İŞ KAZALARININ ÖNLENMESİNDE GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜN BELİRLEYİCİLERİ: GEMİ İNŞA SANAYİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 4, 99 - 118, 31.08.2019

Hasan Tutar , Selçuk Nam , Dilek Nam

Öz

Bu çalışmanın amacı, gemi
inşa sanayinde iş kazalarının önlenmesinde güvenlik kültürünün temel
belirleyici unsurlarını ve bu unsurlar arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmaktır. Araştırma
,İstanbul (TR1) ili baz alınarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın kapsamı Tuzla
Tersaneler Bölgesinde faaliyette bulunan tersaneler ile sınırlandırılmıştır. Çalışma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2017 istatistiklerine göre Türkiye genelinde gemi
inşa sanayinde 168.379 kişi çalışmaktadır. Bu alanda mavi yakalı çalışan sayısı
70.150 olarak belirlenmiştir. TR1 bölgesinin alınmasının nedeni, en fazla
çalışanın bu bölgede yer almasıdır. Araştırmanın örneklemi, Tuzla Tersaneler
Bölgesinde faaliyet gösteren yedi tersaneden amaçlı örneklem yöntemlerinden
kritik durum örneklemesi ile seçilmiş sekiz A sınıfı İş Sağlığı ve Güvenliği
(İSG) uzmanından oluşmaktadır. Araştırmada nitel bir bilimsel araştırma yöntemi
tercih edilmekle birlikte araştırma stratejisi bütüncül tek durum çalışması
olarak belirlenmiştir. Araştırma verileri İSG uzmanları ile gerçekleştirilen
odak grup görüşmesi, tersane kaza istatistikleri, kök-neden analizleri, İSG
raporları, toplantı tutanakları ve iş kazası görselleri ile elde edilmiştir. Elde edilen veriler içerik analizi
yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; iş kazalarını
önlemede destek görevi gören güvenlik kültürünün temel belirleyicisi olarak öne
çıkan boyutlar; eğitim, kurumların bilgi ve tecrübe paylaşımı, ödüllendirme, yaptırım
ve yönetim desteği boyutlarıdır. Yapılan analiz sonucunda, güvenlik kültürünün
tesisi ve içselleştirilmesi sürecinde en önemli rolü eğitim oynamaktadır. Bunun
yanında tersaneler arasında uygulama, bilgi ve deneyimlerin paylaşılması ve iyi
uygulamaların diğer tersanelerce de tatbik edilmesi iş kazalarını azaltma yönüyle
önemli bir işlev görmektedir. Yönetimin çalışan güvenliği ile yakından
ilgilenme yönündeki politika ve uygulamaları, İSG uygulamalarına üretim kadar
destek sağlaması ve bu süreçte ödüllendirme mekanizmaları kullanması, güvenlik
kültürünün oluşumunda yönetim desteğinin hissedildiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

