Engagement and Wedding Ceremonies of Sultan Ahmed III’s Daughter Zübeyde Sultan (1748 and 1749)

Yıl 2025, Sayı: 21, 168 - 181

Serkan Polat

Öz

Ottoman palace life has always attracted researchers’ interest. In addition to the daily lives of the princes and sultans of the dynasty, the atmosphere in which festivities such as engagements, weddings or circumcision ceremonies took place has always been a matter of curiosity. Archival documents, chronicles and miniatures provide valuable information about these ceremonies. This study focuses on the engagement and wedding ceremonies of Sultan Ahmed III’s daughter Zübeyde Sultan. The primary sources of the study are the documents and notebooks in various funds of the Presidential Ottoman Archive and the chronicles that provide information about the period. As is known, the Ottoman Empire emphasized the meticulous observance of the rules of etiquette. Zübeyde Sultan’s engagement and wedding ceremonies were also performed within the framework of this understanding. Dynastic weddings are considered one of the most critical developments in the contact between the state and the people. Therefore, both the dowry procession and the bridal procession organized during the process of these marriages ensured the meeting between the palace and the people. In the prepared study, information was given about how the marriage ceremony of a woman from the dynasty took place, in the example of Zübeyde Sultan’s marriage, the careers and social status of their spouses, who were called damad-ı şehriyarî, what the engagement gifts consisted of, and the items used in furnishing the mansion where the couple would live.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Ahmed III, Zübeyde Sultan, Engagemen, Wedding

Sultan III. Ahmed’in Kızı Zübeyde Sultan’ın Nişan ve Nikâh Merasimleri (1748 ve 1749)

Öz

Osmanlı saray hayatı her dönem araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Hanedan mensubu şehzadelerin ve sultanların gündelik hayatlarının yanı sıra nişan, nikâh ya da sünnet merasimi gibi şenliklerin hangi atmosfer içerisinde gerçekleştiği daima merak konusu olmuştur. Gerek arşiv vesikaları ve kronikler gerekse de minyatürlerdeki veriler sayesinde söz konusu törenler hakkında kıymetli bilgiler elde edilebilmektedir. Bu çalışma, Sultan III. Ahmed’in kızı Zübeyde Sultan’ın nişan ve nikâh törenlerini konu edinmektedir. Çalışmanın ana kaynaklarını Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nin muhtelif fonlarında yer alan belge ve defterler ile dönem hakkında bilgi veren kronikler oluşturmaktadır. Bilindiği üzere Osmanlı Devleti teşrifat kurallarına titizlikle riayet edilmesine ehemmiyet vermiştir. Zübeyde Sultan’ın nişan ve nikâh törenleri de söz konusu anlayış çerçevesinde icra edilmiştir. Hanedan düğünlerinin devlet ile ahali arasındaki teması sağlayan önemli gelişmelerden biri olduğu kabul edilmektedir. Dolayısıyla bu izdivaçların gerçekleşmesi sürecinde düzenlenen gerek çeyiz alayı gerekse de gelin alayı marifetiyle saray ile ahali arasındaki buluşma temin edilmiştir. Bu bağlamda hazırlanan çalışmada, Zübeyde Sultan’ın izdivacı örneğinde hanedan mensubu bir kadının evlilik seremonisinin nasıl gerçekleştiği, damad-ı şehriyarî olarak anılan eşlerinin kariyerleri ile sosyal statüleri, nişan hediyelerinin nelerden oluştuğu ve çiftin yaşayacakları konağın tefrişinde kullanılan eşyalar hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, III.Ahmed, Zübeyde Sultan, Nişan, Nikâh

