1920-1930-CU İLLƏRDƏ GƏNCƏ ERMƏNİLƏRIN IŞĞALÇILIQ PLANLARINDA

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 1 - 15, 30.06.2019

Gülzar İbrahimova

Öz

Makalede 1920-1930 yıllarında Sovyet Rusya Sovyet Ermenistanı'na desteği ile Azerbaycan'ın toprak meseleleri ile ilgili kabul edilen haksız kararlar ve Gence ile bağlı Ermenilerin işgal planları yorumlanmaktadır. Gösterilir ki, Cahangir bey Kazımbəyovun liderliği ile Azerbaycan Milli Askeri Birlikleri'nin Gence'de 1920 yılının Nisan-Mayıs aylarında Azerbaycan'ın Bolşevikler tarafından işga-line karşı ciddi direnişi merkezin önünde kendi toprakların tutulması ile protesto eden bir halkın iradesini ortaya koymuştur. Stratejik ortamı, mevcut güç dengesini ve özellikle de karşı tarafın askeri durumunu dikkatle inceleyen isyancıların amacı, ulusal Azerbaycan devletini Gence’de yeniden kurmaktı. Fakat bolşevikler heş bir halde buna yol vermediler ve ek kuvvetler çağırmakla XI Kızıl Ordu askerleri 8.5 bin askerini kayp etsede, 31 Mayıs'ta isyanı yatıra bildi. Azerbaycan generalleri Nargin adasında kurşuna dizildi, Milli Ordu kaldırıldı, 12 bin Müslüman nüfus öldürüldü. Sovyetleşmenin ilk yıllarından başlayarak Ermeniler Rusların desteği ile diğer Azerbaycan toprakları gibi Gence topraklarına da iddia kaldırdılar. Onlar çeşitli bahaneler getirmekle Qara-çınar, Yeni-kend, Aşağı Ağcakend, Yukarı Ağcakend, Manaşid, Qaxtut, Buzluq, Xarxaput, Erkec, Boris (Ermeni), Boris (Rus), Gülistan, Sarısu (Türk) ve Gürzuler köylerini Dağlık Karabağ'a birleştirilmesi için hamileri olan merkez Moskova'dan talep ediyorlar. Fakat Gence halkının ve o dönemki Azerbaycan yöneticilerinin merkez Moskavaya esaslı delillerle keskin itirazı ve inadlı mücadelesi sonucunda buna nail olamadılar.

Anahtar Kelimeler

Sovyetleşme, İşğal, Sınır, Azerbaycan, Ermenistan

Kaynakça

• ARDA- Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi ARPİİ SSA- Azərbaycan Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər ArxiviARSPİHDA- Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi ARPİİSPİHDA -Azərbaycan Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsinin Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi GMA- Gürcüstan Milli Arxivi RDSSTA-Rusiya Dövlət Sosial-Siyasi Tarix ArxiviRFXSA- Rusiya Federasiyasının Xarici Siyasət ArxiviF.-fondsiy.-siyahıs.v.-saxlanma vahidii.-işq.-qutuv.-vərəq