Doğu Anadolu Ovaları ve Yaylaları

Yıl 2022, Sayı: 4, 101 - 126, 30.06.2022

Çevirmen: Selahattin Tozlu

Öz

Ele aldığımız çalışma, Mehmed Cemal’in 1920 yılında kaleme alınan Anadolu’nun Ahvâl-i Tabiiyyesi adlı eserin çeviri yazısını içermektedir. Eser, 20. yüzyılın ilk çeyreği bitmeden kaleme alınmıştır. Mehmed Cemal, bazı kısımları son derece kıymetli gözlem ve bilgilerle donatılmış dört ciltlik bir eser tasarlamış ve yalnızca ilk cildi basılmıştır. Osmanlı Vilayat-ı Şarkıyyesinden Erzurum, Mamuretülaziz (Elazığ), Van, Diyarbekir ve Bitlis vilayetlerinin ova ve yaylaları hakkında önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Bu ova, yayla, havza ve düzlüklerin isimleri şu şekildedir: Bayezit, Eleşkirt, Pasinler, Erzurum, Daphan, Aşkale, Tercan, Bayburt, Kelkit, Erzincan, Hınıs, Bulanık, Liz, Muş, Rahova, Ahlat, Malazgirt, Örenkadı, Patnos, Ercire, Erciş, Bargiri, Göllü, Van, Saray, Erçek, Muguri, Başkale, Havasor, Hoşab, Çapakçur, Göynük, Palu, Ulu, Harput, Holvenk (Hulvenk) ve Hanköy, Malatya, Ovacık-Dersim, Gezin, Ergani, Diyarbekir, Siverek ovaları; Akçadağ, Sarıçiçek, Bingöl yaylaları; Gevar, Abaga, Karayazı, Karahan, Mormoş (Mormoç) düzleriyle, Dicle Havzası. Bu bölüm, bilhassa bölgeyi bilmeyenler açısından çok önemli bilgiler ihtiva etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Ovalar, Ürünler, Ulaşım, Munzur Baba Efsanesi

Eastern Anatolian Plains and Highlands

Öz

This study includes the translation of Mehmed Cemal's study called Anadolu'nun Ahval-i Tabiiyyesi, which was written in 1920. The work was written before the end of the first quarter of the 20th century. Mehmed Cemal designed a four-volume work, some parts of which were equipped with extremely valuable observations and information, and only the first volume was published. It contains important information about the plains and highlands of Erzurum, Mamuretulaziz (Elazig), Van, Diyarbekir and Bitlis provinces from the Ottoman Vilayat-i Şarkiyye (Eastern Provinces). The names of these plains, plateaus, basins and plains are as follows: Bayezit, Eleşkirt, Pasinler, Erzurum, Daphan, Aşkale, Tercan, Bayburt, Kelkit, Erzincan, Hınıs, Bulanık, Liz, Muş, Rahova, Ahlat, Malazgirt, Örenkadi, Patnos, Ercire, Erciş, Bargiri, Göllü, Van, Saray, Erçek, Muguri, Başkale, Havasor, Hoşab, Çapakçur, Göynük, Palu, Ulu, Harput, Holvenk (Hulvenk) and Hanköy, Malatya, Ovacık-Dersim, Gezin, Ergani, Diyarbekir, Siverek plains; Akçadağ, Sarıçiçek, Bingöl plateaus; Gevar, Abaga, Karayazı, Karahan, Mormoş (Mormoç) plains, Tigris Basin. This section contains very important information, especially for those who do not know the region.

Anahtar Kelimeler

Eastern Anatolia, Southeastern Anatolia, Plains, Products, Transportation, Munzur Baba Legend.

Kaynakça

• Beşe, Ahmet - Selahattin Tozlu, “İngiliz Kayıtlarında Aleviler ve Bektaşiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Ankara, 2011/59, s. 215-216.
• es-Seyyid Mehmed Hurşid Efendi, Seyahatname-i Hudud, İstanbul 1277.
• İhsan Abidin, Anadolu (Ziraat ve Yetişdirme Vaziyeti), I, İstanbul 1928.
• Kaymaz, Nejat, Pervane Muineddin Süleyman, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Yayını, Ankara 1970.
• Kik, Ayşe, Zafer-nâme-i Emir Temür (Muhammed Ali bin Dervviş Ali-yi Buhari), III, Marmara Üniv. Doktora Tezi, İstanbul 2014.
• Mehmed Cemal, Anadolu (İstatistiki, İktisadi, Askeri Coğrafya), I, Anadolu’nun Ahvâl-i Tabiiyyesi, Dersaadet, Matbaa-i Askeriyye, 1336 (1920).
• Şerefüddin Ali Yezdi, Emir Timur (Zafernâme), çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2013.
• Tozlu, Selahattin, Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu (1850-1900), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1997.
• Tozlu, Selahattin “Erzurum Sazlıkları (Reedbeds in Erzurum)”, Doğu Coğrafya Dergisi, V/7, Konya 2002, s. 187-219.
• Tozlu, Selahattin, “Trabzon-Erzurum Anayolunun Mevsimlik Güzergâhları (Yaz ve Kış Yolları)”, Anadolu’da Tarihî Yollar ve Şehirler Semineri (21 Mayıs 2001), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi Yayını, İstanbul 2002, s. 179-199.
• Tozlu, Selahattin, “Mübadele Öncesi Doğu Karadeniz Sahili (Batum, Rize, Tırabzon, Giresun, Ordu, Samsun, Sinop)”, Erzurum Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, III (2021), s. 86-106.
• Tozlu, Selahattin - Yaşar Gök, “Erzurum-Kars Topyolu”, Doğu Coğrafya Dergisi, 20, Temmuz 2008, Konya 2008, s. 7-17.