Tarihin Arzu ve İntikam Bağlamındaki Kadın Merkezli Kurgusu: Aşkımız Aksaray’ın En Büyük Yangını

Yıl 2025, Sayı: 10, 1 - 13, 30.06.2025

Saliha Tunç

https://doi.org/10.52003/etutdergisi.1578491

Öz

Güngör Dilmen, tarihi Aksaray yangınını konu alan Aşkımız Aksaray’ın En Büyük Yangını (1988) piyesinde afetin meydana geliş sebebini sevme, sevilme arzusu ve intikam duygularından kaynaklanan kadın merkezli bir kurguya dayandırır. Piyeste ateş ve yangın; sarayda doğup büyüyen, geçkin bir yaşa gelince kendisine maaş bağlanıp Aksaray’daki Bican Efendi sokağında bulunan Eski Konak’a yerleştirilen Mahitab Hanım’ın yaşamı boyunca eksikliğini hissettiği sevme ve sevilme arzusunun imleyeni olmakla birlikte öznenin yoksul müzisyen Artin ile evlendikten sonra ihanete uğramasıyla öfkenin ve intikamın sembolüne dönüşür. Afetin yazar muhayyilesinde ilişkiler, duygular ve kişisel zaaflar bağlamında kurgulanması, tarihî yangının nedenini yeniden temellendirir. İstanbul mimarisine hâkim olan ahşap yapılar dolayısıyla sıklıkla meydana gelen yangınlardan doğan mahalle tulumbacılığı, piyeste dönemin bir kültür ögesi olarak ön plana çıkar. Yazar, koro işlevindeki tulumbacıları teşkilat yapıları, kostümleri ve kültüre gönderme niteliğindeki söylemleri ile dönem atmosferini yansıtan nitelikleriyle ön plana çıkarır. Aşkımız Aksaray’ın En Büyük Yangını piyesine Güngör Dilmen’in tiyatro eserleri hakkında kaleme alınan daha önceki çalışmalarda da farklı açılardan yer verilmiştir. Bu çalışmada ise tulumbacılık kültürü ile Aksaray yangınının piyese yansımaları, yazarın büyük yangını kadın karakterin ruh dünyasıyla özdeşleştirerek sembolik bir boyuta taşıması bağlamında değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tiyatro , Aksaray Yangını , Arzu , İntikam

The Woman-centered Fiction of History in the Context of Desire and Revenge: Aşkımız Aksaray’ın En Büyük Yangını

Öz

Güngör Dilmen, in his play Aşkımız Aksaray'ın En Büyük Yangını (1988), which is about the historical Aksaray fire, bases the reason for the cause of the disaster on a female-centred narrative arising from feelings of love, desire to be loved and revenge. In the play, fire and conflagration are the signifiers of the desire to love and be loved, which Mahitab Hanım, who was born and raised in the palace and who was given a salary when she reached an old age and was placed in the Old Mansion on Bican Efendi Street in Aksaray, felt the lack throughout her life.These signifiers turn into symbols of anger and revenge after the subject is deceived by the poor musician Artin, whom she married.
The fictionalisation of the disaster in the author's imagination in the context of relationships, emotions and personal weaknesses re-contextualizes the cause of the historical fire. The neighbourhood fire brigade, which arises from the frequent fires that occur due to the wooden structures dominating the architecture of Istanbul, comes to the fore in the play as a cultural element of the period. The author foregrounds the firefighters, who function as a chorus, using their organizational structures, costumes, and culturally referantial discourses as key elements that reflect the atmosphere of the period. Aşkımız Aksaray’ın En Büyük Yangını has also been examined from various perspectives in previous studies on Güngör Dilmen’s theatrical works. In this study, on the other hand, the reflections of the fire brigade culture and the Aksaray fire on the play are evaluated in the context of the author's symbolic dimension by identifying the great fire with the inner world of the female character.

