The Importance Of Socıal Studies Lesson In The Formation Of Environmental Literacy Skills (1968 Social Studies Curriculum)

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 205 - 220, 30.06.2025

Doğuş Doğanay Çelebioğlu , Ünsal Bekdemir

https://doi.org/10.5281/zenodo.15662478

Öz

This qualitative study aims to explore the significance of the social studies course in the development of environmental literacy skills. In line with this objective, the study examines the goals outlined in the 1968 Primary School History, Geography, and Homeland Knowledge Curriculum, which represents the first formal inclusion of social studies in the national education program. The findings are expected to contribute to enhancing social studies teachers' understanding of environmental literacy and to support the development of their pedagogical practices in this area. The study employs a document analysis design, one of the qualitative research methods, selected for its suitability in examining the curriculum objectives in depth. The data obtained through document analysis were interpreted using content analysis. In this context, four specific objectives within the curriculum that reference environmental literacy skills were analyzed. The analysis revealed that the first objective enabling students to recognize and identify works of art in their immediate surroundings contributes meaningfully to the development of environmental literacy. The second objective encouraging students to understand their own environment and, by extension, the broader World was found to facilitate the acquisition of environmental literacy skills. The third objective helping students gain knowledge about Turkey’s economic development through their relationships with others and with the environment—was seen as significant in fostering connections between environmental concepts and everyday life. Finally, the fourth objective promoting awareness of economic values and national resources in the local environment was also found to support the development of environmental literacy, similarly to the first objective. These findings underscore the foundational role that early curriculum objectives in social studies can play in fostering environmental awareness and literacy, thereby offering valuable insights for contemporary curriculum development and teacher training programs.

Anahtar Kelimeler

Environment , Literacy , Skills , Curriculum , Social Studies

ÇEVRE OKURYAZARLIĞI BECERİSİNİN OLUŞUMUNDA SOSYAL BİLGİLER DERSİNİN ÖNEMİ (1968 SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM PROGRAMI)

Öz

Bu nitel araştırmanın amacı çevre okuryazarlık becerisinin oluşumunda sosyal bilgiler dersinin önemini incelemektir. Bu amaç doğrultusunda sosyal bilgiler dersinin ilk defa yer aldığı öğretim programı olan 1968 İlkokul Tarih, Coğrafya ve Yurt Bilgisi Dersleri Öğretim Programı’nın amaçları incelenmiştir. Araştırmada elde edilen bulgular sosyal bilgiler öğretmenlerinin çevre okuryazarlığı becerileri konusundaki mevcut bilgilerini geliştirmelerine ve eksiklerini tamamlamalarına yardımcı olması açısından önem taşımaktadır. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman analizi deseni (model) tercih edilmiştir. Doküman analizinin tercih edilmesinin nedeni sosyal bilgiler dersinin amaçlarının detaylı bir şekilde incelenmek istenmesidir. Doküman analizi yöntemiyle elde edilen içerikler içerik analizi yoluyla çözümlenmiştir. Bu bağlamda ilgili programda sosyal bilgiler dersinin amaçlarında çevre okuryazarlığı becerisi ile ilgili ifade geçen 4 madde analiz edilmiştir. Analiz sonucunda birinci maddedeki bireyin yakın çevresindeki sanat eserlerini fark etmesi ve tanıması amacının çevre okuryazarlığı becerisinin kazanılmasına katkı sağladığı görülmüştür. İkinci maddedeki bireyin kendi çevresini ve bundan yola çıkarak dünyayı tanıması amacının da çevre okuryazarlığı becerisinin kazanılmasını kolaylaştıracağı belirlenmiştir. Üçüncü maddedeki bireylerin birbirleriyle ve çevresiyle olan ilişkilerinden yola çıkarak Türkiye’nin ekonomik kalkınması hakkında bilgi sahibi olması amacının ise çevre okuryazarlığı becerisinin kazanılmasında kavramları gündelik yaşam ile ilişkilendirmesi bakımından önemli görülmüştür. Son maddedeki bireyin yakın çevresindeki ekonomik değer ve milli kaynakları tanıması amacının da tıpkı birinci maddede olduğu gibi çevre okuryazarlığı becerisini kazandırmada kolaylaştırıcı etkisi olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Çevre , Okuryazarlık , Beceri , Öğretim Programı , Sosyal Bilgiler

