ENERJİDE DIŞA BAĞIMLILIĞIN EKONOMİK BÜYÜME ÜZERİNE ETKİSİ: TÜRKİYE ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 2 - 40, 30.06.2025

İldeniz Şakar , Gonca Akgün Güngör

Öz

Enerji sektöründe arz kapasitesi yetersiz olan ülkeler, artan enerji talebini dış kaynaklardan ithalat yaparak karşılamak zorunda olduğundan, yüksek düzeyde dışa bağımlılık riskiyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Türkiye’de yeterli düzeyde yerli enerji üretiminin gerçekleştirilememesi ve yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyelinden yeterince yararlanılamaması, enerji sektöründe ithalata dayalı bir yapıyı ortaya koymaktadır. Nitekim Türkiye’nin enerjiye olan dışa bağımlılığı, özellikle 2000’li yıllardan itibaren dikkat çekici bir şekilde artış göstermektedir.
Bu çalışma Türkiye’de 1974-2021 döneminde enerji ithalatında dışa bağımlılığın ekonomik büyüme üzerindeki etkisini Zaman Serisi Nedensellik Analizi yardımıyla incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla çalışmada, uzun dönemli ilişki Johansen Nedensellik Analizi ve kısa dönemli ilişki Sınırsız Vektör Otoregresif (UVAR) modeli kullanılarak sınanmıştır. Analiz sonuçları, enerji bağımlılığı ve enerji yoğunluğu değişkenleri ile reel GSYH değişkeni arasında uzun dönemli ilişki bulunmadığını, ancak enerji yoğunluğundan reel GSHY’ye doğru kısa dönemli negatif bir ilişkinin olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Enerjide Dışa Bağımlılık , Enerji Yoğunluğu , Ekonomik Büyüme , Zaman Serisi Nedensellik Analizi

Kaynakça

• Acaravcı, A. ve Yıldız, T. (2018). Türkiye’nin Enerji Bağımlılığı. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 4 (2), 137–152.
• Acemoğlu, D. ve Robinson, J. (2012). Why Nations Fail, the Origins of Power, Prosperity and Poverty. Crown Business.
• Akarca, A. T. ve Long, T. V. (1980). On the Relationship Between Energy and GNP: A Reexamination. Journal of Energy Development, 5, 326–331.
• Alma, H. (2009). 1980-2007 Yılları Arasında Türkiye’de Sanayi Üretimi ile Enerji Tüketimi İlişkisi. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Altıntaş, H. ve Kum, M. (2013). Energy Consumption and Economic Growth: Evidence from Turkey. Energy Sources, Part B: Economics, Planning, and Policy, 8 (3), 267–275.
• Asafu-Adjaye, J. (2000). The Relationship Between Energy Consumption, Energy Prices and Economic Growth: Time Series Evidence from Asian Developing Countries. Energy Economics, 22, 615–625.
• Auty, R. M. (1993). Sustaining Development in Mineral Economies: The Resource Curse Thesis. Routledge.
• Ayhan, B. ve İnançlı, S. (2022). Türkiye’de Enerji Tüketimi, İktisadi Büyüme ve Cari Açık Arasındaki İlişki. Journal of the Human and Social Science Researches, 11 (4), 2187–2204.
• Aykut, A. (2022). Kaynak Laneti Tartışmaları: Teorik Yaklaşımlar ve Eleştiriler. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (2), 147–164.
• Bhattacharyya, S. C. (2011). Energy Economics: Concepts, Issues, Markets and Governance. Springer.
• Bilgin, M. S. (2023). Enerji (Petrol) Fiyatları ve Döviz Kurunun Enflasyon Üzerindeki Etkisi, Türkiye Örneği: Toda-Yamamoto Modeli ile Ampirik Bir Analiz (2014-2022). Sakarya İktisat Dergisi, 12 (1), 1-14.
• Cheng, B. (1995). An Investigation of Cointegration and Causality Between Energy Consumption and Economic Growth. Journal of Energy Development, 21, 73–84.
• Cheng, B. S. (1997). Energy Consumption and Economic Growth in Brazil, Mexico and Venezuela: A Time Series Analysis. Applied Economics Letters, 4, 671–674.
• Chevalier, J. M. (2006). Security of Energy Supply for the European Union. European Review of Energy Markets, 1 (3), 1-20.
• Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi (DEK-TMK) (2011). Türkiye Biyoyakıt Potansiyeli ve Son Gelişmeler, Enerji Raporu 2011, www.dektmk.org.tr, (Erişim Tarihi: 10/05/2025).
