SAĞLIK VE KÜLTÜR’ÜN BULUŞTUĞU ALAN: TIBBİ ANTROPOLOJİ

Yıl 2010, Cilt: 16 Sayı: 64, 225 - 235, 01.12.2010

Melike Kaplan

Öz

Bu çalışmada Tıbbi Antropoloji alanında geçmişten günümüze dek yapılan araştırmalar
karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Sağlık ve hastalık kavramlarının kültürel açıdan tanımlanması
ve farklı toplumlardaki farklı algılamalar ışığında, sağlık-hastalık alanındaki çalışmalarda “yerel tıp”
(ethnomedicine) veya “halk tababeti/sağaltmacılığı” (folk medicine) olarak da adlandırılan geleneksel
tıp (traditional medicine), “kültür” vurgusunun önemi çerçevesinde tartışılmıştır. Halk kültürünün
içinden çıkmış olan geleneksel tıp uygulamaları ve bunların modern tıpla karşı karşıya geldiği noktalar,
geleneksel-modern tıp ayrımı, sağlık ve hastalık kavramlarının ve süreçlerinin kültürel boyutları sosyal
bilimlerin pek çok alanında ilgi duyulan konulardan olmuştur. Halkbilim’in temel çalışma alanlarından
olan “Halk Hekimliği” de tarihsel süreci içinde sağlık ve hastalık ilişkisini kültürel boyutuyla konu
edinmiştir. Sağlık ve kültür ilişkisini konu edinen ve günümüzde kendi başına bir alt alan olarak
nitelenen “Tıbbi Antropoloji”, sağlık ve hastalık ile bunun kültürle olan ilişkisini çeşitli yönleri ve
geniş boyutuyla ele alan, özetle hastalık sürecinin incelenmesinde “kültürel” etmenleri araştıran
antropolojinin alt alanı olarak nitelendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Tıbbi Antropoloji, Geleneksel Tıp, Sağlık ve Kültür

The Field Which Health and Culture Meets: Medical Anthropology

Öz

This article comparatively evaluates the studies of medical anthropology from past to today. I
discuss that “health” and “illness” terms are described as a cultural context. This article based upon
different perceptions of ethno-medicine, folk-medicine and traditional medicine in different societies.
Traditional and modern medical practices and process, health and illness as a cultural context have
became contemporary subjects for different branches of social sciences. Folk-medicine basing on
relations between health and culture is one of the basic fields of Folklore.

