Türkülerin Başına Gelenler: Politik-İdeolojik Sebeplerle Değiştirilen Türküler Üzerine

Yıl 2020, , 483 - 508, 01.08.2020

Mustafa Dinç

https://doi.org/10.22559/folklor.1246

Öz

Türküler, halk şiirinin ezgili örnekleri olarak toplumsal hayatın pek çok alanında yaygın biçimde yaşatılan ve hemen her konuda söylenegelen türlerinden biridir. Bu yaygınlığı itibariyle aynı zamanda halkbilimi ürünlerinin tüm işlevleri doğrultusunda birçok açık veya gizli işlevi de yerine getiren türküler, dönem dönem politik-ideolojik düşünceleri yansıtmakta da kullanılmış hatta türkülerin sözlerinin bir kısmı yahut tamamı bu amaçla değiştirilmiştir. Türkiye’de sağ veya sol siyasi ideolojilerin pek çok defa kendi düşüncelerine göre yeniden yapılandırdığı türküler siyasi hareketliliğin yoğun olduğu zamanlarda veya seçim meydanlarında propaganda aracı olarak kullanılmıştır.
Ülkemizdeki türkü geleneğinin yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren içinde bulunduğu siyasal ve toplumsal şartların üzerinde kısaca durulan çalışmada, özellikle 60’lı yıllardan günümüze kadar gelen süreç içerisinde birbirinden farklı ideolojik eğilimlere mensup icracılar tarafından siyasi-ideolojik amaçlarla değiştirildiği tespit edilerek örneklem dâhilinde ele alınan türküler, ilk icraları ve repertuar kayıtları ile karşılaştırılmış, ardından bu değişikliklerin hangi yöntemlerle gerçekleştirildiği hususu tartışılmıştır. Bu doğrultuda siyasi-ideolojik nedenlerle sözleri üzerinde önemli değişikliklerin yapılarak çeşitli dönemlerde bazı siyasi hareketlerin argümanı olarak kullanılan örneklem türkülerde bu değişikliklerin laisize etme, muhafazakarlaştırma, türkülerin sözel dokusuna güncel ideolojik jargonun eklemlenmesi ve parti seçim müziklerinde türkünün melodik yapısına yeni sözler uyarlanması şeklinde dört yöntemle yapıldığı tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca bu durumun varyant yahut versiyon kavramlarından tamamen ayrı düşünülmesinin gerekli olduğu; mezkûr uygulamaların bir sansür veya uyarlama sayılmasının daha isabetli olacağı fikrine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

türkü, siyaset, sansür, uyarlama

Kaynakça

• Başgöz, İ.. (1996). Protesto: folklorun beşinci işlevi (fonksiyonu), Folkloristik Umay Günay Armağanı (Ed. Özkul Çobanoğlu, Metin Özarslan), Ankara: Akçağ.
• Bayrak, M. (2002). Kürt müziği dansları ve şarkıları, Ankara: Özge.
• Bekki, S. (2008). Âşık şiirinin siyasallaşması üzerine bir deneme (1960-1980), Folklor/Edebiyat, S. 55, ss. 267-286.
• Bekki, S. (2016). 1980 sonrası aşık şiirinde siyasi söylemler, LitteraTurca, C.2,S.1, ss.51-66.
• Çevik, M. (2013). Türkü ve algı türkü kültüründe değişim süreci, Ankara: Ürün.
• Düzgün, D. (1997). Aşık Yaşar Reyhani hayatı sanatı ve şiirlerinden seçmeler, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Küçük, A. (2015). Giresun yöresi kemençecilik geleneği ve bu bağlamda ortaya çıkan türkülerin işlevleri, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergis, S. 4/3 ss.1149-1165.
• Mirzaoğlu, F. G. (2001). Türkülerin işlevleri ve zeybek türküleri, Türkbilig, S.2. ss.76-91.
• Öztürk, A. O. (2007). Konya türkülerinin kimlik tanımı bağlamında sosyal işlevi, Konya Halk Müziği Yeşil Olur Şu Konya’nın Meram’ı, İstanbul: Ötüken.
• Yakıcı, A. (2007). Halk şiirinde türkü, Ankara: Akçağ.
• Turan, M. (2001). Yeni kimlik mekanları ve türkülerin değişen iklimi, Toplumbilim, S.12, ss.29-32.