• Demir, M. ve Koyuncu, C. (2023). Türkiye'de Petrol ve Doğalgaz Fiyatlarının Makroekonomik Etkileri. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (2), 33–47.
• Denison, E. (1985). Trends in American Economic Growth, 1929–1982. Brookings Institution, Washington, DC.
• Dickey, D. A. ve Fuller, W. A. (1979). Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with a Unit Root. Journal of the American Statistical Association, 74 (366), 427–431.
• Dinç, D. T. ve Akdoğan, E. C. (2019). Renewable Energy Production, Energy Consumption and Sustainable Economic Growth in Turkey: A VECM Approach. Sustainability, 11 (5), 1-14.
• Dickey, D. A. ve Fuller, W. A. (1979). Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with a Unit Root. Journal of the American Statistical Association, 74, 427–431.
• Doğan, E. ve Narin, M. (2024). Enerji Sektöründe Dijitalleşme ve Blokzincir Teknolojisindeki Gelişmenin Ekonomik Etkileri. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 10 (1), 125–148.
• Domar, D. E. (1946). Capital Expansion, Rate of Growth, and Employment. Econometrica, 14 (2), 137-147.
• Elüstü, S. (2021). Avrupa Birliği’nin Enerji Güvenliği: Enerji İthalatı Bağımlılığı ve Ekonomik Büyüme İlişkisi. İstanbul İktisat Dergisi, 71 (1), 133–162.
• Enders, W. (2015). Uygulamalı Ekonometri Zaman Serileri. 4. Baskı, Çev. M. Çetintaş, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) (2023/a). Doğal Gaz Piyasası 2023 Yılı Sektör Raporu. https://www.epdk.gov.tr/Detay/Icerik/3-0-94/dogal-gazyillik-sektor-raporu, (Erişim Tarihi: 11/03/2025).
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) (2023/b). 2023 Yılı Elektrik Piyasası Gelişim Raporu. https://www.epdk.gov.tr/Detay/ Icerik/3-0-167/resmi-istatistikler, (Erişim Tarihi: 11/03/2025).
• Ercan, F. (2003). Modernizm, Kapitalizm ve Azgelişmişlik, 3. Baskı, Ankara: Bağlam Yayıncılık.
• Erdal, L. ve Karakaya, E. (2012). Enerji Arz Güvenliğini Etkileyen Ekonomik, Siyasi ve Coğrafi Faktörler. Uludağ Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31 (1), 107-136.
• Erkök, B. ve Kütük, Y. (2023). Dependency on Imported Energy in Turkey: Input-Output Analysis. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 45 (1), 47–70.
• Ertuğrul, H. M. (2013). Türkiye’de Enerji Tüketimi GSYH İlişkisi: Dinamik Bir Analiz. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13 (25), 249–266.
• European Commission. (2023). The European Green Deal. https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en, (Erişim Tarihi: 05/04/2025).
• EUROSTAT (2023). Energy Statistics - An Overview. https://ec.europa.eu/eurostat /statistics-explained/index.php?title=Energystatisticsanoverview#Energy dependency, (Erişim Tarihi: 23/04/2025).
• Frank, A. G. (1967). Capitalism and Underdevelopment in Latin America. New York: Monthly Review Press.
• González, M., Rodríguez, S. ve Fernández, J. (2023). Energy independence and sustainable development in emerging economies. Energy Policy Journal, 47(2), 134-148.
• Gövdere, B. ve Can, S. (2015). Türkiye’de Enerji Tüketimi ile Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin Analizi: 1970–2014 Dönemi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10 (2), 233–252.
• Gujarati, D. N. ve Porter, D. C. (2012). Temel Ekonometri, 5. Baskı, Çev. Ü. Şenesen ve G. Şenesen, İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Gürsoy, T. Ve Öğünç, F. (2023). The Impact of Geopolitical Risk on Energy Security: Evidence from a GMM Panel VAR Approach. Energy Policy, 181, 113989.
• Harrod, F. R. (1939). An Essay In Dynamic Theory. The Economic Journal, 49 (193), 1939, 14-33.
• International Energy Agency (IEA) (2011). Electricity/Heat in Brazil in 2008. Statistics, Electricity, Heat Data for Brazil, https://www.iea.org/reports/ global-energy-review-co2-emissions-in-2021-2, (Erişim Tarihi: 23/04/2025).