Anahtar Kelimeler

Theater , Aksaray Fire , Desire , Revenge

Kaynakça

• And, M. (2022). Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydıner, K. (2013). “Tiyatro: Hüzzam-Soğuk Bir Berlin Gecesi- Aşkımız Aksaray’ın En Büyük Yangını”. “Gündem”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, CIV(738), 86-92.
• Bachelard, G. (1995). Ateşin Psikanalizi. (çev. Aytaç Yiğit). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Banoğlu, N. A. (2008). İstanbul Cehennemi: Tarihte Büyük Yangınlar. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Buttanrı, M. (2011). Çeşitli Yönleriyle Tiyatro. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları.
• Cezar, M. (1963). “Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yangınlar ve Tabii Âfetler”. Türk Sanat Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, C. 1, 327-409. İstanbul: İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Türk San’atı Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Chantal, J. (2020). Arzu. (çev. Ece Durmuş). İstanbul: Otonom Yayıncılık.
• Çelik, Y. (2012). “Tulumbacı”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 41, 369-371. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi: https://islamansiklopedisi.org.tr/tulumbaci (Erişim Tarihi: 30.05.2023).
• Çetin, S. (2021). “Kâbus Gördüren Arzular: Mehmet Rauf’un Kâbus Romanına Aşk ve Arzu Eksenli Bir Yaklaşım”. Prof. Dr. S. Mahmut Kaşgarlı Armağanı. (ed. Ali İhsan Öbek, Levent Doğan vd.). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Demir, Z. B. (2020). İstanbul’da 1856 Aksaray Yangını Sonrası Yangın Bölgesinde Meydana Gelen Değişimlerin İncelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü]. Isparta.
• Dilmen, G. (2008). Toplu Oyunları 2 (Kadın Oyunları). İstanbul: Mitos-Boyut Tiyatro Yayınları.
• Erzen, J.N. (1997). “Renk”. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları. C. 3, 1545-1547.
• Fink, B. (2019). Lacan’da Aşk: VIII. Seminer Aktarım Üstüne Bir İnceleme. (çev. Elif Okan Gezmiş, Zeynep Oğuz). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Fink, B. (2020). Lacancı Özne: Dil ve Jouissance Arasında. (çev. Kemal Güleç). İstanbul: Encore Yayınları.
• Güneş, M. (2020). “Savaş Daima Yıkımdır: Troya İçinde Vurdular Beni Piyesinde Savaş Karşıtı Söylemin İnşası”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, (28), 61-82.
• Güngör, Y. (2019). Güngör Dilmen’in Tiyatrolarında Kadın. [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü]. İstanbul.
• Gürani Arslan, N. (2014). “Troya Savaşının Yeniden Yazımı ve Selahattin Batu’nun Güzel Helena’sı”. Türk Edebiyatına Açılan Pencere İnci Enginün Armağanı. (ed. Hülya Argunşah). Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Gürses Söğüt, S. (2021). “1911 Aksaray Yangın Yerinin İmarı ve Eski Eser Kaybı”. Mimarist, (72), 104-111.
• Karaca, Ş. (2019). Kötücül Kadın Türk Edebiyatında Kötücül Kadın İmgesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaygılı, O. C. (2007). İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri. (hzl. Mustafa Apaydın). İstanbul: Merkez Kitapçılık.
• Koçu, R. E. (2016). İstanbul Tulumbacıları. İstanbul: Doğan Kitap.
• Köksal Çekiç, S. (2010). “Güngör Dilmen’in Geçmişinden Kesitler ve Evinde Söyleşi”. Güngör Dilmen Bildiri Kitabı: Güngör Dilmen’in 50. Sanat Yılı Sempozyumu (20 Mart 2010), s. 19-22. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Külahlıoğlu İslam, A. (2012). “Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu”. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1893-2000), s. 341-396. (ed. Ramazan Korkmaz). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Mcgowan, T. (2012), Gerçek Bakış-Lacan Sonrası Sinema Kuramı. (çev. Zeynep Özen Barkot). İstanbul: Say Yayınları.
• Melchior-Bonnet, S. (2007), Aynanın Tarihi. (çev. İsmail Yerguz). Ankara: Dost Kitabevi.
• Nasio, J. D. (2012). Oedipus Psikanalizin En Önemli Kavramı. (çev. Canan Coşkun). İstanbul: Say Yayınları.
• Rivka, G. S. (2014). “19. Yüzyıl’da Kentsel Dönüşümün Meşruiyeti Olarak Yangın”. Doğu Batı, (68), 127-144.
• Saklı Demirbaş, Y. (2022). “Lacanyen Psikanalizin Kozası: Aimée Vakası”, Freud’dan Lacan’a Vaka İncelemeleri ve Psikanalitik Değerlendirmeler. C.2. (ed. Tülin Gençöz). s. 159-188. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Şener, S. (2003). İnsanı Geçitlerde Sınayan Sanat Dram Sanatı. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Temel, B. (2023). Güngör Dilmen’in Tarihî Tiyatroları ve Tiyatrolarında Tarih. [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat araştırmaları Enstitüsü]. İstanbul.
• Wellek, R., Warren, A. (2015). Edebiyat Teorisi. (çev. Ömer Faruk Huyugüzel). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Yaycıoğlu, M. (2005). “Güngör Dilmen’le Söyleşi”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, (20), 129-142).
• Yıldız, K. (2015). “Şehir Topografyasına Etkisi Bakımından Osmanlı Dönemi İstanbul Yangınları”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla İstanbul Tarihi. (ed. Coşkun Yılmaz). s. 486-503. https://istanbultarihi.ist/24-sehir-topografyasina-etkisi-bakimindan-osmanli-donemi-istanbul-yanginlari (Erişim Tarihi: 01.06.2023).
• Yüksel, A. (2010). “Güngör Dilmen Tiyatrosunun Trajik Boyutu”. Güngör Dilmen Bildiri Kitabı: Güngör Dilmen’in 50. Sanat Yılı Sempozyumu (20 Mart 2010), s. 53-64. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.