Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Gelirlerinin Mali Özerklik Açısından Analizi

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 127 - 144, 27.12.2024

Hasan Aksu

Öz

Yerel yönetim birimlerinin mali özerklik yönü, ülkelerin kamu maliyesi alanında önemli bir konu olarak ön plana çıkmaktadır. Mali özerklik, yerel yönetim birimlerinin topluma daha iyi hizmet sunma ve mali kaynakların vatandaşların ihtiyaçlarına uygun şekilde kullanılması konusunda önemli bir gösterge aracı olmaktadır. Yerel yönetim birimleri kendi yetkilerindeki hizmetleri yerine getirirken merkezi hükümetin aktarmış olduğu gelirlerin yanında vergilere ve bu vergilerin önemli bir kısmını oluşturan öz gelirlere ihtiyaç duymaktadır. Yerel yönetim birimlerinin sahip olduğu toplam gelirleri içinde öz gelirlerin payının yüksek ya da düşük düzeyde olması yerel yönetim birimlerinin mali özerklik düzeylerini belirlemede önemli bir faktör olarak görülmektedir. Belirtilen hususlar doğrultusunda Türkiye’de yerel yönetim birimlerinin sahip olmuş olduğu özerklik düzeyinin incelenmesi önem arz etmektedir. Bu kapsamada çalışmanın amacı, Türkiye’de yerel yönetim birimlerinin mali özerklik düzeylerinin araştırılıp, mali özerkliği zedeleyen unsurları ortaya çıkartmaktır. Çalışmada Cigu ve Oprea ‘nın (2012) “Method of Determining the Degree of Autonomy of the Administrative-Territorial Units” adlı çalışmalarında Avrupa Birliği üye ülkelerde yerel yönetim birimlerinin mali özerklik seviyelerini ölçmek için oluşturdukları model kullanılmıştır. Bu modelde yerel yönetim birimlerinin yerel özerklik derecelerini yansıtan değişkenlere bağlı olarak nitel ve nicel göstergeler kullanılmaktadır. Çalışmanın sonucunda Türkiye’de yerel yönetim birimlerinin mali açıdan merkezi yönetime bağımlı olduğu ve Türkiye’de yerel yönetim birimlerinin mali özerklik sınıflandırmasında temsili özerklik sınıfında yer aldığı ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yerel Yönetim Birimleri, Mali Özerklik, Öz Gelir, Türkiye.

