Adalet Partisi’nin Cumhuriyet Senatosundaki Kadın Siyasetçileri (1961-1980)

Yıl 2024, Sayı: 18, 243 - 256, 31.01.2024

Derya Çini Şimşek

https://doi.org/10.29157/etusbed.1300499

Öz

1961 Anayasası ile Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu’ndan oluşan çift meclisli bir sistem uygulamaya konulmuş, yetkileri birbirinden farklı olsa da yasa yapma yetkisi bu iki meclise paylaştırılmıştır. 1961-1980 yılları arasında varlığını sürdüren Cumhuriyet Senatosunda; 6 tanesi seçimle, 4 tanesi ise Cumhurbaşkanı tarafından görevlendirilmiş 10 kadın senatör üye görev yapmıştır. Seçimle gelen 6 kadın üyeden ikisi, 1961 tarihinde Adalet Partisi (AP)’den Senatoya seçilerek giren Nazire Özel Şahingiray ve Hatice Mualla Akarca’dır. 27 Mayıs 1960 Darbesi’nin doğurduğu siyasal ve toplumsal koşullar sonucu aktif siyasete atılıp Cumhuriyet Senatosu’na seçilen Şahingiray ve Akarca’nın Senatodaki faaliyetlerini açık ve objektif bir durumda ortaya koyarak Türk siyasi yaşamının anlaşılmasına katkı sağlamayı amaçlayan çalışma, 2 kadın senatörün görev yaptığı yıllarda sunduğu kanun teklifleri, önergeleri ve konuşmaları ile sınırlandırıldı. Çalışmada; Cumhuriyet Senato zabıtları ve TBMM Arşivi’nden yararlanılarak, TBMM’de kişisel verilerinin bulunduğu Tercüme-i Hal belgeleri çalışmaya önemli katkı sağladı.

Anahtar Kelimeler

Nazire Özel Şahingiray, Hatice Mualla Akarca, Cumhuriyet Senatosu, Adalet Partisi

Women Politicians of The Justice Party in the Republican Senate (1961-1980)

Öz

With the 1961 Constitution, a bicameral system consisting of the National Assembly and the Senate of the Republic was put into practice, the power to make laws was shared between these two chambers, although their powers were different from each other. 10 female senator members, 6 of whom were appointed by election and 4 of them by the president, served. Two of the six elected members are Nazire Özel Şahingiray and Hatice Mualla Akarca, who were elected to the Senate from the Justice Party (AP) in 1961. The study, which aims to contribute to the understanding of Turkish political life by presenting the activities of Şahingiray and Akarca, who were elected to the Senate of the Republic, in a clear and objective situation, as a result of the political and social conditions caused by the coup d'état of 27 May 1960, includes the legislative proposals submitted by the two female senators during their term of office. limited to his proposals and speeches. In the study; By making use of the minutes of the Senate of the Republic and the Archives of the Grand National Assembly of Turkey, the documents of Tercüme-i Hal, in which the personal data of the Grand National Assembly of Turkey are located, made a significant contribution to the study.

