19. Yüzyıl Osmanlı İstanbul’unda Kadın Kıyafetinin Evrimi

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 129 - 162, 29.06.2021

Elifnur Atalay

Öz

Toplumsal yapının temel parçalarından biri olan kadınlar, içinde yaşadıkları sosyal çevrenin değişim ve dönüşümünden doğal olarak etkilenmektedir. Bu değişim ve yenileşme sürecinin en açık bir şekilde kendisini gösterdiği yüzyıl kuşkusuz 19. yüzyıl olmuştur. Tanzimat Dönemi ile birlikte hız kazanan bu değişim ve yenileşme, sadece devletin işleyişi, bürokrasi ve yönetim anlayışı ile sınırlı kalmamış toplumsal yaşamda da kendisini göstermiştir. Toplumsal değişimin önemli bir yönünü Müslüman kadınların kıyafetlerinde izlemek mümkündür. 19. yüzyılda kadın kıyafetlerinde meydana gelen değişim incelenirken öne çıkan iki parça ferace ve peçe olmuştur. Çarşafın yerini alan renkli ve süslü feracelerin yanı sıra, adeta Müslüman kadınlarla özdeşleşmiş olan peçelerin ince bir tül halinde aksesuara dönüştürülmesi veya tamamen çıkarılması değişimin en dikkat çeken yönünü oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Osmanlı kadınlarının Tanzimat’tan sonra meydana gelen değişime nasıl ayak uydurdukları ve bu değişimden ne şekilde etkilendikleri anlatılırken aynı zamanda toplumun diğer unsurları tarafından eleştirilmeleri ve daha da önemlisi devlet tarafından değişimin önlenmeye çalışılması ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, kadın, kıyafet, Tanzimat Devri, 19. yüzyıl

The Evolution of Women’s Dress in 19th Century Ottoman Istanbul

Öz

Women, one of the fundamental parts of the social structure, are naturally affected by the change and transformation of the social environment in which they live. The century in which this process of change and innovation manifested itself most clearly was undoubtedly the 19th century. This change and innovation, which gained momentum with the Tanzimat Period, was not limited to the functioning of the state, bureaucracy and management, but also showed itself in social life. It is possible to observe an important aspect of social change in the clothes of Muslim women. When examining the change in women's clothing in the 19th century, two prominent pieces were the hijab and the veil. In addition to the colorful and ornate abayas that replace the chador, the most striking aspect of the change is the transformation of the veils, which are almost identified with Muslim women, into accessories in the form of thin tulle or their complete removal. In this study, it will be discussed how Ottoman women kept up with the change that took place after the Tanzimat and how they were affected by this change, while at the same time being criticized by other elements of the society and, more importantly, trying to prevent change by the state.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, women, clothes, Tanzimat Era, 19th century

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Perakende Evrakı Dâhiliye Nezareti Maruzatı ( Y. PRK. DH), 5-33.
• BOA, Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (DH. MKT), 1938-106.
• BOA. Yıldız Maruzat Defterleri (Y.MRZ. d). 11954.
• BOA. Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y. PRK. BŞK), 8-71.
• BOA. İrade-i Dahiliyye (İ.DH), 979-77319.
• Adelaide, Müller Georgina, On Dokuzuncu Asır Biterken İstanbul’un Saltanatlı Günleri, çev. Hamidiye Betül Kara, Dergâh Yayınları, İstanbul 2010.
• Avcı, Yasemin, “Osmanlı Devleti'nde Tanzimat Döneminde ‘Otoriter Modernleşme’ ve Kadının Özgürleşmesi Meselesi”, OTAM, 21, 2007, s. 1-18.
• Aydıngör, Figen, Tanzimat Döneminde (1839-1876) Kadın Yaşamındaki Modernleşme, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2006.
• Cevdet Paşa, Tezakir II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• Crawford, Francis Marion, 1890’larda İstanbul, çev. Şeniz Türkömer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007.
• Düğer, Selçuk, Batılı Seyyahlar İmgeleminde Osmanlı Kadını, Kitap & Kafe Serüven Yayınları, İstanbul 2016.
• Egüz, Esra, “Üç İngiliz Kadın Seyyahın Gözüyle 19. Yüzyılda Türk Kadını”, İstanbul Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi Özel Sayı, 2, 2011, 753-767.
• Fontmagne, Durand De, Kırım Harbi Sonrasında İstanbul, çev. Celal Altuntaş, Tercüman Yayınları, İstanbul 1977.
• Grosser, Rilke, Anna, Avrupa Saraylarından Yıldıza İstanbul’da Hoş Bir Sada, çev. Deniz Banoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Hornby, Lady Emilia, Kırım Savaşı Sırasında İstanbul, çev. Kerem Işık, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
• Kabacalı, Alpay, Cumhuriyetin 75 Yılında Türkiye'nin 150 Yıllık Toplumsal Tarihi Kesitler, Toprakbank Yayınları, İstanbul 1999.
• Mars, Evgenia, Abdülhamid İstanbul’unda Bir Kadın Seyyah, çev. Hüseyin Mevsim, Kitap Yayınevi, İstanbul 2019.
• Montagu, Lady, Türkiye Mektupları (1717-1718), çev. Aysel Kurtoğlu, Tercüman Yayınları, İstanbul 1979.
• Okay, Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1991.
• Pardoe, Julia, Sultanlar Şehri İstanbul, çev. Banu Büyükkal, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2010.
• Sakaoğlu, Necdet, “Osmanlı Giyim Kuşamı ve “Elbise-i Osmaniye””, Tarih ve Toplum, S. 7, Kasım 1887, s. 36-41.
• Saz, Leyla, Haremin İç Yüzü, Haz. Sadi Borak, Milliyet Yayınları, İstanbul 1974.
• Servet-i Fünûn, “Arşidüşes Mari-Dorote”, 6 Ağustos 1896, 282, s. 6.
• Servet-i Fünûn, “Son Moda”, 15 Ekim 1896, 292, s. 12.
• Servet-i Fünûn, “Son Moda”, 31 Aralık 1896, 303, s. 13.
• Sezer, Şennur ve Özyalçıner, Adnan, İstanbul’un Taşı Toprağı Altın, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1995.
• Tezcan, Hülya, “Osmanlı İmparatorluğunun Son Yılında Kadın Kıyafetlerinde Batılılaşma”, Sanat Dünyamız, 37, İstanbul 1988, s. 45-50.
• Turak, Namık Sinan, “Modernleşmeyi Semboller Üzerinden Okumak: Son Dönem Osmanlı Kadın Kıyafetlerinde Değişim ve Toplumsal Tartışmalar”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 2013, 12, s. 106-107.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011.