Some Phonetics Properties Comparative Analys In Eastern Anatols Dialects

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 3, 1 - 7, 30.09.2019

Elvan Cafarov

Öz

There are many phonetic differences in dialects,
they do not see in the literary language. These differences are numerous in the Eastern
Anatolian dialects and differences are analyzed comparatively in this study
with Azerbaijan Turkish. We can see in the Turkey Turkish many excerpts from
the harmony of thick and thin celebrities and that they obey the law of
integration in the Azerbaijani language. For example: İn
Turkey Turkish (TT) avare< in the Azerbaijan Turkish avara, (TT) badem<(AT)
badam, (TT) cevap<(AT) cavab, (TT) ezan<(AT) azan, (TT) helal<(AT)
halal, (TT) kale<(AT) gala, (TT) selam<(AT) salam. It seems that connects
to the vowel harmony as in the Azerbaijan Turkish in the Eastern Anatolian
dialects citation famous similarities result. As in the Azerbaijan Turkish in
the Eastern Anatolian dialects thickness and finesse the citation of the famous
similarities of the words appear to be linked to the famous harmony. For
example: İn the Erzurum dialect: (Shenkaya - İn the Olur Turkmen dialects):
amanat<emanet, gayfa<kahve, habar<haber, mayana<muayine. İn the Erzincan
dialect: adat<adet, manavra<manevra, atash<atesh, hayrat<hayret,
satan<zaten. İn the Kars, Ardahan and İghdir dialects: cahal<cehal, guluba<kulube,
satan<zaten, atash<atesh, saghabi<sahibi (sahibi). İn the Van and
Bitlis dialects: habar<haber, bakhcha<bakhche, menfeet<menfaat. İn the
Elazıgh dialect: tana<tane, barabar<beraber,
ecele<acele, mekeme<mahkeme, masala<mesala etc. 

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan Turkish, Eastern Anatolia, dialectics, phonetica

BAZI FONETİK ÖZELLİKLERİN DOĞU ANADOLU AĞIZLARINDA KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ

Öz

Simgeler:

ӓ - ə (Azerbaycan alfabesinde)

ĝ – q (Azerbaycan alfabesinde)

ĥ – x (Azerbaycan alfabesinde)

Ağız ve
şivelerde bir çok  fonetik farklılık
vardır ki, onlara edebi dilde rastlamıyoruz. Bu farklar Doğu Anadolu
ağızlarında çoktur ve bu çalışmada da farkları Azerbaycan Türkçesiyle
karşılaştırmalı analiz edilmiştir. Türkiye Türkçesinde kalın ve ince ünlülerin
uyumundan dışarıda kalan bir çok alıntı kelimelerin Azerbaycan dilinde uyum
yasasına uyduğunu görebiliriz. Örneğin: Türkiye Türkçesinde (TT)
avare<Azerbaycan Türkçesinde avara, (TT) badem<(AT) badam, (TT)
cevap<(AT) cavab, (TT) ezan<(AT) azan, (TT) helal<(AT) halal, (TT)
kale<(AT) ĝala, (TT) selam<(AT) salam. Azerbaycan Türkçesinde olduğu gibi
Doğu Anadolu ağızlarının bir çokunda da kalınlık ve incelik uyumundan dışarıda
kalan alıntı kelimelerin ünlü benzerlikleri sonuçunda ünlü uyumuna bağlandığı
görünür. Örneğin: Erzurum ağzında: (Şenkaya-Olur Türkmen
ağızlarında): amanat<emanet (ӓmanӓt), ĝayfa<kahve (ĝӓhve), habar<haber
(ĥӓbӓr), mayana<muayine (müayinӓ). Erzincan ağzında: adat<adet (ӓdӓd),
manavra<manevra (manevr), ataş<ateş (atӓş), hayrat<hayret (heyrӓt),
satan<zaten (onsuzda). Kars, Ardahan ve İğdır ağızlarında: cahal<cehal
(cahıl), ĝuluba<kulübe (daĥma), satan<zaten (onsuzda), ataş<ateş
(atӓş), sağabı<sahibi (sahibi). Van ve Bitlis ağızlarında: habar<haber
(ĥӓbӓr), baĥhça<bahçe (bağça), menfeet<menfaat (mӓnfӓӓt) Elazığ ağzında: tana<tane (dӓnӓ),
ataş<ateş (atӓş), barabar<beraber (bӓrabӓr), ecele<acele (tӓlӓsik),
mekeme<mahkeme (mӓhkӓmӓ), masala<mesala (mӓsӓlӓn) ve d.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türkçesi, Doğu Anadolu, ağızlar, fonetika

Kaynakça

• Buran, A., Alkaya, E. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri. 5. Baskı. Ankara: “Akçağ Yayınları”, Buran, A., Oğraş, Ş. (2003). Elazığ İli ağızları. Elazığ Valiliği, Elazığ Kültür Kurultayı, “Eleskav Yayınları”, No: 23, Elazığ Nisan, 212 s.Buran. A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın yöresi ağızları. Ankara: “Türk Dil Kurumu Yayınları”, XIVEfendioğlu, S. (2009). Ağrı İli Ağızları. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring.Ercilasun, A.B. (2003). Kars İli ağızları. Ses bilgisi. Ankara: 386 s.Gemalmaz, E. (1995). Erzurum ili ağızları. 1-2-3, I cilt, Ankara”, “Türk Dil Kurumu Yayınları”, 410 Gönen, M.E. (2003). Van gölü Kuzey havzası ağızları. Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış yüksek lisans tezi, (Danışman: Doç. Dr. Sadettin Özçelik) Diyarbakır:Kartallıoğlu, Y. (2007). Azerbaycan Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Editör: Ahmet Bican Ercilasun, 1. Baskı, Ankara: “Akçağ”, (Hüseyin Yıldırım ile birlikte). Özmen, Ş. (2007). Muş-merkez ağzı. (İnceleme - Metin-Sözlük) Elazığ: 269 sÖztürk, İ. (2001). Adilcevaz ağzı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, (Danışman: Yar Doç. Dr. Veysi Sevinçli), Van.Sağır, M. (1995). Erzincan ve yöresi ağızları. İnceleme, metinler, sözlük. Ankara: “TDK Yayınları”, 436 s.Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler, Ankara: “Simurg Yayıncılık”