KOMÜNİZM İDEOLOJİSİNDE KÜLT LİDER OLGUSU: "BERLİN'İN DÜŞÜŞÜ" PROPAGANDA FİLMİ'NİN ALIMLAMA ANALİZİ

Yıl 2018, Sayı: 9, 94 - 113, 28.06.2018

Caner Çakı

Öz

               Kült liderlik, bir ülkede kitle
iletişim araçlarının propagandif söylemler ışığında kullanılarak bir lideri
idealize etmesi, kahramanlaştırması ve efsaneleştirmesini ifade etmektedir. Genel
olarak totaliter yönetime sahip komünist ülkelerde kült lider örnekleri
görülmektedir. Bu ülkelerden biri de Joseph Stalin dönemindeki Sovyetler
Birliği'dir. Stalin, yönetimde bulunduğu 1922-1952 yılları arasında, kendisini
kitleler gözünde kült lider olarak inşa etmek için ülkenin tüm kitle iletişim
araçlarını seferber etmiştir. Bu araçlardan biri de Sovyet propaganda
makinesinin en büyük silahı olan sinemadır. Bu çalışmada, Stalin döneminde Sovyet
yönetimince çekilen Berlin'in Düşüşü (Падение Берлина) adlı propaganda filmi,
Stuart Hall'in "Kodlama-Kodaçımı" yaklaşımı boyutunda üniversite
öğrencilerine yapılan alımlama analizi ile incelenmiştir. Filmde, Stalin'in
kült liderlik inşasının üniversite öğrencilerince hangi okuma biçimi (egemen,
müzakereci, muhalif) ile okunduğu ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Öğrenciler
ile yapılan derinlemesine görüşmeler sonunda; öğrenciler filmdeki sunum kodları
içerisinde Stalin'in kült lider olarak inşa edildiğini belirmişlerdir. Buna
karşın öğrenciler genel olarak müzakereci ve muhalif okuma türlerini
gerçekleştirmiş, filmde verilen mesajların gerçekleri yansıtmadığı veya
yalnızca istenilen gerçeklerin yansıtılmaya çalışıldığını ifade etmişlerdir. Sonuç
olarak, öğrenciler filmde gri ve kara propaganda uygulanarak, Stalin'in kült
lider olarak inşa edilmeye çalışıldığını belirtmişlerdir. 

