FÂRÂBÎ’NİN KANIT KAYNAĞI YERLER ANALİZİNDE METAFİZİK PERSPEKTİFTEN İNŞA ETTİĞİ MANTIKSAL İLKELER KURAMI

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 3, 151 - 170, 30.09.2019

Hacı Kaya

Öz

Çalışmamızda
Fârâbî’nin Kitâbu’t- Tahlîl adlı eserinde beş sanatın (apodeiktik
sanat/burhân diyalektik/cedel, retorik/hatabe, poetik/ş‘ir ve safsata/mugâlata)  birer yöntem olarak kullanıldığı düşünsel ve
imgesel alanların genel ilkelerini teşkil eden kanıt kaynağı yerlerin bir
kısmını ele almaya çalıştık. Bu ilkeler, mantık biliminin beş sanata ve beş
sanat üzerinden de düşünsel ve imgesel alanlara sunduğu mantıksal ilkeler
bütünüdür. Fârâbî’nin, burada bilimsel olan (apodeiktic/burhânî) kanıt
kaynağı yerlerle bilimdışı olan (diyalektik/cedelî, retorik/hatabî,
poetik/ş‘rî ve sofistik/sofestâî) kanıt kaynağı yerler arasındaki ayrımı ilkesel
olarak belirleme hedefinde olduğu açıktır. Fârâbî bunu yaparken salt
epistemolojik bir perspektiften değil esasen ontolojik ve metafizik bir
perspektiften hareket etmektedir. O, tanımlama, gerektirme, karşılaştırma ve
lafız değişimlerinden kanıt kaynağı yerleri elde ederken birer ölçüt olarak
özdeşlik, çelişmezlik, zorunluluk, nesnenin varlıkta kendindelik durumu, nedensellik
gibi aksiyomatik- metafizik ilkleri almaktadır. Onun mantıksal ilkelerden
hangilerinin bilimsel olduğunu hangilerinin olmadığını tayin ederken esas
aldığı bu metafizik ilkeler, ister istemez Tahlîl’deki tahlilin
metafizik bir analize tekabül ettiği, dolayısıyla metafizik bir perspektife
işaret ettiği yönündeki varsayımımızın güçlü dayanak noktalarını teşkil
etmektedir.

Anahtar Kelimeler

kanıt kaynağı yerler, mantıksal ilkeler, metafizik perspektif, bilimsel

Kaynakça

• ARİSTOTELES (1963a). Organon II, Önerme. Hamdi Rağıb Atademir (Çev.) Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• ARİSTOTELES (2005). İkinci Çözümlemeler. Ali Houshiary (Çev.). İstanbul: YKY.
• ARİSTOTELES (1963b). Kategoryalar. Hamdi Rağıb Atademir (Çev.). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• ARİSTOTELES (2010). Metafizik. Ahmet Arslan (Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• ARİSTOTELES (1967). Organon V, Topikler. Hamdi Rağıb Atademir (Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ARİSTOTELES (2018). Retorik. Mehmet H. Doğan (Çev.). İstanbul: YKY.
• ATLI, K., ve BOZCUK, A. N. (2002). Telomer ve Hücresel Yaşlanma. Turkish Journal of Geriatrics 5 (3): 111-114.
• FÂRÂBÎ (1986a). Kitâbu İsâgûcî (Medhal). el- Mantık Inde Fârâbî içinde. Refik el- Acem (thk.). Beyrut: Daru’l- Meşrık, C.1.
• FÂRÂBÎ (1986b). Kitâbu’l- Cedel. el- Mantık Inde Fârâbî içinde. Refik el- Acem (thk). Beyrut: Daru’l- Meşrık, C.3.
• FÂRÂBÎ (1986c). et-Tavtie. el- Mantık inde Fârâbî içinde. Refik el- Acem (thk). Beyrut: Dâru’l-Meşrık, C.1.
• FÂRÂBÎ (1986d). Kitâbu Kategoryas (Mekûlât). el-Mantık İnde Fârâbî içinde. Refik el- Acem (thk), Beyrut: Daru’l-Meşrık, C.1.
• FÂRÂBÎ (1986e). Kitâbu’l-Kıyas. el-Mantık İnde Fârâbî içinde. Refîk el-Acem (thk). Beyrut: Dâru’l-Meşrık, C.2.
• FÂRÂBÎ (1986f). Kitâbu’t-Tahlîl. el-Mantık inde Fârâbî içinde. Refîk el-Acem (thk). Beyrut: Dâru’l-Meşrık, C.2.
• FÂRÂBÎ (1974). Mutluluğun Kazanılması. Fârâbî’nin Üç Eseri içinde. Hüseyin Atay (Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• FÂRÂBÎ (2015). İlimlerin Sayımı, İhsâu’l- Ulûm. Ahmet Arslan (Çev.). Ankara: Divan Kitap.
• FÂRÂBÎ (1976). Kitâb fi’l-Mantık el-Hatâbe. Dr. Muhammed Selim Salim (thk). Mısır: Matbaatu Dâri’l-Kütüb.
• FÂRÂBÎ (2008). Kitâbu’l- Burhân. Ömer Türker ve Ömer Mahir Alper (Çev.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• İBN RÜŞD (1982a). Kitâbu Katigoryas ev Kitâbu’l-Mekûlât. Nass Telhîsu Mantıki’l- Aristo içinde. Cirar Cihami (thk). Daru’l-Fikri’l-Lübnani, C.2-3.
• İBN RÜŞD (1984). Tefsîru’l-Burhân. Şerhu’l- Burhân ve Telhîsu’l- Burhân li- Aristo içinde. Abdurrahman Bedevi (nşr). Kuveyt.
• İBN RÜŞD (1982b). Telhîsu’l-Cedel. Telhîsu Mantık-i Aristo içinde. Gérard Jéhamy (thk). Beyrut- Lübnan: Câmiatu’l- Lübnaniyye.
• İBN RÜŞD (t.y). Telhîsu’l- Hatâbe. Abdurrahman Bedevî (thk). Beyrut: Dâru’l-Kalem.
• İBN SİNA (2008). Topikler. Ömer Türker (Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İBN SİNA (1938). en-Necât. Muhyiddin Sabri Kürdi (nşr). Kahire: Matbaatu’s-Saâde.
• KAYA, Hacı (2013). İbn Sina’da Bilimsel Kanıtlama Teorisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• KAYA, Mahmut (2002). Kindi ve Felsefesi. Kindi Felsefi Risaleler içinde. İstanbul: Klasik Yayınları.
• KİNDİ (2003). İlk Felsefe Üzerine. Felsefe Metinleri içinde. Mahmut Kaya (Çev.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• KÖKCÜ, Ayşe (2018). Sayının Doğası ve Anlamı Üzerine. Beytulhikme An International Journal of Philosophy. 8 (1): 61-77.
• KUTLUER, İlhan (2002). İbn Sina Ontolojisinde Zorunlu Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık.
• MACİT, Muhittin (2012). İbn Sina’da Metafizik ve Meşşâî Gelenek. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• SKIRBEKK, G., ve GILJE, N. (2014). Antik Yunandan Modern Döneme Felsefe Tarihi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• TOPDEMİR, Hüseyin G. (2002). Modern Optiğin Kurucusu: İbnu’l-Heysem, Hayatı Eserleri ve Teorileri. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• ÜLKEN, Hilmi Z. (2014). Varlık ve Oluş. Ankara: Doğu Batı Yayınları.