Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Tortum Kazası Mülkî İdarecileri

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 3, 39 - 60, 31.12.2021

Neslihan Gülbeyen

Öz

Tarihte önemli bir yere sahip olan Tortum ve yöresi kesin olarak Kanuni Sultan Süleyman zamanında Osmanlı egemenliğine geçmiştir. 19. yüzyılda bazen İspir kazasına bağlı bir nahiye merkezi olan Tortum, bazen de Erzurum’a bağlı bir kaza olarak kaydedilmiştir. Tortum’un kaza statüsü Osmanlı Devleti yıkılana kadar sürmüştür. Bu sürekliliğin en temel sebebi hiç şüphesiz Tortum’un stratejik konumudur. Bu çalışmada tamamıyla belgeler ve birincil elden kaynaklar tetkik edilerek Tortum’un idarî yapısında yaşanan değişiklikler ve idarî yapısını etkileyen olaylar irdelenmiştir. İdarecilerinin atama şekilleri ile bölgedeki etkinlikleri incelenerek Osmanlı Devleti’nde bir kazanın nasıl idare edildiği ortaya konmuştur. İncelenen kaynaklarda elde ettiğimiz bilgiler ışığında Tortum’da görev yapan mülkî idareciler tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tortum, 19. yüzyıl, idari yapı

Kaynakça

• Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM), 679-11; 683-60; 685-1.
• Sadaret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A. MKT. MVL), 59-42.
• Bab-ı Ali Evrak Odası Evrakı (BEO), 61-4522; 355-26564; 894-67024; 1301-97530; 1648-123559; 1793-134422; 2034-152476; 2086-156417; 2134-159978; 2266-169935.
• Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı (DH. MKT), 322-51; 516-37; 518-78; 1655-69; 1660-60; 1881-89; 1945-116; 2152-39; 2152-40; 2180-122; 2351-137; 2384-95; 2394-87; 2451-90; 2464-20; 2464-57; 2473-129; 2490-115; 2498-47; 2510-26; 2512-52; 2515-29; 2517-73; 2544-110; 2553-74; 2574-19; 2592-65.
• İrade-i Dahiliyye (İ. DH), 893-71079; 1413-3.
• İrade-i Meclis-i Vâlâ (İ. MVL), 256-9537; 323-13781; 384-16815.
• İrade-i Şura-yı Devlet (İ. ŞD), 48-2636; 82-4898.
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD), 1505-58; 2690-64; 2955-19; 3012-44.
• Yıldız Evrakı Sadaret Hususi Maruzat (Y. A. HUS), 432-28.
• Yıldız Evrakı Perakende Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK), 182-25.
• Akbal, Fazıla, “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdarî Taksimat ve Nüfus”, Belleten XV, sayı 60, Ankara 1951, s. 617-628.
• Aydın, Dündar, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
• Baykara, Tuncer, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdarî Taksimatı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
• Demirel, Muammer, “Doğu Anadolu’da İdari Yapılanma (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Sonra)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 37, Erzurum 2008, s. 247-259.
• Çankaya, Ali, “Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikte” Yeni Mülkiye Târihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı), III. Cilt, Mars Matbaası, Ankara 1968-1969.
• Çankaya, Ali, “Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikte” Yeni Mülkiye Târihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı), IV. Cilt, Mars Matbaası, Ankara 1968-1969.
• Gençoğlu, Mustafa, “1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt 2, sayı 1, s. 29-50.
• Kartal, Nazım, “Tanzimat’tan Cumhuriyete Osmanlı’da Mülki İdare”, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, cilt 4, sayı 1, 2013, s. 1-24.
• Özger, Yunus, “XIX. Yüzyılda Tortumun Nüfus Durumu”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt 8, sayı 2, Erzurum 2006, s. 113-128.
• Şimşek, Muttalip, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Taşra Teşkilatında Nahiye Yönetimi: Kıreli Örneği”, Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, sayı 2, 2017, s. 53-75.
• Torun, Fatih Sadık, “Osmanlı Taşra İdaresinin Yeniden Yapılanma Süreci (1842‐1876)”, Karadeniz Araştırmaları, sayı 32, 2012, s. 81-97.
• Ürkmez, Naim, “Tanzimat Sonrası Osmanlı Devleti’nde Kaza Yönetimi (Belen Örneği)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt 9, sayı 42, s. 813-830.