Kaynakça

• Akhan, N, E. (2013). Adım adım ekonomi okuryazarlığı: sosyal bilgiler dersleri için alternatif yollar, [elektronik versiyonu], Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(14), 107-143.
• Akhan, N, E., Özkan, F. (2021). 1968’den günümüze değişen sosyal bilgiler programlarında ekonomi konularının yeri, Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 43–62.
• Altun, A. (2005). Gelişen Teknolojiler Ve Yeni Okuryazarlıklar, Ankara: Anı Yayınları.
• Antmen, A. (2010). 20. Yüzyıl Sanatında Akımlar, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Atalay, İ. (2004). Doğa Bilimleri Sözlüğü (coğrafya-ekoloji-ekosistem), İzmir: Meta Basım.
• Baltacı, A. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman modeli, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 1-14.
• Barr, R., Barth, J.L., Shermis, S. S. (2013). Sosyal Bilgilerin Doğası, Çev. Ed. C. Dönmez, Ankara: Pegem Akademi.
• Benzer, E. (2010). Proje tabanlı öğrenme yaklaşımıyla hazırlanan çevre eğitimi dersinin fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığına etkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method, Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Bozkurt, Y. (2013). Çevre sorunları ve politikaları, Bursa: Ekin Basım Yayım Dağıtım.
• Bozkurt, O., Koray, Ö. C. (2002). İlköğretim öğrencilerinin çevre eğitiminde sera etkisi ile ilgili kavram yanılgıları, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(23).
• Capra, F. (1998), “Ecology, systems thinking and project-based learning”, In Talk Presented At The Sixth Annual Conference On Projectbased Learning Of The Autodesk Foundation, San Francisco.
• Coolican, H. (2009). Research Methods and Statistics Psychology, Hodder Education, 5.th Edition, London.
• Corbin, J. ve Strauss, A. (2008). Basics Of Qualitative Research: Techniques And Procedures For Developing Grounded Theory, Thousand Oaks: Sage.
• Creswell, J. W. (2003). Research Design: Qualitative, Quantitative And Mixed Methods Approache, California: Sage Publications.
• Demirel, Ö. (2021). Eğitimde Program Geliştirme Kuramdan Uygulamaya, Ankara: Pegem Akademi.
• Ergen Işıklar, Z. Zerenler, M., Yeşiltuna, C. (2022). Çevre bilinci: jenerasyon farklılıklarına yönelik bir araştırma, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 107-126.
• Glesne, C. (2013). Nitel Araştırmaya Giriş. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu (Haz.), Ankara: Anı Yayıncılık.
• Güneş, F. (2010). Eğitimde yapılandırmacı yaklaşımla gelen yenilikler, Eğitime Bakış Dergisi, 6(16), 3-9.
• Gürbüz, H., Kişoğlu, M, Alaş, A, Sülün, A, (2011), “Biyoloji öğretmeni adaylarının çevre okuryazarlıklarının farklı değişkenler açısından incelenmesi”, E-International Journal Of Educational Research, 2(1), 1-14.
• Hares, M., Eskonheimo, A., Myllyntaus, T., Luukkanen, O. (2006), “Environmental literacy ın ınterpreting endangered sustainability: Case Studies From Thailand And The Sudan”, Geoforum, 37(1), 128-144.
• İzbırak, R. (1986). Coğrafya Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Joseph, B. (2009). Environmental Studies (Second Ed.), McGraw-Hill, New Delhi.
• Karatekin, K. (2011). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Karatekin, K., ve Aksoy, B., (2012). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlık Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic , cilt.7, sa.1, 1423-1438.
• Kellner, D. (2001), New technologies/new literacies:reconstructing education for the new millenium, International Journal of Technology and Design Education, 11, 67-81.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kıyıcı, F., Yiğit E., Darçın, E.S. (2014). Doğa eğitimi ile öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerindeki değişimin ve görüşlerin incelenmesi, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 17-27.