• International Energy Agency (IEA) (2022). World Energy Outlook 2022. OECD Publishing. https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2022, (Erişim Tarihi: 23/04/2025).
• International Energy Agency (IEA) (2023). World Energy Outlook 2023. https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2023, (Erişim Tarihi: 25/04/2025).
• İncekara, A. ve Tatoğlu, Y. F. (2008). Türkiye Ekonomisinde Son Yıllarda Yaşanan Yüksek Oranlı Büyüme Rakamlarının İç Piyasa Üzerindeki Etkileri. İstanbul: Türkiye Ekonomisi Yayınları, Yayın No: 2008-56.
• Johansen, S. (1988). Statistical Analysis of Cointegration Vectors. Journal of Economic Dynamics and Control, 12, 231–254.
• Karagöl, E., Erbaykal, E. ve Ertuğrul, H. M. (2007). Türkiye’de Ekonomik Büyüme ile Elektrik Tüketimi İlişkisi: Sınır Testi Yaklaşımı. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 8 (1), 72-80.
• Karaş, G. (2017). Bağımlılık Teorisi Perspektifinden DTÖ Kapsamındaki Korumacılık Politikası Araçlarının Kullanımı. International Journal of Public Finance, 2 (2), 245–263.
• Kimura, O. (2010). Japanese Top Runner Approach for Energy Efficiency Standards. SERC Discussion Paper, No: 09035.
• Korkmaz, S. ve Yılgör, M. (2011). Enerji Tüketimi-İktisadi Büyüme İlişkisi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 111-125.
• Masih, A. M. ve Masih, R. (1996). Energy Consumption, Real Income and Temporal Causality: Results From A Multi-Country Study Based on Cointegration And Error- Correction Techniques. Energy Economics, 18, 165–183.
• Mehrara, M. (2007). Energy Consumption and Economic Growth: The Case of Oil Exporting Countries. Energy Policy, 35, 2939–2945.
• Narayan, P. K. ve Prasad, A. (2008). Electricity Consumption—Real GDP Causality Nexus: Evidence From A Boots Trapped Causality Test for 30 OECD Countries. Energy Policy, 36, 910–918.
• Narayan, P. K. ve Singh, B. (2007). The Electricity Consumption and GDP Nexus for Fiji Islands. Energy Economics, 29, 1141–1150.
• Odhiambo, N. M. (2009). Energy Consumption and Economic Growth Nexus in Tanzania: An ARDL Bounds Testing Approach. Energy Policy, 37 (2), 617–622.
• Özel, H. A. (2012). Ekonomik Büyümenin Teorik Temelleri. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2 (1), 63-72.
• Palma, J. G. (2008). Bağımlılık Teorileri. A. K. Dutt ve J. Ros (Ed.), Uluslararası Kalkınma İktisadı El Kitabı (Cilt 1, ss. 115–124). Edward Elgar Publishing.
• Pao, H. T. ve Fu, H. C. (2013). Energy Consumption, Economic Growth, and CO2 Emissions in Brazil. Energy Policy, 62, 1138–1147.
• Paul, S. ve Bhattacharya, R. B. (2004). Causality Between Energy Consumption and Economic Growth in India: A Note on Conflicting Results. Energy Economics, 26, 977–983.
• Ratti, R. ve Vespignani, J. L. (2022). Unwrapping the Intricate Interplay between Energy Dependency and Macroeconomic Volatility in OECD Countries. The World Economy, 45 (5), 1376–1403.
• Resmi Gazete (2007), Enerji Verimliliği Kanunu. Resmî Gazete Sayısı: 26510, Kanun Numarası: 5627, Sayı: 26510, Tertip: 5, Cilt: 46, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5627&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5, (Erişim Tarihi: 26/04/2025).
• Rodrik, D. (2020). Straight Talk on Trade: Ideas for a Sane World Economy. Princeton University Press.
• Romer, P. M. (1990). Endogenous Technological Change. Journal of Political Economy, 98 (5, Part 2), 71–102.
• Rosser, A. (2006). The Political Economy of the Resource Curse: A Literature Survey. IDS Working Paper, 268.
• Saad-Filho, A. (2005). The Rise and Decline of Latin American Structuralism and Dependency Theory. In Jomo K.S. & E.S. Reinert (Eds.), The Origins of Development Economics: How Schools of Economic Thought Have Addressed Development (pp. 128–145). London: Zed Books; New Delhi: Tulika Books.
