BATI’YA BAKIŞ VE “MEDENİYET” KAVRAMI BAĞLAMINDA ZİYA GÖKALP’İN VE MEHMET AKİF’İN GÖRÜŞLERİ VE BU GÖRÜŞLERİN KARŞILAŞTIRMALI OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 4, 90 - 109, 08.02.2024

Murat Kara

Öz

Ziya Gökalp ve Mehmet Akif Ersoy aynı dönemde yaşamış iki önemli isimdir. Bu iki ismin birçok ortak noktada birleştikleri söylenebilir. Görüşlerini ortaya koymak için dergi çıkarmaları, yazılar ve manzumeler kaleme almaları, toplantılar ve konuşmalar gerçekleştirmeleri bunlardan sadece birkaçıdır. Ayrıca eserlerinde içinde yaşadıkları dönemin bir sonucu olarak sanatın tek gaye şeklinde görülmemesi gerektiğinden bahsetmeleri, halkın anlayabileceği bir lisanın kullanılmasını istemeleri de yine onları bazı noktalarda birleştirir. Her iki ismin devletin fikri ve edebi temellerinin atılması sırasında da bazı vazifeleri ve katkıları olmuştur. Ziya Gökalp Yeni Hayat adlı kitabının “mukaddime” sayılabilecek ilk metninde, Mehmet Akif Safahat’ın “önsöz” sayılabilecek ilk şiirinde sanatı tek gaye olarak görmediklerini açıkça dile getirmişlerdir. Şüphesiz her iki isim de sanat değeri taşıyan metinler kaleme alabilecek kudrete sahiptir. Hatta eserlerinde bunu gösteren işaretler de vardır. Onların sanatı tek gaye edinmemelerinin temel sebebi belki de yaşadıkları dönemin şartlarıdır. Batı ile ilk temasın gerçekleştiği önceki dönemlerden farklı olarak bu dönemde Batı’nın gerçek yüzü ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda sanata bakış da önceki dönemlere göre değişmiştir. Ancak bu durum sadece sanatı değil, Batı’ya bakışı ve medeniyet gibi bazı kavramların anlam çerçevesini de değiştirmiştir. Bu çalışmada aynı dönemde yaşayan ve çoğu zaman birbirine muhalif olarak gösterilen Ziya Gökalp ile Mehmet Akif Ersoy’un Batı’ya ve medeniyet kavramına bakışları ortaya konulacak ve karşılaştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Medeniyet, Batı, Batı medeniyeti, lisan.

Kaynakça

• Akay, H. (2010). “‘İstiklâl Marşı’nı Yeniden Okumak İçin Ön Tespitler”.İstiklâl Marşı İstikbâl Marşı/ 41 Dize 41 Yorum. Haz. Hasan Akay ve M. Fatih Andı. İstanbul:Hat Yayınevi.
• Akay, H. (2009). “Safahat’ın ‘Önsöz’ü: Demokrat Bir Estetiğin Mukaddimesi”. Doğrandıkça Artan Ekmek. İstanbul:Akademik Kitaplar.
• Andı, F. (2010). “Medeniyet Dediğin…”. İstiklâl Marşı İstikbâl Marşı/ 41 Dize 41 Yorum. Haz. Hasan Akay ve M. Fatih Andı. İstanbul:Hat Yayınevi.
• Daşcıoğlu, Y. (2019). Bitmeyen Başlangıçlar Şiir Üstüne Denemeler. İstanbul: Şule Yayınları.
• Emil, B. (1978). “Ziya Gökap’de ‘Muasırlaşmak’ Fikri ve Öncesi”. Ziya Gökalp İçin Yazılanlar-Söylenenler. Haz. Şevket Beysanoğlu, C.III. Ankara: Aslımlar Matbaası.
• Ersoy, M. A. (2021). Safahat / İstiklal Marşı’nın 100. Yılında Mehmet Akif Ersoy Şiir Külliyatı. Haz. Necmettin Turinay. Ankara:TBMM Yayını.
• Ersoy, M. A. (1912). “Edebiyat”. Sebilü’r-Reşad. 8. Cilt, 183. Sayı, 8 Mart 1912 (1327); https://katalog.idp.org.tr/pdf/6949/12543.
• Gökalp, Z. (1976). Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak. Haz. İbrahim Kutluk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2004). Türkçülüğün Esasları. Haz. Mehmet Kaplan. 5.b. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1968). Türkçülüğün Esasları., 7.b. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976). Yeni Hayat/Doğru Yol, Haz. Müjgân Cunbur., Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Karaosmanoğlu, Y. K. (1971). Atatürk. 4.b. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Köroğlu, E. (2010). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı 1914-1918., İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okay, O. (1989). Mehmed Âkif Bir Karakter Heykelinin Anatomisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yetiş, K. (1992). Mehmet Âkif’in Sanat-Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler. Ankara: AKM Yayınları.