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri Mahmud I (AE. SMHD. I), 247/20126.
• Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D. BŞM. d), 3020.
• Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Muhallefat Halifeliği (D. BŞM. MHF), 39/87; 39/106; 39/108.
• Cevdet Adliye (C. ADL), 89/5373.
• Cevdet Belediye (C. BLD), 93/4610.
• Cevdet Dahiliye (C. DH), 109/5443; 111/5509; 246/12262.
• Cevdet Saray (C. SM), 24/1226; 138/6943.
• Hatt-ı Hümayun (HAT), 228/12742.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS. MA. d), 28; 1109; 3199; 9294.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS. MA. e), 117/5; 120/7; 130/20; 156/60; 1100/32.
• Kitap, Makale ve Süreli Yayınlar
• Ahmed Vâsıf Efendi. (1247). Tarih-i Vâsıf, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâ’ikü’l-Ahbâr. Bulak.
• Aktepe, M. (1989). “Ahmed III”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 34-38.
• Akyıldız, A. (2003). Mümin ve Müsrif Bir Padişah Kızı Refia Sultan (3. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Altınay, A. R. (2012). Lâle Devri (1718-1730) (2. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• And, M. (2020). Kırk Gün Kırk Gece-Osmanlı Düğünleri, Şenlikleri, Geçit Alayları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Argıt İpşirli, B. (2014). Rabia Gülnuş Emetullah Sultan 1640-1715. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Arslan, M. (1999). Türk Edebiyatında Manzum Surnâmeler (Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Arslan, M. (2007). “Kültür Tarihimiz Açısından Zengin Bir Kaynak: Sûr-nâmeler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 10 (5), 221-258.
• Eroğlu, H. (2004). Osmanlı Devletinde Şehzadelik Kurumu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ertuğ, Z. T. (2010). “Osmanlı İstanbul’unda Merasim ve Teşrifata Dair Kaynaklar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 16 (8), 131-148.
• Güler, M. ve Özdamar, R. (2021). “III.Ahmed’in Kızı Saliha Sultan ve Vakıfları”. Tarih Dergisi, 75, 117-158.
• Hammer-Purgstall, B. J. V. (1983). Osmanlı Devleti Tarihi (1740-1757) (Çev: Vecdi Bürün). 15, İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• İsmâîl Âsım Efendi eş-şehîr bi Küçük Çelebizâde. (1282). Târîh-i Çelebizâde Efendi (Tarih-i Râşid Zeyli). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• İzzî Süleyman Efendi. (2019). İzzî Tarihi (Haz. Ziya Yılmazer). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kars, R. (2022). “Sultan III.Ahmed’in Kızı Saliha Sultan İle Kaptan-ı Deryâ Nişli Mehmed Paşa’nın Düğün Merasimi”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 24 (9), 391-418.
• Mehmed Hâkim Efendi. (2019). Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766) (Haz: Tahir Güngör). 1, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Mehmed Süreyya. (1308). Sicill-i Osmanî Yâhûd Tezkire-i Meşâhîr-i Osmaniyye. 1, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Mehmed Süreyya. (1311). Sicill-i Osmanî Yâhûd Tezkire-i Meşâhîr-i Osmaniyye. 3, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Mehmed Süreyya. (bty) Sicill-i Osmanî Yâhûd Tezkire-i Meşâhîr-i Osmaniyye. 4, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Özger, Y. (2022). Osmanlı Hanedanında Doğum Günü Törenleri. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Öztuna, Y. (1989). Devletler ve Hânedanlar Türkiye (1074-1990). 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (2015). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Sunay, S. (2013). “Tanzimat’ın İlk Saray Düğünü: Sultan II. Mahmud’un Kızı Atiyye Sultan’ın Ahmed Fethi Paşa İle Evlenmesi”. Belleten, 278 (77), 119-150.
• Sunay, S. (2017). “‘Sûr-ı Hümayun’ Defterine Göre 19. Yüzyıl Saray Düğünlerine Dair Bir Değerlendirme”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 38 (20), 327-342.
• Sunay, S. (2020). “Bir Sultan İki Merasim: Saliha Sultan’ın Doğumu ve Düğünü”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 44, 139-182.
• Şehsuvaroğlu, H. Y. (bty). Asırlar Boyunca İstanbul-Sarayları, Camileri, Abîdeleri, Çeşmeleri. Cumhuriyet Gazetesi, 206.
• Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi. (1976). Târihi Mür’i’t-Tevârih I (Haz. M. Münir Aktepe). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Temel, E. (2022). “Devlet Adamı Olarak Valide Sultanlar”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 48, 153-169.
• Tuncer, Ş. (2020). “Padişah Kızlarının Küçük Yaşlarda Yaptıkları Şeklî Evlilikler: III. Ahmed’in Kızı Fatma Sultan Örneği”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 43, 67-108.
• Tuncer, Ş. (2023). Sultan III. Ahmed Günlük Yaşantısı, Yakın Çevresi ve Şahsiyeti. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Uluçay, Ç. (2001a). Harem II (4. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uluçay, M. Ç. (2001b). Padişahların Kadınları ve Kızları (4. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uluçay, M. Ç. (2012a). “Fatma ve Safiye Sultanların Düğünlerine Dair Bir Araştırma”. Sancaktan Saraya-Seçme Yazılar (Haz. M. Sabri Koz, Haşim Şahin). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 261-278.
• Uluçay, M. Ç. (2012b). “XVIII. Asırda Yapılan Sultan Düğünlerine Umumî Bir Bakış”. Sancaktan Saraya-Seçme Yazılar (Haz. M. Sabri Koz, Haşim Şahin). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 279-283.
• Uluçay, M. Ç. (2012c). “İstanbul’da XVIII. ve XIX. Asırlarda Sultanların Doğumlarında Yapılan Törenler ve Şenliklere Dair”. Sancaktan Saraya-Seçme Yazılar (Haz. M. Sabri Koz, Haşim Şahin). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 299-315.
• Uluçay, M. Ç. (2012d). “Beş Yaşında İken Nikâhlanan ve Beşikte Nişanlanan Sultanlar”. Sancaktan Saraya-Seçme Yazılar (Haz. M. Sabri Koz, Haşim Şahin). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 285-291.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1976). “Nahil ve Nakıl Alayları”, Belleten, 157 (40), 55-70.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilâtı (4. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.