COVID-19 Salgınına Yönelik Alternatif Şifa Arayışında Kutsal Mekân Ziyareti: Yuşa Türbesi Örneği

Yıl 2023, , 533 - 551, 02.05.2023

Hilal Otyakmaz Aydın Meriç Harmancı

https://doi.org/10.22559/folklor.2392

Öz

Tüm dünya, 2020 yılının ilk aylarından itibaren daha önce tanımadığı, çok hızlı
yayılan ve insanları ağır şekilde hasta edip öldürebilen bir virüsün etkisi altına girmiş ve insanlar
hızla yayılan bu virüsün hastalık yapıcı ve öldürücü etkisinden korunmak amacıyla günlük yaşam
pratiklerinden başlamak üzere alışkanlıklarında, yaşam tarzlarında değişiklikler yapmak zorunda kalmıştır.
Türkiye’de de özellikle 2020 Mart’ından itibaren bu virüsün olumsuz etkilerinin görülmesiyle birlikte,
virüsten korumak amacıyla ciddi tedbirler uygulanmaya başlamış ve üzerinden geçen iki yılı aşkın
süreçte virüsle mücadele için bireysel ve toplumsal uygulamalar devam etmiştir.
Toplumların maddi ve manevi kültürel yapıları savaş, göç, salgın, doğal afetler gibi felaketler
karşısında aldıkları tavırda farklılıklar yaratabilmektedir. COVID-19 salgını sürecinde de özellikle insanların
bir arada bulunmasını gerektiren geçiş dönemi ritüelleri, toplumsal uygulamalar, gösteri sanatları gibi
kültürel yapıya dahil olan birçok faaliyete ara verilmiş, sınırlandırılmış ya da bazı form değişikliklerine
uğramıştır. Bu bağlamda Türk kültürünün en kadim dönemlerinden itibaren görülen mezar/türbe ziyaretleri de
bazı değişiklikler göstermiştir.Türk kültür tarihinde atalar kültü ve ata ruhlarına saygı ile ilintili olarak kutsal
mekân olarak kabul edilen mezarlar, dini folklorda da ehemmiyetli bir yere sahiptir. Mezar/türbe/yatır
kültü çeşitli işlevleri yanında bazı insanlar için manevi bir ihtiyacı karşılama aracı olmuş ve bu bağlamda
mezar/türbe ziyaretleri yapılmıştır. Bu çalışma, COVID-19 salgını sürecinde, insanların dini kimliğe sahip olduğuna
inandıkları kişilerin mezarlarını/türbelerini ziyaret etme nedenlerini araştırmayı ve bu ziyaretlerin
genel olarak hastalık, özelde COVID-19 ile ilişkisini belirlemeyi amaçlamaktadır.
Bu çalışma için İstanbul’un Beykoz ilçesinde bulunan Yuşa Türbesi seçilmiştir. Yuşa, Hz. Musa
döneminde yaşamış, İstanbul’a geldiği hakkında kesin bilgi olmasa da Türkler tarafından peygamber / evliya
olarak kabul edilmiş ve türbesinin Beykoz’da bir tepenin üzerinde olduğuna inanılmıştır. Türbe günümüzde
inanç folkloru açısından önemli ziyaret mekânlardan biridir. Araştırma, nitel araştırma yöntemi ve fenomenoloji
ekseninde kurgulanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, COVID-19 salgının seyrini azaltmak için tam kapanmanın
hemen ardından, kısmi kapanma tedbirlerinin uygulandığı 26 Mayıs 2021- 04 Haziran 2021 tarihleri
arasında Yuşa türbesine gelen yirmi iki ziyaretçiden oluşmaktadır. Araştırma verileri, halkbilimi
saha çalışması kapsamında yönlendirilmiş mülâkat ve doğal gözlem yöntemleri kullanılarak toplanmıştır.
Yapılan içerik analizi sonucunda çalışmada “ziyaretçilerin Yuşa Türbesi’ni ziyaret etme sebepleri”, “Yuşa
Türbesi’nde hastalıklara şifa arayışı”, “COVID-19 salgını sırasında türbeyi ziyarete gelenler”,
“COVID-19 salgını için şifa arayan ziyaretçiler olmak üzere dört ana tema ortaya çıkmıştır. Bu ana temalara
ait alt temalar da belirlenmiştir ve elde edilen veriler tartışma bölümünde irdelenmiştir. Yuşa Türbesi, salgının yoğun
olarak yaşandığı ve insanların elzem sebepler dışında evlerinden çıkmayı çok da tercih etmedikleri dönemlerde
şifa beklentisi başta olmak üzere çeşitli nedenlerle yöneldiği kutsal mekânlardan, manevi alanlardan biri olarak
dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yuşa, türbe, inanç, şifa, COVİD-19

Visiting Sacred Sites as Seeking an Alternative Healing Method During the COVID-19 Pandemic: The Example of Joshua’s Tomb

Öz

This study aims to investigate the reasons why people visit tombs of people believed to have a religious identity, and to determine the relationship between these visits and sickness in general and COVID-19 in particular. For this study, Joshua’s Tomb located in Istanbul was selected. The study was designed in phenomenology. The study group consisted of twenty two visitors who visited Joshua’s Tomb between May 26, 2021 and June 04, 2021. Within the scope of ethnological field research, data of the study were collected by directed interviews and natural observation. As a result of content analysis, four themes emerged at the end of the study: “reasons for vising Joshua’s Tomb”, “seeking healing at Joshua’s Tomb”, “people visiting Joshua’s Tomb during the COVID-19 pandemic” and “visitors seeking healing during the COVID-19 pandemic”. Joshua’s Tomb draws attention as one of the sacred places and spiritual areas that people turn to for various reasons, especially with the expectation of healing, during the period when the epidemic was intense and people did not prefer to leave their homes, except for essential reasons.

