KARİYER SEÇİMİNDE SOSYO-BİLİŞSEL VE MANEVİ YAKLAŞIMLARA BÜTÜNCÜL BAKIŞ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: Özel Sayı 1, 158 - 176, 01.03.2021

Özgür Çark

Öz

Bilgi iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler, küreselleşme ve kuşaklar arası sosyokültürel mesafenin açılması gibi gelişmeler ile birlikte sosyoekonomik sahada yaşanan dönüşümden kariyer seçimi ve kariyer planlama davranışları da etkilenmektedir. Kariyerin çok yönlü bir kavram olması ve kariyer seçimini etkileyen içsel ve dışsal pek çok unsurun varlığı alan yazınına pek çok kariyer seçim kuramı ve sınıflandırması kazandırmıştır. Alan yazınında yer alan psikodinamik yaklaşımlar, özellik-faktör yaklaşımları, gelişimsel yaklaşımlar ve sosyo-bilişsel yaklaşımların yanı sıra son yıllarda kariyer seçiminde manevi yaklaşımlar öne çıkmakla birlikte bu sahada çalışmalar halen yeterli seviyeye ulaşmamıştır. Bu araştırmanın amacı kariyer seçimi ile ilgili çalışmalardaki manevi yaklaşım ile sosyal bilişsel yaklaşım modellerini bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirmektir. Bu maksatla araştırmada, betimsel araştırma yöntemi ile manevi yaklaşımlar ile 1990’lı yılların “Bilgi İşleme (Peterson vd., 1991)” ve Sosyal Bilişsel Kariyer (Lent vd., 1994) yaklaşımları bütüncül bir yaklaşımla incelenerek birlikte değerlendirilmiştir. Manevi yaklaşımlar çalışma hayatına; sadece sıradan, mecburi gündelik mesleki faaliyetlerini yerine getirmekten çok daha öte manevi ve derinlikli anlamlar yüklemektedir. Sosyal-bilişsel yaklaşımlar ise kariyer seçimini, bilgi toplama, bilgileri analiz etme, yorumlama, alternatifler arasında değerlendirme ve eylem planı ile planın uygulanması şeklinde sistematik olarak ele almaktadır. Araştırma sonucunda kariyer seçiminde manevi yaklaşımlar ile sosyal-bilişsel kariyer yaklaşımlarının optimal kariyer seçimi yapma konusunda birbirlerini tamamlayıcı özelliklere sahip olduğu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kariyer Seçimi, Kariyer Karar Verme, Manevi Yaklaşım, Sosyal-Bilişsel Yaklaşım, Kariyer Arzusu

