Ferit Edgü’de Ben-Öteki Algısı ve Oksidentalist Tavır

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 123, 627 - 650, 01.08.2025

Yunus Emre Özsaray

https://doi.org/10.22559/folklor.3849

Öz

Bu çalışmada 1950 kuşağı hikâyecileri içinde Batı edebiyatını ve sanatını takip etmek
anlamında önemli bir birikim ortaya koyan Ferit Edgü’nün, modernist sanatın
ilkelerine bağlılığıyla birlikte yerli bir özne inşa etmek amacını hangi argümanları
ileri sürerek gerçekleştirmek istediği açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Oksidentalizmin
ben-öteki arasındaki teorik anlamlandırmanın pratik karşılığı olduğu
varsayımıyla Ferit Edgü’nün ben-öteki arasındaki ilişkiyi nasıl anlamlandırdığı, bu
anlamlandırma biçimi ekseninde de hangi tür bir oksidentalist tavır ortaya koyduğu
gösterilmiştir. II. Dünya savaşı sonrası ortaya çıkan ulusçuluk hareketlerinin kültürel
anlamda antiemperyalizm tartışmalarına ne gibi tesirlerde bulunduğu, bu tartışmalar
ekseninde Edgü’nün ben-öteki meselesine, sömürgeciliğe, Avrupamerkezci zaman
kurgusuna nasıl yaklaştığı açıklığa kavuşturulmuştur. Anouar Abdul-malek, Hasan
Hanefi gibi isimlerin Marksist görüş ekseninde oksidentalizm teorilerini geliştirdikleri
göz önüne alındığında benzer ideolojiye sahip Ferit Edgü’nün bu isimlerle hangi
noktalarda yakınlaştığı belirlenmiştir. 1980 sonrasında Çin’de ortaya çıkan Menglong
şiir akımının tavrını, Mao Dönemi resmî oksidentalizm karşısında gayrî resmi
oksidentalizm şeklinde değerlendiren Xiaomei Chen’in yaklaşımı dikkate alınarak
Edgü ve kuşağının tavrının Çin’deki bu edebî eğilimin benzer toplumsal süreçler ve
benzer tesirler altında bir erken belirişi olduğu gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ferit Edgü , oryantalizm , oksidentalizm , ben-öteki , sömürgecilik

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu çalışma, orijinal veriler temelinde hazırlanmış özgün bir araştırma makalesidir. Daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış olup başka bir yere yayımlanmak üzere gönderilmemiştir. Yazar, araştırma sürecinde etik ilkelere ve kurallara uymuştur. Yazarların katkı düzeyleri: Makale tek yazarlıdır. Etik komite onayı: Bu çalışma için etik kurul onayı gerekmemektedir. Finansal destek: Bu araştırma için herhangi bir finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Bu çalışma ile ilgili herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Perception of Self and Other and Occidentalist Attitude in Ferit Edgü

Öz

This study aims to clarify the arguments through which Ferit Edgü, a notable
figure among the 1950s generation of storytellers for his engagement with Western
literature and art, seeks to construct an indigenous subject while adhering to the
principles of modernist art. Assuming that Occidentalism functions as the
practical counterpart to the theoretical interpretation of the self-other relationship,
this paper examines how Edgü conceptualizes this relationship and the particular
Occidentalist stance he adopts in this context. The impact of post-World War II
nationalist movements on cultural anti-imperialism debates, along with Edgü’s
perspectives on the self-other issue, colonialism, and Eurocentric temporal
constructs, is elucidated. Considering that figures such as Anouar Abdul-Malek
and Hasan Hanafi developed theories of Occidentalism within a Marxist
framework, this study identifies points of convergence between these thinkers and
Ferit Edgü, who shares a similar ideological orientation. Additionally, drawing on
Xiaomei Chen’s interpretation of the Menglong poetry movement, which emerged
in post- 1980 China as an unofficial form of Occidentalism in response to the
official Occidentalism of the Mao era, the study demonstrates that the stance taken
by Edgü and his contemporaries represents an early manifestation of this literary
trend, shaped by comparable social dynamics and historical conditions.