Kaynakça

• Akai, N., Nishimura, Y. and Sakata, M. (2007). Complimentarily, Fiscal Decentralization and Economic Growth. Economics of Governance 8, 339–62.
• Aksu, H., Türkal, H. (2024). Yerel Bir Vergi Olarak Emlak Vergisinin Mali Özerklik Açısından Değerlendirilmesi: Fransa ve Türkiye Karşılaştırması. Econharran Harran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 8(1): 33-54.
• Arıkboğa, Ü. (2016). Türkiye’de Belediyelerin Gelir Yapısı, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(33), 276-292.
• Bahl, R. (1999). Intergovernmental transfers in developing and transition oountries: Prenciples and pratctice. The World Bank, 1-26.
• Bahl, R.& Linn, J. F. (1992). Urban Public Finance in Developing Countries. New York: Oxford University Press.
• Beer-Tóth, K. (2009). Local Financial Autonomy in Theory and Practice. The Impact of Fiscal Decentralization in Hungary, Fribourg: University of Fribourg.
• Blöchliger, H. & King, D. (2005). Fiscal Autonomy of Sub-central Governments. OECD Network on Fiscal Relations across Levels of Government. Paris: OECD.
• Blöchliger, H. ve King, D. (2006). Fiscal Autonomy of Sb-Cenral Governments. (OECD Publishing OECD Working Papers on Fiscal Federalism, No: 2.
• Cigu, E., & Oprea, F. (2012). Method of determining the degree of autonomy of the administrative-territoral units. Journal of Public Administration, Finance and Law, 1, 7-15.
• Dillinger, D. (1992) Urban Property Tax Reform Guidelines and Recommendations, UMP paper 1, The World Bank, Washington, D.C.
• Dougherty, S. ve L. Phillips (2019). The Spending Power of Sub-national Decision Makers Across Five Policy. OECD Working Papers on Fiscal Federalism. No: 25. Paris.
• Ebel, R. D. & Yilmaz, S. (2002). On the Measurement and Impact of Fiscal Decentralization. Policy Research Working Paper 2809, Washington D. C., The World Bank.
• Ercan, E. (2018). Harcama ve Öz Gelir Seviyeleri Bakımından Yerel Mali Özerklik. Maliye Dergisi, 174, 502-517.
• Eroğlu, E. (2020). Belediye Gelirlerinin Yapısının ve Gelir Artırımı Konusunda Yapısal Kısıtların Değerlendirilmesi. Maliye Çalışmaları Dergisi, 64, 31-42.
• Goldsmith, M. (1990). Local Autonomy: Theory and Practice. In: KING, Desmond S. and Pierre, Jon (ed). Challenges to Local Government. London: Sage, 15-36.
• Hansen, T. & Klausen, J. E. (2002). Between the Welfare State and Local government Autonomy. In: Local government Studies, 28 (4), 47-66.
• Journard, I. & Kongsrud, P. M. (2003). Fiscal Relations across Government Levels. OECD Economic Studies, No. 36, 2003/1. Paris: OECD.
• Kapidani, M. (2018). A comparative analiysis of local government financial autonomy in albania. Journal of Business, Eeconomics and Finance, 7(1), 1-9.
• Kutlu, R.K. ve Çetinkaya, Ö. (2015). Türkiye’deki Belediyelerin Mali Özerkliğinin Öz Gelirler Bağlamında Analizi ve Değerlendirilmesi. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(3), 95-111.
• Meloche, J. P., Vaillancourt, F. and Yilmaz, S. (2004). Decentralization or Fiscal Autonomy? What Does Really Matter? Effects on Growth and Public Sector Size in European Transition Countries. World Bank Policy Research Working Paper No. 3254. World Bank.
• Mills, E. S. (1998). Is Land Taxation Practical? Illinois Real Estate Letter, Published by the Office of Real Estate Research, University of Illinois at Urbana Champaign.
• Molander, P. (2004). Introduction, Problems of Multi-level Democracies, in P. Molander (ed.) Fiscal Federalism in Unitary States, ss. 1–8. Boston/Dordrecht/New York/London: Kluwer Academic Publishers.
• Musgrave, R. A. (1959). The theory of public finance: a study in public economy. McGraw-Hill, New York.
• Musgrave, R. A. (1976). Optimal Taxation, Equitable Taxation and Second-Best Taxation. Journal of Public Economic, 6, 3-16.
• Musgrave, R. A. and Musgrave, P. B. (1973). Public Finance in Theory and Practice. Tokyo: McGraw-Hill Kogakusha.
• Oates, W. E. (1972). Fiscal Federalism. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
• Olowu, D. (1985). Prospects of the property rates as an additional revenue source for Nigerian local governments. Quarterly Journal of Administration, OAU. Ile-Ife.
• Onofrei, M. ve Oprea, F. (2008). Dimensiunea Financiară a Dezvoltării Capacității Administrative in România in Perioada Post-Aderare. International Conference APM Proceedings The impact of the Romania‟accession to European Union on the public administration (23-24). Bucharest: Romania.
• Oulasvirta, L. & Turala, M. (2009). Financial autonomy and consistency of central government policy towards local governments. International Review of Administrative Sciences, 75 (2), pp. 311–332.
• Oulasvirta, L.& Turala, M. (2005). Measuring the Financial Autonomy of Local Governments with a Local Autonomy Index. Glasgow Caledonian University, Caledonian Business School, Working Paper.
• Özkök, Y. (2018). Mali Federalizm Politiği: Amerika Birleşik Devletleri Örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Bursa.
• Pıçak, Ş. ve Soyal, T. (2022). Belediyelerin Öz Gelirleri ve Muhasebeleştirilmesi. Yerel Yönetim ve Denetim, 27(2), 14-22.
• Profiroıu, A.G, Stefanesgu, A. (2018), Journal of Public Administration, Finance and Law. Onofrei, M, ve Toader, T. (Ed.), Fınancial Autonomy of The Romania’s Municipalities: The Case of Ilfov County’s Towns. (137-150), Romania.
• Satola, L., Standar, A., Kozera, A. (2019). Financial autonomy of local government units: evidence form polish rural municipalities. Lex Localies-Journal of Self-Government, 17(2), 321-342.
• Stegarescu, D. (2005). Public Sector Decentralisation: Measurement Concepts and Recent International Trends, Fiscal Studies 26(3): 301–33.
• Taştekin, A. (2017). Kent Konsey’lerinin Yerel Demokrasi Açısından İşlevselliği (Gaziantep Örneği). Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19 (1). 95-109.
• Tekdere, M. (2018). Yerel Vergi Sistemlerinin Karşılaştırmalı Analizi: Türkiye’deki Belediyelerin Finansmanı Açısından Bir Model Önerisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Trabzon.
• Tiebout, Ch. (1956). A Pure Theory of Local Expenditures. Journal of Political Economy, 64(5): 416–24.
• Ulusoy A. ve Akdemir, T. (2009). Yerel Yönetimler ve Mali Özerklik: Türkiye ve OECD Ülkelerinin Karşılaştırmalı Analizi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 147-162.
• Verhoest, K., Peters, G. B., Bouckaert, G. and Verschuere, B. (2004). The study of organizational autonomy: a conceptual review. In: Public Administration and Development, 24 (2), 101–118.
• Wolman, H. (2008). Comparing Local Government Systems across Countries: Conceptual and Methodological Challenges to Building a Field of Comparative Local Government Studies. Environment and Planing C: Politics and Space, 26 (1). 1-16.
• Wolman, H., McManmon, R., Bell, M. & Brunori, D. (2010). Comparing Local Government Autonomy across States. In The Property Tax and Local Autonomy, The Lincoln Institute.
• Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartnamesi (12 Kasım 2023). https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/tr/content/155-avrupa-yerel-yonetimler ozerklik-sart/ Adresinden alınmıştır.
• OECD, (2001). Fiscal Design across Levels of Government, Year 2000 Surveys Summary Note. OECD, Directorate for Financial, Fiscal and Enterprise Affairs. Paris: OECD.
• OECD, (2006). Network on Fiscal Relations across Levels of Government. Fiscal Autonomy of Sub-Central Governments. Working Paper.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. (20 Haziran 2024). https://www.hmb.gov.tr/muhasebat-genel-mudurlugu-istatistiklerisayfalarında Adresinden alınmıştır.
• Yerel Yönetimler Genel Müdürlüğü. (10 Haziran 2023). https://yerelyonetimler.csb.gov.tr/ Adresinden alınmıştır.
• 1982 Anayasası, (30 Ekim 2022). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pf