• Koçoğlu, E., Egüz, Ş., Tösten, R., Demir, F. B., & Tekdal, D., (2023). Perception of Ecological Literacy in Education: A Scale Development Study. Internatıonal journal of educatıon and lıteracy studıes, vol.3, no.11, 3-9.
• Mamur, N. (2017). Ekolojik sanat: çevre eğitimi ile sanatın kesişme noktası, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3), 1000-1016.
• Michaelis, J. U., Garcia, J. (1996). Social Studies For Children A Guide To Basic Instruction, (Eleventh edition). Boston: Allyn and Bacon.
• Miles, M, B., Huberman, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook, (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Milli Eğitim Bakanlığı (1968). İlkokul Programı, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2023). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı Ve Kılavuzu (4-5. Sınıflar), Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi.
• Moseley, C. (2000). Teaching for enviromental literacy, Clearing House, 74 (1), 23-25.
• National Council for the Social Studies [NCSS] (2010). National Curriculum Standards For Social Studies: A Framework For Teachers, Learning, And Assessment, Silver Spring, MD: National Council for the Social Studies.
• Nicholls, J. G. (1978). The development of the concepts of effort and ability: perceptions of academic attaintment and the understanding that difficult tasks require more ability, Child Development, 49, 800-814.
• O’Leary, Z. (2017). The Essential Guide To Doing Your Research Project, SAGE Publications Inc.
• Orr, D. W. (1990). Environmental education and ecological literacy, The Education Digest, 55 (9), 49-53.
• Patton, M.Q. (2014). Nitel Araştırma Ve Değerlendirme Yöntemleri, 3. Baskıdan Çeviri. Bütün, M ve Demir, S. B. (Edt.), Ankara: Pegem Akademi.
• Ross, E. W, (2006). The struggle for the social studies curriculums, the social studies curriculums purposes, problems and possibilities, 3rd Ed. Wayne Ross, New York, 2006, ss. 17-37.
• Safran, M., Ata, B. (1998). Okul dışı tarih öğretimi, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 18 (1) 87-94.
• Savage, T. V., Armstrong, D. G. (1996). Effective teaching in elementary social studies, Prentice Hall, Inc. A Simon - Shuster Company i Englewood Cliffs.
• Sever, R. (2022). Eğitimde Coğrafya Okuryazarlığı-1, Sever, R. (Ed.), Coğrafya okuryazarlığı (s. 2-49). Ankara: Pegem Akademik Yayıncılık.
• Sternberg, S. (1989). The Art of Participation. Museum Education History, Theory and Practice. N. BERRY, S. MAYER (Eds). Virginia: Reston.
• Strauss, A., Corbin, J. (1990). Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures and Techniques. New Delhi: SAGE Publications.
• Taba, H. (1962). Curriculum Development: Theory And Practice, New York: Harcourt, Brace and World, Inc.
• Ukenna, S., Nkamnebe, A. D., Nwaizugbo, I. C., Moguluwa, S. C., Olise, M. C. (2012). Profiling the environmental sustainability-conscious (esc) consumer: proposing the spp model, Journal of Management and Sustainability, 2(2), 197- 2010.
• Wach, E. (2013). Learning About Qualitative Document Analysis.
• Wiersma, W. , Jurs, S.G. (2005). Research Methods İn Education: An İntroduction, Boston: Ally and Bacon.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zarrillo, J. J. (2016). Sosyal Bilgiler Öğretimi: İlkeler Ve Uygulamalar (Çev. Ed.: B. Tay ve S. B. Demir), Ankara: Anı Yayıncılık.
• Tont, S. A. (1997), Sulak Bir Gezegenden Öyküler, (44), Ankara: TÜBİTAK.