• Saatçioğlu, C. ve Küçükaksoy, İ. (2004). Türkiye Ekonomisinin Enerji Yoğunluğu ve Önemli Enerji Taşıma Projelerinin Ekonomiye Etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 19-39.
• Sarıkovanlık, V., Koy, A., Akkaya, M. ve Kantar, L. (2019). Finans Biliminde Ekonometri Uygulamaları. Seçkin Yayıncılık, ISBN: 9789750253317.
• Satman, A. (2006). Türkiye’nin Enerji Vizyonu. Türkiye’de Enerji ve Kalkınma Sempozyumu, Tasarım Yayınları, İstanbul, 3-18.
• Shiu, A. ve Lam, P. L. (2004). Electricity Consumption and Economic Growth in China. Energy Policy, 32, 47–54.
• SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi (2024). Türkıye Enerji Dönüşümü Görünümü 2024, https://shura.org.tr/wp-content/uploads/2025/04/SHURA-EDM-Turkiye-Enerji-Donusumu-Gorunumu-Raporu-16.04.2025-1.pdf, (Erişim Tarihi: 15/05/2025).
• Siddi, M. (2020). The Role of Power in EU–Russia Energy Relations: The Interplay Between Markets And Geopolitics. Europe-Asia Studies, 72 (6), 1077–1099.
• Sims, C. A. (1980). Macroeconomics and Reality. Econometri, 48 (1), 1–48.
• Solow, R. (1978). Resources and Economic Growth. American Economic Review, 22, 5–11.
• Taghizadeh-Hesary, F. ve Yoshino, N. (2020). The Way to Induce Private Participation in Renewable Energy Projects in Asia. Renewable Energy, 148, 1–15.
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2025). Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı. https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-verimliligi-ulusal-enerji-verimliligi-eylem-plani, (Erişim Tarihi: 26/04/2025).
• Tarasova, V. V. ve Tarasov, V. E. (2017). Accelerators in Macroeconomics: Comparison of Discrete and Continuous Approaches. American Journal of Economics and Business Administration, 9 (3) 47-55.
• Topallı, N. ve Alagöz, M. (2014). Energy Consumption and Economic Growth In Turkey: An Empirical Analysis. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (32), 151–159.
• Tüylüoğlu, M. (2004). Bağımlılık Teorisi ve Gelişmekte Olan Ülkeler. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Uluslararası Diplomatlar Derneği (UDİAD) (2023). Türkiye’nin Enerjide Dışa Bağımlılığı Azaltma Hedefi. https://udiad.org/turkiyenin-enerjide-disa-bagimliligi-azaltma-hedefi, (Erişim Tarihi: 06/04/2025).
• Ürkmez, İ. ve Okyar, M. C. (2022). The Effect of Renewable Energy on Energy Import Dependence: An Empirical Analysis in Turkey. Journal of Political Sciences, 31 (2), 443-462.
• Wolde-Rufael, Y. (2004). Disaggregated Energy Consumption and GDP; The Experience of Shanghai, 1952–99. Energy Economics, 26, 69–75.
• Vivoda, V. (2009). Diversification of Oil Import Sources and Energy Security: A Key Strategy or an Elusive Objective?. Energy Policy, 37 (11), 4615-4623.
• Yang, H. Y. (2000). A Note on the Causal Relationship Between Energy and GDP in Taiwan. Energy Economics, 22, 309–317.
• Yapraklı, H., Taş, T. ve Yılmaz, K. Ç. (2015). Energy Imports and Growth Perspective: The Case of Turkey. Polish Political Science Yearbook, 44, 283–299.
• Yeldan, E. (2010), İktisadi Büyüme ve Bölüşüm Teorileri. 1. Basım, Ankara, Efil Yayınevi.
• Yergin, D. (2011). The Quest: Energy, Security, and the Remaking of the Modern World. New York: Penguin Press.
• Yıldız, M. (2013). Enerji Jeopolitiği ve Türkiye. Jeopolitik Araştırmalar Dergisi, 9 (1), 1-15.
• Yılmaz, A. (2012). Türkiye’de Sektörel Enerji Tüketimini Etkileyen Faktörler ve Alternatif Enerji Politikaları. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
• Yu, E. S. H. ve Hwang, B. K. (1984). The Relationship Between Energy and GNP: Further Results. Energy Economics, 6, 186–1990.
• Yülek, A. M. (1997). İçsel Büyüme Teorileri, Gelişmekte Olan Ülkeler ve Kamu Politikaları Üzerine. Hazine Dergisi, (6), 89–105.