Anahtar Kelimeler

Nazire Özel Şahingiray, Hatice Mualla Akarca, Republican Senate, Justice Party

Kaynakça

• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi.
• Resmi Gazete, 31.05.1961, S.10816.
• Resmi Gazete, 13.04.1963, S.11381.
• Ahmad, F. (2005). Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. ve Ahmad B. (1976). Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945- 1971. Bilgi Yayınevi.
• Aydemir, Ş.S. (2000). İkinci Adam, Remzi Kitapevi.
• Candeğer, Ü. ve Coşkun, M.B. (2018). “Cumhuriyet Senatosu Dönemi Kadın Siyasetçilerin Türk Kamu Bürokrasisindeki Yeri ve Önemi Üzerine Bir İnceleme”. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 5(8), 259.
• Cumhuriyet Senatosu Üyelerine Mahsus Hal Tercümesi Kâğıdı: 97.
• Cumhuriyet Senatosu Üyelerine Mahsus Hal Tercümesi Kâğıdı:891.
• Çakırbaş, A. (2020). “Cumhuriyet Senatosu’nda Nevşehir’in Temsili”. History Studies, 12(4), 1525-1528.
• Çoker, F. (1998). Türk Parlamento Tarihi Cumhuriyet Senatosu Üyelerinin Özgeçmişleri I, (1961-1964), Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları.
• Çolak, F. (2008). “Türk Siyasi Tarihinde Beyaz İhtilal: 14 Mayıs 1950 Genel Seçimleri (İzmir Örneği).” Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 6 (1), 95-108
• Doğan, O.K. (2011). “Yasa Yapımında Bir Alternatif: Çift Meclis Sistemi”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 1(94), 379.
• Duroğlu, S. (2007). Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eroğul, C. (1977). “Türk Anayasa Düzeninde Cumhuriyet Senatosunun Yeri”. AÜSBF Yayınları 398 (1), 17.
• Ezherli, İ. (1998). Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1992) ve Osmanlı Meclisi Mebusanı (1877-1920), (2. Baskı), Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• Feyzioğlu, T. (1987). “Eğitimin Laikleştirilmesi ve Eğitim Birliği.” Atatürk Yolu, 1(1), 204-205.
• Gökçimen vd. (2009). Türk Parlamento Tarihinde Kadın Parlamenterler (1935-2009), Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Yayınları.
• Güler, F.D. (2003). Türkiye’nin Yakın Siyasetinde Bir Örnek Olay Adalet Partisi, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.
• Kapani, M. (2006). Politika Bilimine Giriş, İstanbul: Bilgi Yayınları.
• Karayaman, M. (2010). İsmet İnönü’nün Uşak’ta Taşlanması Olayının Sebep ve Sonuçları, Tarih Okulu, 8(1), 19-49.
• Özbudun, E. (2004). Türk Anayasa Hukuku, (8.Baskı), Ankara: Yetkin Yayınları.
• Özer, A. (2005). Anayasa Hukuku, (2. Baskı), Ankara: Turhan Kitabevi.
• Özgişi, T. (2011). “Türk Parlamento Tarihinde Cumhuriyet Senatosunun Yeri”. Türkiyat Mecmuası, 21(2), 296.
• Sağ, V. (2001). Tarihsel Süreç İçerisinde Türk Kadını ve Atatürk, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2 (1), 12-14.
• Şahin, A. (2008). “Türkiye’deki Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Çalışmaları (1935-2002)”. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, C. (2010). “Türk Parlamentosundaki Kadın Milletvekilleri (1935-2007)”. Atatürk Üniversitesi Tarih Ana Bilim Dalı.
• Şahingiray, N.Ö. (1955). Atatürk’ün Nöbet Defteri (1931-1938), Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Şahingiray, N.Ö. (2018). Atatürk’ün Son Nöbet Defteri (01 Ekim 1938-10 Kasım 1938), Ankara: Alaca Yayınları.
• Şahingiray, N.Ö. (1999). Celal Bayar’ın Söylev ve Demeçleri, (1933-1955) Dış Politika, Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Şahingiray, N.Ö. ve Tansuğ, K. (1949). Sümerlinin Dünya Görüşü ve Babil Edebiyatına Toplu Bir Bakış, , Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Şimşek, Ç. D. (2015). Süleyman Sami Demirel’in Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri, Türkiye Alim Kitapları.
• Şimşek Ç. D. (2021). “Türkiye’de Kadının Siyasal Temsili: Çok Partili Döneme Geçişten 2000’e”, Türkiye’de Kadının Tarihi ve Talihi, Ankara: Libra Yayınevi.
• Şirin, T. (1982). Kadınlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Tokgöz, O. (1994). “Kadın Seçmen İmgesi: Türkiye’de Kadının Bireysel Siyasal Katılımı Üzerine Bir Deneme.” Amme İdaresi Dergisi, 27(4), 101
• Tanör, B. (2006). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), (14. Baskı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanör, B. ve Beygo, T. (1964). Türk Anayasaları, İstanbul: Filiz Kitapevi.
• Uran, P. (2008). Yasama İşlevinin Yerine Getirilmesinde Çift Meclis Sistemi ve Türk Siyasal Tarihindeki Yeri, Ankara: Yetkin Yayınevi.
• Yavuz, B. ve Bülbül, M. (2012). “Çift Meclis Sistemi ve Türkiye”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 16(1), 227-229.
• Yazıcı, S. (1997). Türkiye’de Askeri Müdahalelerin Anayasal Etkileri, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Yılmaz, A. (2003). Parlamento Hukuku, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.