OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARA YÖNELİK YAPILAN ÇALIŞMALARIN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 79 - 90, 30.06.2023

Buket Kurt Özdöner , Rukiye Konuk Er

Öz

Okul öncesi dönem çocuğun; fiziksel, duyuşsal ve bilişsel gelişiminin temellerinin atıldığı bir dönemdir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun erken tespit edilmesi çocuğun okul dönemine başlamadan önce erken tanı ile gerekli müdahale şansını sağlar. Bu nedenle literatürde okul öncesi dönemde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ilgili yapılan çalışmaların eğilimini belirlemek ve farklı bakış açıları sunmak için son dönemde yapılan çalışmalara değinmek gerekmektedir. Bu araştırma, okul öncesi dönemde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilgili yapılan çalışmalara bütüncül bakış açısı ile çalışmaların sistematik olarak incelenmesi ve okul öncesi dönemde çocuklar üzerindeki etkilerinin araştırılması amacıyla yapılmıştır. Betimsel analiz çalışması olarak planlanan araştırmada elektronik ortamda çeşitli veri tabanları taranmıştır. Araştırmada, makalelerin seçimi ulusal ve uluslararası hakemli dergilerden yapılmıştır. Bu kapsamda gerçekleştirilen dahil etme ve hariç tutma süreçlerinin ardından konu ile ilgili yapılan çalışmalar incelenmiş ve çalışmalar betimsel olarak analiz edilmiştir. Okul öncesi dönemde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarla gerçekleştirilen araştırmalar hakkında kapsamlı bilgi sunulmuş ve ileri araştırmalar için uygulamacılara ve araştırmacılara önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Okul öncesi dönem, Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, Kanıt temelli uygulamalar.