: İş kazası, güvelik kültürü

Kaynakça

• Akpınar, T. (2014). İş Sağlığı ve Güvenliği. 2. Baskı. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Algün, A. (2013). İşçi Sağlığı ve Güvenliğinin Genel Prensipleri. TMMOB EMO
• Ankara Şubesi Haber Bülteni, 3. (http://www.emo.org.tr/ekler/85fb709d903323f_ek.pdf?dergi=966 Erişim Tarihi: 4.11.2016).
• Aydınonat, N. E. (2012). İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Tasarısı İş Kazalarıyla İlgili Değerlendirme ve Öneriler. Değerlendirme Notu. Ankara: Türkiye Ekonomi Politikaları
• Araştırma Vakfı.Barlas, B. (2012). Occupational Fatalities In Shipyards: An Analysis in Turkey. Brodo F-Gradnja. 63, 35-41.
• Camkurt, M. Z. (2007). İşyeri Çalışma Sistemi ve İşyeri Fiziksel Faktörlerinin İş Kazaları Üzerine Etkisi. TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi. 20.6, 80-106.
• Cooper, D. (2001). Improving Safety Culture: A Pratical Guide. Leeds: Applied Behavioural Sciences Hull.
• Cooper, M.D. (2000). Towards a Model of Safety Culture. Safety Science. 36, 111-136.
• Cooper, M.D. ve R.A. Phillips (2004). Exploratory Analysis of the Safety Climate and Safety Behavior Relationship. Journal of Safety Research. 35, 497-512.
• Correll M. ve G. Andrewartha (2000). Positive Safety Culture: The Key to A Safer Meat Industry. A Literature Review. Adelaide: SafeWork South Australia
• Cox, S. J. ve A.J. Cheyne (2000). Assesing Safety Culture in Offshore Environments. Safety Science. 34.111-129.
• Creswell, J. W. (2018). Nitel araştırma yöntemleri, beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (M. Bütün & S. B. Demir, eds.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• ÇASGEM (2017). Türkıye’de İş Sağlığı ve Güvenlığı Algısı Araştırma Raporu. http://www.casgem.gov.tr/dosyalar/kitap/117/dosya-117-5309.pdf (8 Eylül 2018).
• Demir, M. (2015). Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sosyal Güvenlik Haklarına İlişkin Değerlendirmeler ve Öneriler. Çalışma ve Toplum Dergisi. 1, 177-194.
• Demirbilek, T. ve A. Ö. Özgür. (2015). İş Güvenliğinde Takım Yönetimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, Ergonomi Sayısı. 275-284.
• Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (1994). Handbook of Qualitative Research. London: Sage Publications.
• Dursun, S. (2012). İş Güvenliği Kültürü İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Erkan, C. (1972), İş Sağlığı Ders Kitabı. İkinci Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları.
• Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1982). Epistemological and methodological bases of naturalistic inquiry. Educational Communication and Technology Journal, 30(4), 233–252.
• Havold, J. I. ve E. Nesset (2009). From Safety Culture to Safety Orientation: Validation and Simplification of a Safety Orientation Scale Using a Sample of Seafarers Working for Norwegian Ship Owners. Safety Science. 47, 305-326.
• He A., S. Xu ve G. Fu (2012). Study on the Basic Problems of Safety Culture, International Symposium on Safety Science and Engineering in China, Procedia Engineering. 43, 245-249.
• IAEA (1991), Safety Series, International Safety Advisory Group, Safety Series, No. 75-INSAG-4, Vienna.
• International Civil Aviation Organization (2013). Safety Management Manual (SMM), Third Edition: Approved by the Secretary General and Published Under His Authority.
• İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (2012, 30 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 28339). Erişim adresi: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120630-1.htm
• John W. Creswell. (2017). Araştırma Deseni, Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları (4. Baskı; S. B. Demir, ed.). Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık.
• Kanten, S. (2013). The Relationships Among Working Conditions, Safet Climate, Safe Behaviors and Occupational Accidents: An Empirical Research on the Marble Workers, The Macrotheme Review. 2.4, 173-182.
• Karadeniz, O. (2012). Dünya’da ve Türkiye’de İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları ve Sosyal Koruma Yetersizliği. Çalışma ve Toplum Dergisi, 3.34, 15-75.
• Kılkış, İ. (2014). İş Sağlığı ve Güvenliği, Bursa: Dora Yayıncılık.
• Köse, S., S. Tetik ve C. Ercan (2001). Örgüt Kültürünü Oluşturan Faktörler. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 7.1, 119-242.
• Kurt, R. (2013). Herkes İçin İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi, Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Leka, S., A. Griffiths ve T. Cox (2003). Work Organisation & Stress, Systematic Problem Approaches for Employers, Managers and Trade Union Representatives, Geneva: World Health Organization Press.
• Lin, S.H., W.J. Tang, J.Y. Miao, Z.M. Wang ve P.X. Wang (2008). Safety Climate Measurement At Workplace In China: A Validity and Reliability Assessment. Safety Science. 46.7, 1037-1046
• Neal, A. ve M. A. Griffin (2002). Safety Climate and Safety Behaviour. Australian Journal of Management, 27.Special, 67-75.
• Özkök, M. (13-14 Aralık 2012). Tersane Kazalarının Tanımlanması ve İstatistiksel Olarak Değerlendirilmesi, Gemi İnşaatı ve Deniz Teknolojisi Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı. İstanbul: Piri Reis Üniversitesi, 41-50
• Reason, J. (1998). Achieving a Safe Culture: Theory and Practice. Work & Stress. 12.3, 293-306.
• Serin, G. ve M. T. Çuhadar (2015). İş Güvenliği ve Sağlığı Yönetim Sistemi, Süleyman Demirel Üniversitesi Teknik Bilimler Dergisi, 5.2, 44-59.
• Palaz, S. (2019). Sosyal Bilimlerde İş sağlığı ve Güvenliği (1. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Strauss, A., & Corbin, J. (1990). Basic of qualitative research: Grounded theory procedures and techniques. CA: Sage Publications. Sungur, E. Bir Güvenlik Kültürü Değişimi Programı: DESAN Tersanesi Tehlike Avcısı Projesi. https://www.academia.edu/10226652/Bir_G%C3%BCvenlik_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC_De%C4%9Fi%C5%9Fimi_Program%C4%B1_Desan_Tersanesi_Tehlike_Avc%C4%B1s%C4%B1_Projesi (14.11.2017).
• Taylan, M. (24-25 Kasım 2008). Tersanelerde Meydana Gelen İş Kazaları ve İş Güvenliği. Gemi İnşaatı ve Deniz Teknolojisi Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı. İstanbul: İTÜ, 270-281.
• TBMM (2008), Gemi İnşa Sanayisindeki İş Güvenliği ve Çalışma Şartları Sorunlarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu. Ankara.
• TMMOB (2011). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Alanında Temel Bilgiler. http://www.anadoluissagligi.com/img/file_827.pdf (10 Ekim 2018)
• Von Thaden, T. L., D.A. Wiegmann, A.A Mitchell, G. Sharma ve H. Zhang (2003). Safety Culture in a Regional Airline: Results from a Commercial Aviation Safety Survey. Presented at the 12th International Symposium on Aviation Psychology, Dayton, OH.
• Vredenburgh, A. G. (2002). Organizational Safety: Which Management Practices Are Most Effective in Reducing Employee İnjury Rates?. Journal of Safety Research. 33.2, 259-276.
• Weinstein, M. B. (1997). Total Quality Safety Management and Auditing. New York: Lewis Publishers.
• Wiegmann, D. A., H. Zhang, T. Von Thaden, G. Sharma ve A. Mitchell (2002). A Synthesis of Safety Culture and Safety Climate Research. New Jersey: Federal Aviation Administration.
• Yılmaz, A. İ., F. Yılmaz ve U. B. Çelebi (2015). Analysis of Shipyard Accidents in Turkey. British Journal of Applied Science & Technology. 5.5, 472-481.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (1999). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (1. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.Yin, R. K. (2003). Case Study Research Design and Methods (3. Baskı). London: Sage Publications.