Anahtar Kelimeler

Propaganda, Kült Liderlik, Sinema, Komünizm, İdeoloji

Kaynakça

• AKARCALI, Sezer (2003). İkinci Dünya Savaşında İletişim ve Propaganda. Ankara: İmaj Yayınevi.
• APOR, Balázs, BEHRENDS, C. Jan, JONES, Polly, & REES, E. Arfon (2016). Leader Cult in Communist Dictatorships. New York: Palgrave Macmillan.
• AZİZ, Aysel (2007). Siyasal İletişim. 2. Baskı. Ankara:Nobel Yayın Dağıtım.
• BARMÉ, Geremie (2016). Shades of Mao: The Posthumous Cult of the Great Leader: The Posthumous Cult of the Great Leader. USA:Routledge.
• CAPLAN, Jane (2017). Hitler Almanyası 1933-1945. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• CASSİDAY, A. Julie, & JOHNSON, D. Emily (2012). Putin as Celebrity and Cultural Icon. A Personality Cult for the Postmodern Age. 37-64. London:Routledge.
• CHURCHILL, S. Winston (2010). The Gathering Storm: The Second World War (Vol. 1). New York: RosettaBooks.
• ÇAKI, Caner, ZORLU, Yaşar, KARACA, Mustafa (2017). Türk Sinemasında Nazizm İdeolojisi: “Kırımlı” Filmi ve Göstergebilimsel Analizi. Sosyoloji Konferansları - Istanbul Journal of Sociological Studies. No: 56 (2017-2) / 65-93.
• ÇAKI, Caner (2018). Sovyetler Sonrası Rus Sinemasında Komünizm İdeolojisi: Amiral Filmi ve Göstergebilimsel Analizi. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 1, (1), 53-68.
• ÇANKAYA, Erol (2008). İktidar Bu Kapağın Altındadır. Gösteri Demokrasisinde Siyasal Reklamcılık. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• DEUTSCH, Alexander (1980). Tenacity of Attachment to a Cult Leader: a Psychiatric Perspective. The American Journal of Psychiatry. 137(12). 1569-1573.
• ENNKER, Benno (2004). The Stalin Cult, Bolshevik Rule and Kremlin Interaction in the 1930s. In The Leader Cult in Communist Dictatorships (pp. 83-101). London: Palgrave Macmillan.
• EROL, E. Gülbuğ, CERRAHOĞLU, Necati, & ÇAKI, Caner (2017). Hitler Dönemi Eğitim Yapısındaki Otokrasinin Eleştirisi: Die Welle Filmi Üzerine Göstergebilimsel İnceleme. IX. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi. Ordu. 1234-1249.
• GERAY, Haluk (2014). İletişim Alanından Örneklerle Toplumsal Araştırmalarda Nicel ve Nitel Yöntemlere Giriş. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• GEYER, Michael & LATHAM, Michael (1997). The Place of the Second World War in German Memory and History. New German Critique. (71), 5-40.
• GILL, Graeme (1980). The Soviet Leader Cult: Reflections on the Structure of Leadership in the Soviet Union. British Journal of Political Science. 10(2). 167-186.
• GOEBBELS, Joseph (2016). Gerçek Yüzüyle Komünizm ve Teori ve Pratikte Bolşevizm. Çev:Zehra Köroğlu. İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.
• GOLDBERG, Lorna (1997). A Psychoanalytic Look at Recovered Memories, Therapists, Cult Leaders, and Undue İnfluence. Clinical Social Work Journal. 25(1). 71-86.
• HART, B. Liddell (2015). İkinci Dünya Savaşı Tarihi. Çev: Kerim Bağrıaçık. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• KARABURUN DOĞAN, Derya, SAYAN, Şule ve ÇAKI, Caner (2017). The Analysis on Election Music and Propaganda Posters of Political Parties in 1999 General and Local Elections in Turkey, 2. Researches on Science and Art in 21st Century Turkey, Ed. Hasan Arapgirlioğlu, Atilla Atik, Robert L. Elliott, Edward Turgeon, Ankara: Gece Publishing.
• KARACA, Mustafa ve ÇAKI, Caner (2018). İletişim ve Propaganda, Konya:Eğitim Yayınevi.
• KERSHAW, Ian (2009). Hitler, 1936-1945: Nemesis. Çev: Zarife Biliz. 2. Cilt. İstanbul: İthaki Yayınları.
• KEEGAN, John (2011). The Second World War. Great Britain:Random House.
• KELLY, Catriona (2004). Grandpa Lenin and Uncle Stalin: Soviet Leader Cult for Little Children. In The Leader Cult in Communist Dictatorships (pp. 102-122). London: Palgrave Macmillan.
• KELLY, Catriona (2005). Riding the Magic Carpet: Children and leader cult in the Stalin era. The Slavic and East European Journal. 49(2), 199-224.
