
• Sâmi, Ş. (1989). Kāmûs-ı Türkî, İstanbul: Enderun Kitabevi Yay.
• Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, (1928), Silahdar Tarihi, C. 1-2, (Nşr. Ahmed Refik), İstanbul: Devlet Matbaası.
• Sofuoğlu, E. (2005). “II. Viyana Kuşatmasının Sonucuna Göre Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Değerlendirilmesi ve Duraklama Devrinin Gerçek Nedeni”, Крымский федеральный университет имени Вернадского, Kırım Federal Üniversitesi Bilimsel Dergisi, sayı 18 no; 3.
• Stoye, J. (1984). İkinci Viyana Kuşatması, Çev. S. Atalay, İstanbul: Dilek Matbaası Yay.
• Şimşirgil, A. (1997). Uyvar'ın Türkler Tarafından Fethi ve İdaresi (1663-1685), Doçentlik Çalışması, İstanbul.
• Tarih Çevirme Klavuzu, http://www.ttk.gov.tr
• Taşbaş, E. (2011). “Klasik Dönem Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserlerine Kısa Bir Bakış”, Metiterranean Journal of Humanities, I/2, Ankara, s 54-64.
• Turan, M. (1998). II. Viyana Muhasarası: Osmanlı İmparatorluğu’nda Siyasi, İdari ve Askeri Çözülme, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi sayı 9, Ankara, s 389-429.
• Türkal Karaçay N. (2012). “Silâhdar Fındıklı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke”, (1065-22 Ca.1106/1654-7 Şubat 1695) Tahlil ve Metin, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi III., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ünal, T. (2001). II. Viyana Kuşatması Işığında “Mağlubiyetimizin Gizli Sebepleri”, Ankara: Berkan Yay.
• Üstün, C. (2010). 1683 Viyana Seferi, VII. Dizi, Sayı 2-1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Yılmaz, M. (2006). Vekâyi‘name (Vekâyi‘-i Beç), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Yılmazer, Z. (1996). İsâ-zâde Tarihi (Metin ve Tahlil), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay.