TANZİMAT ROMANI ZÜPPE TİPİNİN “AYLAK” TİPİNE EVRİLMESİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 3, 11 - 22, 30.08.2018

Adem Gürbüz

Öz

Züppe tipi,
Tanzimat Dönemi’yle birlikte ortaya çıkan ve alafrangalaşma yolundaki her adımı
mubah sayan, Batılılaşmayı sadece şekle indirgeyen bir anlayışa sahiptir.
Batılılaşmanın özünü kavramayıp sadece göstermelik bir anlayışla hareket eden
bu tipler; cümlelerinin arasına Fransızca kelimeler sıkıştırmayı, landolara
binmeyi, mesire alanlarında gezinmeyi vb. Batılılaşmanın gereği olarak gören
tiplerdir ve Tanzimat romancıları tarafından ironik bir dille
eleştirilmişlerdir. Züppe tipi, Tanzimat Dönemi sonrasında toplumsal değişimle
birlikte tipin karakteristik özelliklerini devam ettirir; fakat bazı
dönüşümlere uğrar ve “aylak” tipi olarak niteleyebileceğimiz bir tipe dönüşür.

Belirli bir
hedefi olmadan yaşamını sürdüren, hayatı umursamayan, günübirlik yaşayan başına
buyruk kimseler için kullanılan “aylaklık” ifadesi; modern toplumla birlikte
yeni bir varoluş hâli olarak ortaya çıkar. Okumuş, kendini toplumdan üst bir
konumda gören, kibirli, aklından geçeni hiçbir ölçüt veya ahlaki kuralı dikkate
almadan uygulayan, toplumdan kopuk bir biçimde minik bir topluluk içinde
yaşamını sürdüren “aylak tip”;  züppe
tipinden başka bir türlü, evrilmiş bir züppedir. Bu bağlamda çalışmamız, aylak
tipinin züppe tipinin bir devamı ve evrilmiş hâli olduğu tezini tartışmayı ve
züppe tipinin aylaklığa dönüşürken geçirdiği değişimi ortaya çıkarmayı
amaçlamaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Tanzimat dönemi, roman, züppe, aylak

Kaynakça

• Akyüz, K. (2013). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Alver, K. (2010) Züppelik Anlatısı ve Toplum: Türk Romanında Züppe Tipi. Türk Romanı Özel Sayısı, Hece, 65/66/67: 254-271.
• Arslan, N. (2011). Osmanlı ve Rus Toplumlarında Medeniyet Değişmesi: Bihruz’lar ve Oblomov’lar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18 (1): 47-80.
• Atılgan, Y. (2012). Aylak Adam. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dino, G. (2008). Türk Romanının Doğuşu. İstanbul: Agorakitaplığı.
• Ekrem, R. M. (2008). Araba Sevdası. İstanbul: Sis Yayıncılık.
• Finn, R. P. (2003). Türk Romanı. İstanbul: Agorakitaplığı.
• Güngör, B. (2014). Yusuf Atılgan’ın Hayatı, Eserleri ve Fikirleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Gürbilek, N. (2001). “Orijinal Türk Ruhu”, Defter, Sayı 43: 58-91.
• Hançerlioğlu, O. (1979). Felsefe Ansiklopedisi (Cilt 2). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kolcu, A. (2012). Dandizm ve Türk Edebiyatında Dandy. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Küçük, D. A. (2007). Türk Romanında Aylaklık (1875-1960), Boğaziçi Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Mithat, A. (2006). Felâtun Bey ve Râkım Efendi. İstanbul: Armoni Yayıncılık.
• Moran, B. (2012a). Türk Romanına Eleştirel Bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2012b). Türk Romanına Eleştirel Bakış 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2012). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz, H. (2010). Alafrangalığın Tarihi Geleneğin Tasfiyesi ya da Yeniden Üretilmesi. İstanbul: Timaş Yayınları.