• KISSENGER, Henry (2010). Diplomasi. Çev: İbrahim H. Kurt. 9.Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• KURUOĞLU, Huriye (2006). Propaganda ve Özgürlük Aracı Olarak Radyo. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• LAPORTE, Norman & MORGAN, Kevin (2008). ‘Kings Among Their Subjects’? Ernst Thälmann, Harry Pollitt and the Leadership Cult as Stalinization. In Bolshevism, Stalinism and the Comintern (pp. 124-145). London: Macmillan.
• LEESE, Daniel (2011). Mao Cult: Rhetoric and Ritual in China's Cultural Revolution. Great Britain: Cambridge University Press.
• LEESE, Daniel (2016). Rituals, Emotions and Mobilization: The Leader Cult and Party Politics. In The Palgrave Handbook of Mass Dictatorship (pp. 217-228). London: Palgrave Macmillan.
• LIM, Jae-Cheon (2015). Leader Symbols and Personality Cult in North Korea: The Leader State (Vol. 29). New York: Routledge.
• LOWER, Wendy (2005). Nazi Empire-Building and the Holocaust in Ukraine. USA: Univ of North Carolina Press.
• LUQIU, L. Rose (2016). The Reappearance of the Cult of Personality in China. East Asia. 33(4). 289-307.
• MACKSEY, K. John (2012). İkinci Dünya Savaşı’nda Askeri Hatalar. Çev:M. Tanju Akad. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• MAZOWER, Mark (2014). Hitler İmparatorluğu, İşgal Avrupa'sından Nazi Yönetimi. Çev:Yavuz Alogan. 2. Baskı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• MURRAY, Williamson & MILLETT, A. Reed (2009). A War to be Won: Fighting the Second World War. USA:Harvard University Press.
• ÖYMEN, Onur (2014). Bir Propaganda Silahı Olarak Basın. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• PISCH, A. (2017). The Personality Cult of Stalin in Soviet Posters. 1929–1953: Archetypes. Inventions and Fabrications. Australia: ANU Press.
• POLESE, Abel & HORÁK, Slavomir (2015). A Tale of Two Presidents: Personality Cult and Symbolic Nation-Building in Turkmenistan. Nationalities Papers. 43(3). 457-478.
• RANKER. https://www.ranker.com /crowdranked-list /most-influential- people-of- the-cold-war ?ref=search. Erişim Tarihi: 06.04.2018.
• REES, E. Arfon (2004). Leader Cults: Varieties, Preconditions and Functions. In The Leader Cult in Communist Dictatorships (pp. 3-26). London: Palgrave Macmillan.
• SCHWARTZ, L. Linzer (1983). Family Therapists and Families of Cult Members. International Journal of Family Therapy. 5(3). 168-178.
• SMITH, J. Trevor (1998). The Collapse of The Lenin Personality Cult in Soviet Russia. 1985–1995. Historian. 60(2). 325-343.
• SRETENOVIC, Stanislav & PUTO, Artan (2004). Leader Cults in the Western Balkans (1945–90): Josip Broz Tito and Enver Hoxha. In The Leader Cult in Communist Dictatorships (pp. 208-223). London: Palgrave Macmillan.
• STRONG, Carol & KILLINGSWORTH, Matt (2011). Stalin The Charismatic Leader?: Explaining The ‘Cult of Personality’as A Legitimation Technique. Politics, Religion & Ideology. 12(4). 391-411.
• ŞEKER, Tülay (2009). 5n1k Haber Programının Alımlama Analizi. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi. 5(4). 105-117.
• TANYERİ MAZICI, Emel ve ÇAKI, Caner (2018). Adolf Hitler’in Korku Çekiciliği Bağlamında Kamu Spotu Reklamlarında Kullanımı. Erciyes İletişim Dergisi. 5 (3). 290-306.
• TARHAN, Nevzat (2010). Psikolojik Savaş, Gri Propaganda. 13.Baskı. İstanbul:Timaş Yayınları.
• TERTITSKIY, Fyodor (2015). The Ascension of the Ordinary Man: How the Personality Cult of Kim Il-sung was as Constructed (1945-1974). Acta Koreana. 18(1), 209.
• TUCKER, C. Robet (1979). The Rise of Stalin's Personality Cult. The American Historical Review. 84(2). 347-366.
• TUMARKIN, Nina (1997). Lenin lives!: the Lenin Cult in Soviet Russia. USA: Harvard University Press.
• WILLMOTT, H. Paul (2008). The Great Crusade: A New Complete History of the Second World War. USA:Potomac Books.