Anahtar Kelimeler

joshua, tomb, beliefs, Covit-19

Kaynakça

• Batmaz, H. & Meral, K. (2022). The mediating effect of religiousness ın the relationship between psychological resilience and fear of COVID-19 in Turkey. Journal of Religion and Health, 61, 1684-1702.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (M. Bütün & S. B. Demir, Trans.) Siyasal.
• Eliade, M. (1995). Dinin anlamı ve sosyal fonksiyonu (M. Aydın, Trans.) Din Bilimleri.
• Eliade, M. (2000). Dinler tarihine giriş (L. Arslan, Trans.) Kabalcı.
• Eroğlu, A. H. (2017). Geleneksel Türk inanışları. (D. Arık, Ed.) Halk inanışları el kitabı. Grafiker.
• Eyice, S. (2017). Bizans devrinde Boğaziçi. Yeditepe.
• Gaon, S. (2018a). Tefsîru’t-Tevrât bi’l-Arabiyye, Tevrat (Tora) tefsiri I (N. Arslantaş, Prep.) Türkiye Yazma Eserler Kurumu. Gaon, S. (2018b). Tefsîru’t- Tevrât bi’l Arabiyye, Tevrat (Tora) tefsiri II (N. Arslantaş, Prep.) Türkiye Yazma Eserler Kurumu.
• Güngör, H. (2013). Türk dünyasında dini ve politik bir fenomen olarak tanrıcılık=tengriyanstvo. Turkish Studies, 8 (9), 63-70.
• Harman, Ö. F. (2013). Yûşa. İslâm ansiklopedisi. Volume 44, Türk Diyanet Vakfı, 43-45.
• Honko, L. (1979). Theories concerning the ritual process. In The Science of Religion Studies in Methodology. (L. Honko, Eds.) 369-390.
• Kalafat, Y. (1998). Kuzey Azerbaycan, Doğu Anadolu ve Kuzey Irak’ta eski Türk dini izleri. Kültür Bakanlığı.
• Koenig, H. G. (2020). Maintaining health and well-being by putting faith into action during the COVID-19 pandemic. Journal of Religion and Health, 59, 2205-2214.
• MacDonald, W. (2004). Kutsal kitap yorumu, eski antlaşma serisi. Yeni Yaşam.
• Ocak, A. Y. (1997). Kültür tarihi kaynağı olarak menakıbnameler. Metodolojik bir yaklaşım. Türk Tarih Kurumu.
• Ocak, A. Y. (2012). İslam-Türk inançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas kültü. Kabalcı.
• Ocak, A. Y. (2016). Türkler, Türkiye ve İslâm yaklaşım, yöntem ve yorum denemeleri. İletişim.
• Okan, A. (2008). İstanbul evliyaları. Kapı.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Trans.) Pegem Akademi.
• Radtke, B. (2002). Wali. The Encyclopaedia of Islam. Volume XI. 109-112.
• Rose, P., Beeby, J. & Parker, D. (1995). Academic rigour in the lived experience of researchers using phenomenological methods in nursing. Journal of Advanced Nursing, 21 (6), 1123-1129.
• Schimmel, A. (2004). İslamın mistik boyutları (E. Kocabıyık, Trans.) Kabalcı.
• Schuyt, T. N. M, & Schuijt, J. J. M. (1998). Rituals and rules: About magic in consultancy. Journal of Organizational Change Management, 11(5), 399-406.
• Şahin, H. (2013). Beşiktaşlı Yahyâ Efendi. İslâm Ansiklopedisi. Volume 43. Türk Diyanet Vakfı, 243- 244.
• Tanyu, H. (1967). Ankara ve çevresinde adak ve adak yerleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Van M. M. (2007). Phenomenology of practice. Phenomenology & Practice, 1(1), 11-30
• Electronic resources Minister of Health. (2020). COVID-19 information platform. 16.03.2022. https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66494/pandemi.html
• Minister of Health. (2021). COVID-19 information platform. 16.03.2022.
• https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66935/genel-koronavirus-tablosu.html Minister of the Interior. (2020). 2-day curfew. 18.03.2022.
• https://www.icisleri.gov.tr/2-gun-sokaga-cikma-yasagi
• Minister of the Interior. (2021a). Circular of full closing measures. 18.03.2022.
• https://www.icisleri.gov.tr/81-il-valiligine-tam-kapanma-tedbirleri-genelgesi-gonderildi Minister of the Interior. (2021b). Circular on gradual normalization measures. 18.03.2022.
• https://www.icisleri.gov.tr/kademeli-normallesme-tedbirleri-genelgesi Quran. (2021). 7.02.2022
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Kehf-suresi/2200/60-61-ayet-tefsiri/ World Health Organization. (2020). Coronavirus Disease. 13.03.2022 https://www.who.int