ULUSAL KİMLİĞİN İNŞASINDA DİLİN ÖNEMİ VE İKİ DİLLİ BİR ÜLKE: KIRGIZİSTAN’DA DİL VE DİLE BAĞLI KİMLİK VE RADYO-TV YAYINCILIĞI SORUNLARI

Yıl 2007, Sayı: 2, 23 - 38, 15.02.2007

Huriye Kuruoğlu

Öz

Ulusların kimlik inşasında
dil önemli bir faktördür. Bağımsızlığın almasının üzerinden yaklaşık 15 yıl
geçmesine karşın Kırgızistan’ın trajik dil öyküsü ise halen sürüyor. Sovyetler
Birliğinin yönetimi altına girmeden önce, bölgede etkin olan İslâm dininin
etkisiyle Arapça alfabeyi kullanan Kırgızistan, daha sonraki yıllarda Sovyetler
Birliğinin uyguladığı siyaset nedeniyle Kiril alfabesine geçmiş, bir başka deyişle
ana dilleri olan Kırgızca’yı Kiril alfabesiyle kullanmaya başlamıştır, ancak yaşanan
değişim ve sancılar, alfabenin değişmesiyle sınırlı kalmamış, Sovyetler Birliği, o dönemde, izlediği politikaya paralel
olarak yönetimi altında bulunan tüm ülkelerde olduğu gibi Kırgızistan’da da,
dil konusunda kendi kuralları çerçevesinde düzenlemeler ve uygulamalar yapmıştır.
Bağımsızlığın kazanıldığı 1991 yılında, ülkenin ciddi bir ekonomik kriz yaşaması,
alfabe ve dil sorununun ertelenmesine neden olmuştur. Aslında, ilki 1989
yılında çıkan, 1990’da Rusça’yla ilgili ek düzenlemelerin yapıldığı, ancak 2004
yılında yeniden revize edilen dil yasası nedeniyle ülkede gözler yeniden bu
soruna çevrilmiştir.

Şu anda resmi ve
devlet dili olmak üzere iki dile sahip olan Kırgızistan, aynı kaderi paylaştığı diğer yakın komşularının aksine ulusların kimliğinin
oluşumunda ve devamında oldukça önemli bir yer tutan ana dil sorununu ne yazık
ki hala tam anlamıyla çözememiştir. Çok temel ve radikal adımlar atılmadığı
sürece de pek çözebilecek gibi görünmemektedir. Bu çalışmada önce Kırgızistan
ile ilgili çok temel kısa bilgiler verilecek ve ardından ülkenin dil
konusundaki tarihi özetlenerek anlatılacaktır. Kuramsal bölümde dilin ulusal
kimliğin inşasındaki önemine dair bilgiler verilirken, kırsal ve kentsel yerleşimler
bazında hangi dilin ağırlıklı olarak kullanıldığı tartışılacaktır. Bu
yapılırken de, aynı zamanda, eğitimde dille ilgili yaşanan sıkıntılar ve
açmazlara değinilecek ve ana dilin kullanılması ve yaygınlaşması konusunda çok
önemli olan televizyon yayınlarındaki dil oranları verilecektir. Sonuç
bölümünde ise genel bir değerlendirme yapılarak, sorunun

çözümüne dair öneriler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dil, Kimlik, Kırgızistan

Kaynakça

• Kitaplar: KARLSREITER, A. (2003); Media in Multilingual Societies Freedom and Responsibiiity, Vienna, OSCE
• MOLES, A. (1983); Kültürün Toplumsal Dinamiği, Çev: N. Bilgin, İzmir, E.Ü Ed.Fak.Yay.
• ONG, W.J (1995); Sözlü ve Yazdı Kültür, Çev: S. Postacıoğlu, İstanbul, Metis Yay.
• SCHULTER, B. (2003); “Language and Identity: The Stuation in Kyrgztan and the Role o f Pedagogy”, Multilingual Education and Mother Tangue Education for National Minorities in Kyrgzstan, Conferance Proceeedings 5, Osh, Kyrgzstan, 15-16 April 2003
• Tok, N. (2003); Kültür, Kimlik ve Siyaset, İstanbul, Ayrıntı Yay.
• Gazeteler: Papan Düyşenbayev, Kırgız Tuusu, 30.03.2004, s.5
• Nurlan Motuyev, Beşene, 02.04.2004, s.3
• Bazarbay Gapurov, Bishkek Times, 02.04.2004, s.2
• N.Esenbay kızı, Aalam, 16.04.2004, 7-sayfa.
• Kencalı Sanmsakov, Aalam, 13.04.2004, s.5
• Çolponbek Abıke uulu, Aalam, 02.04.2004.
• S.Sariyeva, Erkin Too, 13.04.2004.
• Çolponbek Abıke uulu, Aalam, 02.04.2004.
• Aalam, 02.04.2004
• Kabay Karabekov, Yeni Ordo, 09.04.2004
• Chüy Bayanı, 03.04.2004, s.5
• A.Abakeev, Erkin Too, 30.03.2004, Kırgız Tuusu,
• Chüy Bayanı, 03.04.2004, s.5
• Bakıt Amanbayev, Aalam, 26.03.04
• Slovo Kırgızstana, 06.04.2004, ss.l-2
• Sofya Bengalskaya, Argumentı i Faktı Kırgızistan, 13.04.2004, s. 1
• Ö.C.Osmonov/A.A.Asankanov, Kırgızistan Tarihi, Erkin Too 2001, s.391
• Erkin Too, 06.04.2004, 4-sayfa. ‘Russian Language to Stay Forever-Akayev’ , The Bishkek Observer, Bişkek, 2004, s.2-3.
• Prof.Coldoşbekov Abdıkerim, ‘Yazı Kültürü Dil Değil’, Zaman Kırgızistan, Bişkek, 2004, s.22.
• The Bishkek Observer, April,6,2004
• The Bishkek Observer, March,16,2004
• The Bishkek Observer, March,9,2004