ORTA OĞUZ TÜRKÇESİNDE ADDAN ZARF TÜRETEN BİÇİMBİRİMLER ÜZERİNE

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 13 - 38, 31.03.2022

Nimet Kara Kütükçü

Öz

Varlıkların hareketlerinin niteleyicisi olarak görev yapan sözlükbirimlere zarf denir. Zarflar biçimbirimlerin dil bilgisinde veya cümlede işlevlerine göre sınıflandırılmasında nicelik veya nitelik bildiren yani çoğunlukla zaman, yer, durum vs. bildiren sözlüksel dil unsurlarıdır. Zarflar basit, türemiş, birleşik olmak üzere yapı bakımından üç ana başlıkta incelenir. Dilde kendiliğinden zarf olmayan, adlara eklenerek asıl işlevlerinin dışında kalıplaşmış halde zarf yapan eklerle oluşturulan biçimlere türemiş zarf denir. Sınıf değiştirme ve kalıplaşma yoluyla sonradan zarf türetme işlevini Türkçede ekler üstlenir. Aslında sözcük türü zarf olmadığı halde sözcüklerin cümlede zarf işleviyle kullanılması çekim ve yapım ekleri sayesindedir. Bu çalışmada Türkiye Türkçesinde kalıplaşmış bir şekilde sözlüklerde madde başı olan yani sözlüksel biçimbirim olarak görev yapan bu yapılar Orta Oğuz Türkçesi metinlerinde taranmıştır. Bu çalışma zamanla asıl görevlerinden çıkıp kalıplaşmış şekilde sözlüksel biçimbirim olarak kullanılan zarflar konusunda hem Orta Oğuz Türkçesinin söz hem de Türkiye Türkçesinin söz valığına bir katkı sağlayacaktır. Aynı zamanda bu çalışma Orta Oğuz Türkçesinde olan fakat Türkiye Türkçesinde kullanımda olmayan eskicil addan türemiş zarfların (kalıplaşmış veya kalıplaşmamış) tespiti açısından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Zarf, Orta Oğuz Türkçesi, Ek Kaynaşması, Türemiş zarflar.

Kaynakça

• AKKUŞ, Muzaffer (1995), Kitab-ı Gunya, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2011), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BİLGEGİL, Kaya (2014), Türkçe Dilbilgisi, İstanbul: Salkımsöğüt Yayınevi.
• CANPOLAT, Mustafa (2018), Behçetü’l-Hadâik Fi Mev’izati’l-Halâik, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CİN, Ali (2011), Türk Edebiyatının İlk Yûsuf ve Züleyhá Hikâyesi Ali’nin Kıssa-yı Yûsuf’u, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CİN, Ali (2012), Mesud Bin Ahmeed Süheyl ü Nev-bahar (Kenzü’l-Bedâyî) İnceleme-Metin-Dizin, Konya: Eğitim Yayınevi.
• DOĞAN, Enfel (2016), Keykâvus Bin İskender Bin Veşmgir Kâbûs-nâme (Giriş-Notlar-Metin-Sözlük/Dizin-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOĞAN, Enfel, (2015), “Türkiye Türkçesinde Addan Zarf Türeten Birleşik Ekler Üzerine”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 50 (50), 11-28. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17078/178708
• EDİSKUN, Haydar (2010), Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ERGİN, Muharrem (2003), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım Yayım.
• ERSOYLU, Halil.İ. (2013) Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GENCAN, Tahir Nejat (2001), Dilbilgisi, Ankara: Ayraç Yayınevi.
• HATİBOĞLU, Vecihe (1974), Türkçenin Ekleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARA KÜTÜKÇÜ Nimet (2022), İbn-i Baytar’dan Yararlanılarak Yazılmış Bir Tıp Kitabı, Ankara: Gazi Kitabevi.
• KARA KÜTÜKÇÜ, Nimet-KOLDANCA, Nesibe (2021), Kitâb-ı Kânûnçe Giriş-İnceleme-Dizin, Ankara: Pegem Yayınevi.
• KARAAĞAÇ, Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARADOĞAN, Ahmet (2004), “Türkiye Türkçesinde Birleşik Eklerle Oluşturulmuş Sözlük Ögeleri”, Türk Dili, C. LXXXVIII, Sy. 634, s. 541-549.
• KARADOĞAN, Ahmet, (2004), “Türkiye Türkçesinde Birleşik Eklerle Oluşturulmuş Sözlük Ögeleri”, Türk Dili, C. LXXXVIII, Sy. 634, s. 541-549.
• KOÇ, Nurettin (1990), Yeni Dil Bilgisi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• KORKMAZ, Zeynep (1958), “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme”, TDAY-Belleten, 1958, TDK Yayınları, Ankara s. 41-68.
• KORKMAZ, Zeynep (1973), Sadrü’d-din Şeyhoğlu Marzubân-nâme Tercümesi, İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2011), Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep(2003), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÇELİK, Sadettin (2016), Dede Korkut- Dresden Nüshası-Metin, Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÇELİK, Sadettin (2021), Dede Korkut-Günbed Yazması-Kazan Bey Oğuznamesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZMEN, Mehmet (2001), Ahmed-i Dâ’i Divanı (Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SARI, Mustafa (2016), Erzurumlu Darir Yüz Hadis Yüz Hikâye Türk Dilinde Art Zamanlı Değişmeler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TATÇI, Mustafa (2021), Yunus Emre Divanı, İstanbul: H Yayınları.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2008), Türkiye Türkçesi Ad İşletimi (Biçimbilgisi), İstanbul: Kesit Yayınları.
• YAVUZARSLAN, Paşa (2002), Mûsâ bin Hâcı Hüseyin el-İzniki Münebbihü’r-Râkidin-Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YÜCEL, Bilal (2001), “Türkiye Türkçesinde Zarf-Fiil Eklerinin Yapı Bakımından Sınıflandırılması Üzerine”, TÜBAR 9, s. 75-114.