Kaynakça

• Akçakanat, T., Erhan, T., & Uzunbacak, H. H. (2019). Meslek Aşkının İş Tatmini Üzerindeki Etkisi: Akış Deneyiminin Aracı Rolü. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 84-99.
• Amundson, N. (2005). The Potential Impact of Global Changes in Work for Career Theory and Practice. International Journal for Educational and Vocational Guidance, 5(2), 91-99. https://doi.org/10.1007/s10775-005-8787-0
• Aynaci, B. (2018). Ai̇le Danişmanliği Merkezi̇ne Başvuran Ki̇şi̇leri̇n Kaygi Düzeyleri̇ İle Di̇ndarlik Durumlarinin İli̇şki̇si̇ [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bahar, B. (2019). Sosyal Öğrenme Kuramı ve Sosyal Değişim Kuramı Perspektifinden Etik Liderlik. Ethics Leadership from the Perspective of Social Learning Theory and Social Exchange Theory., 8(16), 237-242.
• Baş, V., & Hamarta, E. (2015). Üniversite Öğrencilerinde Değerler ve Yaşamın Anlamı Arasındaki İlişki. Değerler Eğitimi Dergisi, 13(29), 369-391.
• Başol, O., Bi̇Lge, E., & Kuzgun, Ş. (2012). Öğrenci̇leri̇n Kari̇yer Değerleri̇ni̇ Etki̇leyen Unsurlarin Tespi̇ti̇ne Yöneli̇k Bi̇r Araştirma: Bi̇reysel Değerler. Electronic Journal of Vocational Colleges, Aralık, 57-68.
• Bayrakçı, M. (2007). Sosyal Öğrenme Kurami Ve Eği̇ti̇mde Uygulanmasi. SAÜ Eği̇ti̇m Fakültesi̇ Dergi̇si̇, 14, 198-210.
• Buzzanell, P. M. (2009). Spiritual mentoring: Embracing the mentor-mentee relational process. New Directions for Teaching and Learning, 2009(120), 17-24. https://doi.org/10.1002/tl.373
• Clemens, E. V., & Milsom, A. S. (2008). Enlisted Service Members’ Transition Into the Civilian World of Work: A Cognitive Information Processing Approach. The Career Development Quarterly, 56(3), 246-256. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2008.tb00039.x
• Constantine, M. G., Miville, M. L., Warren, A. K., Gainor, K. A., & Lewis‐Coles, M. E. L. (2006). Religion, Spirituality, and Career Development in African American College Students: A Qualitative Inquiry. The Career Development Quarterly, 54(3), 227-241. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2006.tb00154.x
• Çark, Ö. (2020a). Aile İşletmelerinde Stratejik Karar Alma Süreçlerinde Dijital Dönüşümün Etkisi. İçinde O. Yılmaz & F. Kılıç (Ed.), Aile İşletmelerinde Stratejik Yönetim (1. bs, ss. 275-297). Kriter Yayınevi.
• Çark, Ö. (2020b). İşletmelerin dijital dönüşüm sürecinde nesnelerin interneti teknolojisinin etkisi. Turkish Studies - Economy, 15(3), 1247-1266. https://dx.doi.org/10.47644/TurkishStudies.41888
• Çark, Ö. (2020c). Kariyer Arzusu. İçinde 21. Yüzyılda Örgütsel Davranışta 21 Güncel Yaklaşım (1. bs, ss. 205-227). Gazi Kitabevi.
• Çark, Ö. (2020d). Di̇ji̇tal Dönüşümün İşgücü Ve Meslekler Üzeri̇ndeki̇ Etki̇leri̇. International Journal of Entrepreneurship and Management Inquiries, 4(Özel Sayı 1), 19-34.
• Çarkıt, E. (2019). Kariyer Danışmanlığı ve Mesleki Rehberlik Alanında Türkiye’de Yapılan Lisansüstü Tezlerin Araştırma Eğilimleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 1503-1514. https://doi.org/10.33206/mjss.493303
• Dik, B. J., Duffy, R. D., & Eldridge, B. M. (2009). Calling and vocation in career counseling: Recommendations for promoting meaningful work. Professional Psychology: Research and Practice, 40(6), 625. https://doi.org/10.1037/a0015547
• Dik, B. J., Sargent, A. M., & Steger, M. F. (2008). Career Development Strivings: Assessing Goals and Motivation in Career Decision-Making and Planning. Journal of Career Development, 35(1), 23-41. https://doi.org/10.1177/0894845308317934
• Doğan, H. (2014). Çağdaş Kariyer Karar Verme Yaklaşım ve Modellerinin İncelenmesi. Türkiye Sosyal Politika ve Çalışma Hayatı Araştırmaları Dergisi, 4(6), 100-130.
• Duffy, R. D. (2006). Spirituality, Religion, and Career Development: Current Status and Future Directions. The Career Development Quarterly, 55(1), 52-63. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2006.tb00004.x
• Duffy, R. D., Allan, B. A., & Bott, E. M. (2012). Calling and Life Satisfaction Among Undergraduate Students: Investigating Mediators and Moderators. Journal of Happiness Studies, 13(3), 469-479. https://doi.org/10.1007/s10902-011-9274-6
• Duffy, R. D., Allan, B. A., & Dik, B. J. (2011). The presence of a calling and academic satisfaction: Examining potential mediators. Journal of Vocational Behavior, 79(1), 74-80. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2010.11.001
• Duffy, R. D., & Blustein, D. L. (2005). The relationship between spirituality, religiousness, and career adaptability. Journal of Vocational Behavior, 67(3), 429-440. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2004.09.003
• Duffy, R. D., Manuel, R. S., Borges, N. J., & Bott, E. M. (2011). Calling, vocational development, and well being: A longitudinal study of medical students. Journal of Vocational Behavior, 79(2), 361-366. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2011.03.023
