XV-XVI. Yüzyıllarda Tırhala Şehrindeki Vakıflar Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 33 - 48, 29.06.2021

Muhittin Kul

Öz

İslam toplumunun en önemli kurumsal yapılarından olan vakıflar yüzyıllardır Müslümanların hayra yönelmesinde etkin bir vasıta olarak var olagelmişlerdir. Vakıflar, şehirlerin mütemeddin bir vaziyet kazanması, halkın ihtiyaçlarının giderilmesi, yöneten ve yönetilen arasındaki bağın kuvvetlenmesi gibi idari, iktisadi, sosyal birçok yönden medeniyete katkıda bulunmaktadır. Kendinden önce ve kendi döneminde ki birçok İslam devleti gibi Osmanlılar da üç kıtada hükmü altına aldıkları bölgelerde vakıf kurumu ile sayısız eser inşa etmişler, maddi ve manevi inkişafı gerçekleştirip hayra vesile olmuşlardır. Bu minvalde 1395 tarihinde Osmanlılar tarafından fethedilen Tırhala şehrinin de, Osmanlı Devletinin birçok farklı bölgesinde olduğu gibi, inkişafında da vakıfların etkisi oldukça yüksektir. Bu amaçla, yapılan bu çalışmada, XVI. yüzyıla kadar Tırhala şehrinde bulunan vakıfların, özellikleri ve şehre katkıları değerlendirilmiştir. Fethinden XVII. yüzyıla kadar 200 yıldan fazla bir sürede Tırhala şehrinde kurulan onlarca vakıf, şehrin çehresini değiştirmiştir. Başlangıçta gayrimüslimlerden müteşekkil şehir yapısı Müslümanların yerleşimi ve kurdukları vakıflar aracılığıyla hızlı bir şekilde Türk-İslam şehri özelliğine kavuşmuştur.

Anahtar Kelimeler

XV-XVI. Yüzyıl, Osmanlı Devleti, vakıf, Tırhala

An Assessment of the Foundations in Trikala City in XV-XVI Centuries Abstract

Öz

Foundations, one of the most important institutional structures of Islamic society, have been an effective means of lead to Muslims give charity for centuries. Foundations, contribute to civilization in many aspects administrative, economic and social such as civilization of cities, meeting the needs of the people, strengthening the bond between the ruler and the ruled. Like many Islamic states before him and in his own period, the Ottomans built numerous works with the foundation institution in the regions they ruled on three continents, they realized material and spiritual development and were instrumental in give charity. In this respect, the foundations have a great influence on the development of the city of Tirhala, which was conquered by the Ottomans in 1395, as in many different regions of the Ottoman Empire. For this purpose, in this study, the characteristics of the foundations in the city of Tirhala until the 16th century and their contributions to the city are evaluated. From the conquest of 17th dozens of foundations established in the city of Tırhala for more than 200 years until the 19th century changed the face of the city. The city structure, which was initially composed of non-Muslims, quickly became a Turkish-Islamic city through the settlement of Muslims and the foundations they established.

Anahtar Kelimeler

XV-XVI. century, Ottoman Empire, foundation, Tırhala

Kaynakça

• Tapu Tahrir Defterleri (TT. d.), 36, 105, 367.
• Maliyeden Müdevver Defterler ( MAD ), 10.
• Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime (TKGM. KKA.)
• Tapu Tahrir Defterleri (TKGM. KKA. TT. d), 56, 60.
• Vakıf Defterleri, 743/29, 743/33, 743/34.
• Akgündüz, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1996.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri (Bulgaristan-Yunanistan-Arnavutluk) IV (4., 5., 6. Kitap), İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 2000.
• Barkan, Ömer Lütfi, Edirne Askeri Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545–1659), Türk Tarih Kurumu, Belgeler, 3/5–6, Ankara 1966, s. 1-479.
• Balta, Evangelia, “Serez”, DİA (Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), c. XXXVI, Ankara 2009, s. 556-558.
• Bayartan, Mehmet, “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, X-1, İstanbul 2008, s. 157-175.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 8. Kitap, c. 1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, DİA (Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), c. XLII, Ankara 2012, s. 475-479.
• Kuban, Doğan, “Anadolu - Türk Şehri: Tarihî Gelişmesi, Sosyal ve Fizikî Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler." Vakıflar Dergisi, 7 (1968), s. 53-73.
• Kurt, İsmail, Vakıf Müessesesi, XV ve XVI. Asır Vakıfları, XV. ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, İSAV, Ensar Neşriyat, İstanbul 1997.
• Lowry, Heath W., Ottoman Architecture in Greece a Review Article with Addendum & Corrigendum, İstanbul 2009.
• Oğuzoğlu, Yusuf, Osmanlı Devlet Anlayışı, Eren Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Özcan, Tahsin, Kanuni Dönemi (M. 1520-1566/ H. 926-974), Üsküdar Para Vakıfları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmış Doktora Tezi), İstanbul 1977.
• Öztürk, Nazif, “Sosyal Siyaset Açısından Osmanlı Dönemi Vakıfları”, Osmanlı, c. V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 34-43.
• Şahin, İlhan “Osmanlılarda Şehir”, DİA (Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), c. XXXVIII, Ankara 2009, s. 446-449.
• Yavuz, Erhan, XVI. ve XVII. Yüzyıl Osmanlı Ekonomisinin Finansmanında Vakıfların Rolü, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007.
• Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• Yüksel, Hasan, “Osmanlı Toplumunda Vakıflar ve Kadın (XVI-XVII. Yüzyıllar)”, Osmanlı, c. V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 49-55.