Anahtar Kelimeler

Medical Anthropology, Traditional medicine, Health and culture

Kaynakça

• Anderson, Robert, The Aims and Achievements of Medical Anthropology-Magic, Science and Health, ABD: Harcourt Brace College. 1996.
• Baltaş, Zuhal. Sağlık Psikolojisi, Ankara Remzi Kitabevi. 2000.
• Bates, Daniel G. 21. Yüzyılda Kültürel Antropoloji İnsanın Doğadaki Yeri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. 2009.
• Barnard, A. & J. Spencer (ed). Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology. New York: Routledge. 2000.
• Belek, İ., E. Nalçacı vd. Türkiye İçin Sağlık Tezi. İstanbul: Sorun Yayınları.1998.
• Bolton, R & M. Singer (ed). Rethinking AIDS Prevention: Cultural Approaches. New York: Gordon & Breach. 1992.
• Burton, John, “Sağlık Eğitimi ve Toplumların Kültürü” (çev. B. Bengisu), Halk Sağlığı Bilimi ve Uygulaması. Cilt: 1, yayın no: 45. Ankara: Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Hıfzısıhha Okulu Yayınları, s. 276-285. 1970.
• Capra, Fritjof. Batı Düşüncesinde Dönüm Noktası. (çev: M. Armağan) İstanbul: İnsan Yayınları.1989.
• E. E. Evans-Pritchard. Witchcraft, Oracles and Magic Among the Azande. Oxford: Clarendon, 1937.
• Elmacı, Nuran. Diyarbakır Kentinin Üç Farklı Köysel Grubunda Doğumla İlgili Değer ve Tutumlar. Yayınlanmamış doktora tezi. Diyarbakır Tıp Fakültesi, Diyarbakır, 1976.
• ------------ “Tıbbi Antropolojinin Araştırma Alanları ve Toplum Sağlığına Katkıları”. Folklor/ Edebiyat, cilt: VI sayı: 22. Ankara: Şahin Matbaası. 2000.
• Emiroğlu, Vedia. “Tıbbi Antropolojinin Gelişimi, Alanı ve Tıbbi Antropolojide Kuramsal Yaklaşımlar”. HÜ Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Dergisi 2,3. Ankara. 1987.
• Ersoy, Tolga, İatokrasi, Tıp ve Kültür. İstanbul: Sorun Yayınları. 1998.
• Fişek, Nusret H. Türk Halkının Sağlık Düzeyi Nasıl Yükseltilebilir?, Ankara: Türkiye Sosyal, Ekonomik, Siyasal Araştırmalar Vakfı. 1989.
• Foucault, Michel, Kliniğin Doğuşu. (Çev.: Temel Keşoğlu), İstanbul: Doruk Yayınları. 2002.
• Frake, Charles, “The Diagnosis and Disease Among the Subanun of Midanao”. American Anthropologist, 63, s. 113 – 132. 1961.
• Gençler, Ahmet. Diyarbakır ve Çevresinde Sosyalleştirilmiş Sağlık Hizmetlerini Etkileyen Toplumsal ve Kültürel Faktörler. Yayınlanmamış doktora tezi. Diyarbakır Tıp Fakültesi, Diyarbakır. 1974.
• Gürsoy, Akile, “Günümüzde Sosyal Bilimler ve Sağlık”, Gelenekten Geleceğe Antropoloji. İstanbul: Epsilon Yayınları. 2005.
• Helman, Cecil, Culture, Health and Illness. Bristol: John Wright & Sons. 1984.
• Illich, Ivan. Sağlığın Gaspı (Çev. S. Sertabiboğulları), İstanbul: Ayrıntı. 1995.
• Kasapoğlu, M. Aytül. Sağlık Örgütlerinde Personelin Sosyal İlişkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi. 1982.
• Kleinman, Arthur, Patients and Healers in the Context of Culture-An Exploration of the Borderland betweeen Anthropology, Medicine and Psychiatry. Londra: University of California. 1981.
• Knight, Chris. “Menstruation as Medicine”. Social Science and Medicine, Cilt: 21, No:6. 1985.
• Lewis, Gilbert. “Health-An Elusive Concept”. Health and Ethnicity. Helen Macbeth (ed.), Londra: Sage. 2001.
• Levinson, D & M, Ember, “Medical Anthropology”, Encyclopedia of Cultural Anthropology. Cilt: 3, New York: Henry Holt Company, s. 759-763. 1996.
• Livingstone, Frank. “Anthropological Implications of Sickle Cell Gene Distribution in West Africa”. American Anthropologist, 60, 1958: 533 – 562.
• McClain, Shepherd Carol (ed.), Women as Healers: Cross-Cultural Perspectives. Londra: Rutgers University. 1989.
• Örnek, Sedat Veyis, Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. 1966.
• --------------, Geleneksel Kültürümüzde Çocuk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara: Sevinç Matbaası. 1979.
• Özçelik, Nurşen Adak, Sağlık Sosyolojisi, Kadın ve Kentleşme. İstanbul: Birey Yayıncılık. 2002.
• Parsons, Talcott. The Social System. Londra: Kegan Paul.1951.
• Pelto, Pertti & Gretel Pelto, “Methods in Medical Anthropology”, Medical Anthropology, A Handbook of Theory and Method (editör: Thomas M. Johnson). 1990.
• Read, Margaret, Culture, Health and Disease. social and cultural influences on health. Londra: Tavistock. 1966.
• Rivers, William H. R. Tıp, Büyü ve Din (Çev. İ. Enis Köksaldı), İstanbul: Epsilon Yayınevi. 2004 (1924).
• Smith, Eliot. “Önsöz” Rivers, William H. R. , Tıp, Büyü ve Din (Çev. İ. Enis Köksaldı) içinde, İstanbul: Epsilon Yayınevi. 2004 (1924). s. 8 -19.
• Turner, Victor, Drums of Affliction: A Study of religious Processes Among the Mdembu of Zambia. Oxford: Clarendon. 1968.
• Türkdoğan, Orhan, Doğu Anadolu’nun Sağlık-Hastalık Sisteminin Toplumsal Araştırması, Erzurum’da Bir Kasabanın Medikal Sosyolojik Yapısı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 1972.
• ------------- “Tıbbi Folklor Açısından Sağlık-Hastalık Sistemi”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV. Cilt: Gelenek, Görenek ve İnançlar, Ankara: Başbakanlık Basımevi. s. 403-411. 1987.
• Winthrop, R. H, Dictionary of Concepts in Cultural Anthropology. New York: Greenwood. 1991.