• Durmuş, A. F., Otlu, F., & Özkan, Ö. (2019). Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi Ve Öğrencilerin Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Olma Hedefleri: İnönü Üniversitesi Uygulaması. Social Cognitive Career Theory And Students’ Goal of Being A Certified Public Accountant: Inönü University Application., 18(4), 1381-1398.
• Erdem, A. T. (2020). Kari̇yer İyi̇mserli̇ği̇ Ve Kari̇yer Uyumluluğu Üzeri̇ne Yapilan Çalişmalarin İçeri̇k Anali̇z Yöntemi̇yle İncelenmesi̇. Black Sea Journal of Public and Social Science, 3(2), 82-91.
• Ergün, A. (2019). Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı Açısından STEM Kariyer İlgisine Cinsiyetin Etkisinin Belirlenmesi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 1-1. https://doi.org/10.26466/opus.603981
• Erol, E., & Özdemir, Y. (2019). Kariyer Seçim Kuramlarına İlişkin Genel Bir Çerçeve (E. Kaygın & Y. Zengin, Ed.; 1. bs, ss. 49-62). Eğitim Yayınevi.
• Halis, M., & Cumaliyeva, D. (2016). Kari̇yer Seçi̇mi̇nde Manevi̇ Değerleri̇n Kari̇yer Değerleri̇ne Etki̇si̇: Üni̇versi̇te Öğrenci̇leri̇ Üzeri̇ne Bi̇r Araştirma. Route Educational and Social Science Journal, 3(2), 17-30.
• Hamjah, S. H., Ismail, Z., Sham, F. Md., Rasit, R. Mohd., & Ismail, A. (2015). Spiritual Approach in Managing Work-related Stress of Academicians. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 174, 1229-1233. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.01.741
• Kuruçay, Y. (2020). Ergenlerde Dinin Hayatın Anlamına Olan Etkisi Üzerine Bir Araştırma. Eskiyeni, 41, 599-622. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.734877
• Lent, R., Brown, S., & Hackett, G. (1994). Toward a Unifying Social Cognitive Theory of Career and Academic Interest, Choice, and Performance. Journal of Vocational Behavior, 45, 79-122. https://doi.org/10.1006/jvbe.1994.1027
• Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (2002). Social Cognitive Career Theory. İçinde D. Brown (Ed.), Career Choice and Development (4. bs). Jossey-Bass. http://unikore.it/phocadownload/userupload/aa01ad538b/CareerDevelopment.pdf#page=276
• Lips‐Wiersma, M. (2002). The influence of spiritual “meaning‐making” on career behavior. Journal of Management Development, 21(7), 497-520. https://doi.org/10.1108/02621710210434638
• Lysova, E. I., Dik, B. J., Duffy, R. D., Khapova, S. N., & Arthur, M. B. (2019). Calling and careers: New insights and future directions. Journal of Vocational Behavior, 114, 1-6. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2019.03.004
• Mutlu, T., & Korkut-Owen, F. (2017). Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı Açısından Bilim, Teknoloji, Mühendislik Ve Matematik Alanlarindaki Kadınlar. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(60), 87-103.
• Orhan, F., & Dağcı, A. (2015). Ergenlikte Dini Kimliğin İnşası: Sosyal Öğrenme Kuramı Açısından Bir Değerlendirme. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Akademik Dergisi, 4, 115-132.
• Peterson, G. W., Sampson, J. P., Lenz, J. G., & Reardon, R. C. (2002). A Cognitive Information Processing Approach to Career Problem Solving and Decision Making. İçinde D. Brown (Ed.), Career Choice and Development (4. bs, ss. 312-369). Jossey-Bass. http://unikore.it/phocadownload/userupload/aa01ad538b/CareerDevelopment.pdf#page=276
• Praskova, A., Hood, M., & Creed, P. A. (2014). Testing a calling model of psychological career success in Australian young adults: A longitudinal study. Journal of Vocational Behavior, 85(1), 125-135. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2014.04.004
• Sadeghifar, J., Bahadori, M., Baldacchino, D., Raadabadi, M., & Jafari, M. (2014). Relationship between Career Motivation and Perceived Spiritual Leadership in Health Professional Educators: A Correlational Study in Iran. Global Journal of Health Science, 6(2), 145-154. https://doi.org/10.5539/gjhs.v6n2p145
• Sakal, Ö., & Yildiz, S. (2015). Bi̇reyci̇li̇k Ve Toplulukçuluk Değerleri̇, Kari̇yer Çapalari Ve Kari̇yer Tatmi̇ni̇ İli̇şki̇si̇. RELATIONS OF INDIVIDUALISM AND COLLECTIVISM VALUES AND CAREER ANCHORS AND CAREER SATISFACTION., 10(40), 6612-6623. https://doi.org/10.19168/jyu.63260
• Sharf, R. S. (2017). Kariyer Gelişim Kuramlarının Kariyer Danışmasına Uygulanması (F. Bacanlı & K. Öztemel, Çev.; 1. bs). Pegem Akademi.
• Şentürk, F. K. (2014). Eti̇k Li̇derli̇ği̇n Beli̇rleyi̇ci̇leri̇ Olarak Ki̇şi̇li̇k, Örgüt Kültürü, Di̇ni̇ Yöneli̇m Ve Çevresel Faktörler: Antalya’daki̇ Dört Ve Beş Yildizli Otellerde Bi̇r Uygulama [Doktora Tezi]. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünsal, P. (2014). Kariyer Gelişim Kuramları ve Kariyer Danışmanlığı (1. bs). Nobel Yayıncılık.
• Vasconcelos, A. F. (2010). Spiritual Development in Organizations: A Religious-based Approach. Journal of Business Ethics, 93(4), 607-622. https://doi.org/10.1007/s10551-009-0243-5