Kaynakça

• Arslantaş, S. (2020). Dikkat ve dikkat eksikliği nedir? Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun (DEHB) tanımı ve özellikleri. A.Kurnaz ve G. Şengün (Edt.), Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu içinde. (Birinci Baskı). Pegem Akademi.
• Balcı, A. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma; yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Akademi.
• Başcan, B. (2021). 3-10 yaş grubunda atipik otizm ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısı almış çocuklarda duyu bütünleme eğitiminin duyu modülasyonuna olan etkisinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi, İstanbul.
• Börekçi, B. (2017). Okul öncesi çocuklarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtilerinin, davranışsal, sosyal problemler, aile işlevselliği ve ebeveyn tutumları ile ilişkilerinin değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Işık Üniversitesi, İstanbul.
• Brown, R.T., Amler, R.W., & Freeman, W.S. (2005). Treatment of attention-deficit/hyperactivity disorder: overview of the evidence. Pediatrics, 115(6),749-757.
• Cadman, T., Eklund, H., & Howley, D. (2012). Caregiver burden as people with autism spectrum disorder and attention-deficit/hyperactivity disorder transition into adolescence and adulthood in the United Kingdom. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 51(9), 879-888.
• Canals, J., Morales-Hidalgo, P., Jané, M. C., & Domènech (2018). E. ADHD prevalence in Spanish preschoolers: comorbidity, socio-demographic factors, and functional consequences. Journal of Attention Disorders, 22(2), 143-153.
• Ceco, U. (2018). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve otistik spektrum bozukluğu tanısı almış çocukların ebeveynlerinin yaşam kalitelerinin incelenmesi. (Bilim Uzmanlığı Tezi). Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Çam, M.O. ve Topcu, E.M. (2019). Çocukluk dönemi dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve ruh sağlığı ve hastalıkları hemşireliği. Ege HFD, 35(3), 147-154.
• Çubuk, F.Z. (2012). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısı almış ve almamış çocukların bilişsel işlem performanslarının karşılaştırılması. (Yüksek Lisans Tezi.) Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• DeWolfe, N., Byrne, J., & Bawden, H. (2000). ADHD in preschool children: Parentrated psychosocial correlates. Developmental Medicine and Child Neurology, 42, 825-830.
• Dunn, W., & Bennett, D. (2002). Patterns of sensory processing in children with attention deficit hyperactivity disorder. OTJR: Occupation, Participation and Health, 22(1), 4-15.
• Durukan, İ., Karaman, D., Kara, K., & Türker, T. (2011). Çocuk ve ergen psikiyatrisi polikliniğine başvuran hastalarda tanı dağılımı. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 24,113-120.
• Doğangün, Y. ve Yavuz, M. (2011). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu. Türk Pediatri Arşivi, 46, 25-8.
• Dogru, H., Dursun, B. ve Oztekin, N. (2020), Should children with sub-threshold ADHD predominantly ınattentive subtype (ADHD-I) symptoms be treated with sensory ıntegration therapy? A case-control study. Konuralp Medical Journal, 12(3), 539 – 545.
• DSM. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. (5th Ed.). American Psychiatric Association.
• Eken, Ü. (2019). Okul öncesi dönemde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı alan ve almayan çocukların bilişsel becerilerinin karşılaştırılmalı incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi, İstanbul.
• Ercan, E.S., Bilaç, Ö., Uysal Özaslan, T., & Rohde, L.A. (2015). Is the prevalence of ADHD in Turkish elementary school children really high? Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol, 50, 1145–52.
• Erol, N. ve Şimşek, Z. (1998). Çocuk ve gençlerde ruh sağlığı: Yeterlik alanları, davranış ve duygusal sorunların dağılımı. Erol, N. C., Kılıç, M., Ulusoy, M., Keçeci, Z., Şimşek, A. (Ed), Türkiye ruh sağlığı profili (ss. 25-75) içinde (1. Baskı). Ankara.
• Everett, A.C., & Everett, S.V. (1999). Family therapy for ADHD. Guilford Press.
• Faraone, S.V., & Doyle, A.E. (2001). The nature and heritability of attentiondeficit/hyperactivity disorder. Child Adolesc Psychiatr Clin North Am, 10, 299-316.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research (8th ed.). McGraw-Hill.
• Gol, D., & Jarus, T. (2005). Effect of social skills training group on everyday activities of children with attention deficit-hyperactivity disorder. Developmental Medicine and Child Neurology, 47, 539-545.
• Goldman, S. L., & Fisher, A. G. (1997). Cross-cultural validation of the Assessment of Motor and Process Skills (AMPS). British Journal of Occupational Therapy, 60(2), 77-85.
• Gözüm, A. İ. C. (2020). Okul öncesi öğretmenlerin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna yönelik metaforlarının belirlenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 857-876.
• Guerra, N.G., Williamson, A.A., & Lucas-Molina, B. (2012). Normal development: Infancy, childhood, and adolescence. In J.M. Rey (Ed.), IACAPAP textbook of child and adolescent mental health. International Association for Child and Adolescent Psychiatry and Allied Professions.