Anahtar Kelimeler

Ferit Edgü , orientalism , occidentalism , self-other , colonialism

Kaynakça

• Abdulmelik, E. (1998). Krizdeki oryantalizm, eleştiriler. Yöneliş. Amin, S. (2007). Avrupa-merkezcilik: Bir ideolojinin eleştirisi (M. Sert, Çev.) Chiviyazıları. Arlı, A. (2018). Oryantalizm, oksidentalizm ve Şerif Mardin (4. bs.) Küre.
• Attali, J. (1982). Histoires du temps. Libraire Arthéme Fayard.
• Aydın, M. (2006). Doğu Batı rekabeti ve oksidentalizmin yükselişi. Marife, 6(3), 367-372.
• Berkes, N. (1965). Batıcılık gericiliktir. Yön Dergisi, (108), 8-9.
• Berkes, N. (1965). Batı emperyalizmi ve Batı uygarlığı. Yön Dergisi, (99), 12-13.
• Berkes, N. (1966). Doğu ve doğuculuk modası. Yön Dergisi, (47), 8.
• Berkes, N. (2023). Türk düşününde Batı sorunu. YKY.
• Bilbaşar, K. (1957). Gününü gün etmeye yergi. Yeni Ufuklar, 5(44), 939-943.
• Birkan, T. (2019). Devlet ile dünya arasında Türk muharriri 1930-1960. Metis.
• Boratav, P., Dino, A., Dino, G., & Edgü, F. (1967). Kültür emperyalizmi. Ataç.
• Chen, X. (1995). Occidentalism: A theory of counter discourse in postMao China. Oxford University Press.
• Coronil, F. (1996). Beyond occidentalism: Toward non-imperial geohistorical categories. Cultural Anthropology, 11(1), 51–87.https://doi.org/10.1525/can.1996.11.1.02a00030
• Çelik, H. S. (2021). Kültür emperyalizmi: Bir kavramın Türkiye’deki tarihi üzerine bir inceleme (1960- 1980). DTCF Dergisi, 61(2), 629-675.
• Edgü, F. (1956). Genelleme. Yeni Ufuklar, 5(34), 538-540.
• Edgü, F. (1960). Cezayir sorunu karşısında Fransız aydınının durumu. Yeni Ufuklar, 8(99), 230-233.
• Edgü, F. (1965a). Milli kültür ve Batı kültürü ile ilişkiler. Yön Dergisi, (128), 14-15.
• Edgü, F. (1965b). Kaypak zemin ya da Batılılaşma üzerine aykırı düşünceler. Eylem Dergisi, 2(19), 29-32.
• Edgü, F. (1982). Son hattatın ölümü. Milliyet Sanat Dergisi, (49), 35.
• Edgü, F. (2016). Sözlü/yazılı. Yapı Kredi.
• Edgü, F. (2018). Kimse. Alfa.
• Edgü, F. (2019). Tüm ders notları. Alfa.
• Edgü, F. (2019). Şimdi saat kaç. Alfa.
• Edgü, F. (2021). Hakkâri’de bir mevsim. Alfa.
• Işık, S. (2016). Akideden devrime yenilgiden zafere: Hasan Hanefi ve geleneğin yenilenme projesi. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, (48), 89-141.
• Kahraman, H. B., & Keyman, E. F. (1998). Kemalizm, oryantalizm ve modernite. Doğu Batı Düşünce Dergisi, (2), 75-88.
• Kahraman, H. B. (2002). İçselleştirilmiş açık ve gizli oryantalizm ve Kemalizm. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 5(20), 153-180.
• Kartal, O. (2021). Başkasının politikası. Fol.
• Koçak, O. (2006). 1920’lerden 1970’lere kültür politikaları. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm (ss. 370-418) İletişim.
• Koçyiğit, D. (2021). Öteki aynasında kendini izlemek: Ahmed Midhat Efendi ve Gaspıralı İsmail Bey’in romanlarında oksidentalizm. Ketebe.
• Meriç, C. (1978). Sol’a göre kültür emperyalizmi. Pınar Dergisi, 2(73), 2-9.
• Metin, A. (2011). Bilimsellik, karşı söylem ve düşünce tarzı bağlamında oksidentalizm [Yüksek lisans tezi] Gazi Üniversitesi.
• Metin, A. (2020). Oksidentalizm: Oryantalizme doğulu bir cevap. Bilig, (93), 181-202. https://doi. org/10.12995/bilig.9308
• Michaux, H. (2018). Asya’da bir barbar. Sel.
• Naci, F. (1965). Milli kültür ve devrimci kültür. Yön Dergisi, (123-125), 14.
• Özçelik, T. G. (2017). Oksidentalizm, doğu toplumlarında modernizme ulaşan mecburi istikamet. Ekin.
• Özlü, D. (1997). Borges’in kaplanları. YKY.
• Özlü, D., & Edgü, F. (2017). Özyurdunda yabancı olmak: Demir Özlü-Ferit Edgü mektuplaşmaları. Sel.
• Polat, A. F. (2006). Hanefi’nin oksidentalizmi, temaşaya değmez bir tulûat mıdır? Marife, 6(3), 71-106.
• Said, E. (2022). Şarkiyatçılık, Batı’nın şark anlayışları. Metis.
• Spencer, J. (2003). Occidentalism in the East: The uses of the West in the politics and anthropology of South Asia. In J. G. Carrier (Ed.) Occidentalism: Images of the West. Oxford Clarendon Press.
• Süreya, C. (2019). Günler. YKY.
• Tonnesson, S. (2006). Oryantalizm, oksidentalizm ve ötekini tanımak (N. Güney, Çev.) Marife, 6(3), 357-366.
• Tüfekçi, E. (1965). Batı nedir artık bilmeliyiz. Yön Dergisi, (126), 8-9.
• Tüfekçi, E. (1966). Doğu’da olmak nedir? Yön Dergisi, (147), 9-10.
• Venn, C. (2000). Occidentalism, modernity and subjectivity. Sage Publications.
• Wolf, R. E. (2023). Avrupa ve tarihsiz halklar. İş Bankası.
• Wu, G. (2007). Sartre’s encounter with China: Discovery and reconstruction of the human paradigm in new-era Chinese literature. Primerjalna Književnost, 30(1), 109-152.
• Yeo, G. Y.-B. (1991). Keynote speech [Singapore Government Press Release No: 21/Aug 03- 1/91/08/12]. https://www.nas.gov.sg/archivesonline/data/pdfdoc/yybg19910812s.pdf