• Güçlü, O. Ve Erkıran, M., (2004). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısı konmuş çocukların ebeveynlerinde psikiyatrik yüklülük. Klinik Psikiyatri Dergisi, 7, 32-41.
• Gür, Ç. (2018). Erken çocukluk dönemi ve gelişim. Ç. Gür (Edt.), Erken çocukluk döneminde gelişim (36-72 ay) içinde. (Birinci Baskı). Pegem Akademi.
• Kaçamak, D. ve Özbaran, B. (2016). Okul öncesi dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: uyku, mizaç, sosyal biliş, yürütücü işlevler ve gelişimsel basamakların değerlendirilmesi ve aile eğitiminin semptom değişimine etkilerinin araştırılması. (Tıpta Uzmanlık Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Kaçamak-Öğüt, D., Özbaran, B., Köse, S. ve Kesikçi, H. (2020). Okul öncesi dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda yürütücü işlevler. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 21(4), 423-428.
• Kandemir, H. (2009). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar ve ailelerinde yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. (Tıpta Uzmanlık Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Karakoç Demirkaya, S. (2010). Okul öncesi (2-6 yaş) çocuklarda psikopatolojik belirtiler ve alt gruplardaki risk faktörlerinin sağlıklı kontrol ile karşılaştırılması. (Tıpta Uzmanlık Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Kitchenham, B. (2004). Procedures for performing systematic reviews. (Joint Technical report). Keele University.
• Konuk Er, R. ve Kurt Özdöner, B. (2021). Erken çocukluk döneminin gelişim özellikleri ve erken çocuklukta dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu. A. Kurnaz ve G. Şengün (Edt.), Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (İkinci Baskı). Pegem Akademi.
• Kurtdede-Fidan N. ve Öner Ö. (2018), Değerler eğitimine yönelik yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. International Journal of Field Education, 4(1), 1-17.
• Kutlu A. ve Cevher Binici N. (2017). Bir bölge çocuk hastanesinde okul öncesi dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu prevalansı ve ilaç kullanım sıklığı. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. Dergisi, 7(1),15-21.
• Lange, K.W., Reichl. S., Lange, K.M., Tucha, L., & Tucha, O. (2010). The history of attention deficit hyperactivity disorder. ADHD Attention Deficit and Hyperactivity Disorders, 2(4), 241-55.
• McLeod, J.D., Fettes, L.D., & Jensen, P.S. (2007). Public knowledge, beliefs, and treatment preferences concerning attention-deficit hyperactivity disorder. Psychiatric Services, 58, 626–631.
• Özaslan Uysal, T. ve Bilaç, Ö. (2015). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu epidemiyolojisi. Türkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics, 1(1), 1-5.
• Özcan, H. (2017). Okul öncesi çocukların ve ebeveynlerinin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri ve çocuklardaki bu belirtilerin okul davranışlarına etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
• Raman, S.R., Marshall, S.W., Gaynes, B.N., Haynes, K., Naftel, J., & Stürmer, T. (2015). An observational study of pharmacological treatment in primary care of children with ADHD in the United Kingdom. Psychiatric Service, 66(6), 617-624. https://doi.org/10.1176/appi.ps.201300148
• Remschmidt, H. (2005). Global ADHD Golbal consensus on ADHD/HKD. European Child & Adolescent Psychiatry, 14, 127-137.
• Scott, N., Blair, P.S., Emond, A.M., Fleming, P.J., Humphreys, J.S., Henderson, J., & Gringras, P. (2013) Sleep patterns in children with ADHD: A population-based cohort study from birth to 11 years. Journal of Sleep Research, 22(2), 121-128.
• Selçuk, Z. (2000). Dikkat eksikliği ve hiperaktif çocuklar. Pegem Yayınevi.
• Şahin Z. (2017). Okul öncesi dönemdeki çocuklarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri ile uyku alışkanlıkları ve ebeveyn çocuk yetiştirme tutumları arasındaki ilişkinin araştırılması. (Tıpta Uzmanlık Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Şahin-Erener M. ve Çöp E. (2022). Okul Öncesi Dönemi Çocuklarda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Sıklığı ve DEHB Belirtileri ile Yürütücü İşlevler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Tıpta Uzmanlık Tezi. Ankara.
• Şimşek, Ş., Gökçen, C. ve Fettahoğlu, Ç. (2012). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocukların ebeveynlerinde DEHB ve diğer psikiyatrik belirtiler. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 25, 230-237.
• Tuğrul, E. (2022). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan 36-72 aylık çocuklarda duyu modülasyonu ve mizaç ile ilgili davranışsal yanıtlar arasındaki ilişki. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara.
• Yıldırım K. (2019). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı alan okul öncesi dönemdeki çocuklarda beslenme davranışı, ebeveyn besleme tarzı ve antropometrik ölçümlerin araştırılması. (Tıpta Uzmanlık Tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Yıldız Gündoğdu, Ö., Varol Taş, F., Özyurt, E.Y., Dönder, F. ve Çakın Memik, N. (2016). Okul öncesi dönemde DEHB: Psikososyal tedavi yaklaşımlarının gözden geçirilmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17(2), 143-155.
• Waring, M. E., & Lapane, K. L. (2008). Overweight in children and adolescents in relation to attention-deficit/hyperactivity disorder: results from a national sample. Pediatrics, 122(1), e1-6.