13. YÜZYIL TÜRK HALK ŞİİRİNDE AHLâKİ ANLAYIŞ

Yıl 2010, Cilt: 16 Sayı: 64, 181 - 191, 01.12.2010

Mehmet Yardımcı Ahmet Zeki Güven

Öz

1071 Malazgirt zaferiyle Türklerin Anadolu’ya göçü başlamış, İslâmiyet Türklerin elinde yeni
bir yayılma alanı bulmuştu. Özellikle Selçuklular, Anadolu Selçuklular ve beylikler döneminde
İslâmiyet’in Anadolu’da yayılımı hızlanmıştı. Ancak 13. yüzyılda Orta Asya’da beliren ve Anadolu’yu
da etkileyen Moğol tesiri insanları farklı arayışlara yöneltmiştir. Moğollar geçtikleri yerleri yakıp
yıkmışlar, bu nedenle de Anadolu’da tam bir bunalım dönemi başlamıştır. İşte bu dönemde Ahmed
Yesevî’nin öğretilerini edinen pek çok derviş Anadolu’ya göç etmiş, halka İslâmiyeti çok farklı
şekillerde anlatmaya başlamıştır. Orta Asya’dan gelen bu erenler, halka İslâmiyet’in bir korku dini
değil de bir sevgi dini olduğunu, Tanrı’dan korkmak yerine Ona sevgiyle bağlanmak gerektiği öğretileri
üzerinde durmuşlardır. Orta Asya’dan gelen bu Yesevî dervişleri, bu sayede insanların içine düşmüş
oldukları bunalım sürecini kolayca atlatmalarında yardımcı olmuş, ayrıca insanlara eserlerinde vermiş
oldukları nasihatlerle de olgun ve mükemmel insan tipini ortaya koymuşlardır.
Bu çalışmada 13. yüzyıl Dinî-Tasavvufî Halk Şiirinde ahlâki unsurlar ortaya konulmuş, bu amaçla
bu yüzyıl içinde yaşamış, Hacı Bektâş-ı Velî, Yunus Emre, Said Emre gibi üç büyük şair incelenmiş,
ahlâki anlayışla ilgili ortak unsurlar tespit edilerek sınıflanmış, ulaşılan bulgular yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halk şiiri, Ahlâk, İnsan

Century of 13th Morality Approach In Turkish Folk Poetry

Öz

With Malazgirt Victory in 1071 Turks migration began to Anatolia and Islam had found a new
expansion field in the hands of Turks and   spreading of Islam in Anatolia had accelerated in the
period of Principalities and especially Seljuks, Anatolian Seljuks. But in the 13.centuries Mongolian
influence which occured in Central Asia and then affected to Anatolia, led to people different searches.
Mongolians had vandalized where they gone through, therefore; a completely crisis period had began
to in Anatolia. Especially in this period most of dervishes who got of Yesevi doctrines had imigrated to
Anatolia and began to tell Islam with different ways to the people. This saints who came from Central
Asia, dwelled upon to doctrines and emphasized that Islam is not a fear religion it is a love religion,and
to fall for love to God rather than fear of God. In this way; this Yesevi dervishes who came from Central
Asia, helped to people who fallen into crisis process and easily overcome from this process, also they
exposed excellent and experienced human type with the help of advice which they gave to people in
their works.
In this study, in the century of 13 Religious-Sufism Folk Poetry ethical components were exposed
and three great poets were examined who lived in the century of 13, such as Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus
Emre, Said Emre and also, common components which related with the ethical understandings were
classified and commented on finding discoviries.

Anahtar Kelimeler

Folk Poetry, Morality, People

Kaynakça

• Yunus, derviş olan insanın bu dünyaya değer vermeyeceğini, çünkü dünyanın gerçek dervişlere cennet değil zindan olduğunu, gerçek mükâfatın öbür âlemde olduğunu Yûnus eger dervîşisen terk eyle küllî dünyâyı
• Dünyâ eger uçmagısa dervîşlere zindân olur
• (MT, YED, ş.97, b.5)
• Büyük Türk Klasikleri (2004), Cilt II, İst., Ötüken Söğüt Yay.
• GÖLPINARLI, Abdulbaki (1992), Yunus Emre ve Tasavvuf, II.Baskı, İst., İnkılâp Yay.
• GÜZEL, Abdurrahman (2002), Hacı Bektaş Velî ve Makâlât, İst., Akçağ Yay.
• TATÇI, Mustafa (1997), Yunus Emre Divanı, Cilt II, İst., MEB Yay.
• TURAN, Osman (1971), Selçuklular Zamanında Türkiye, İst., Turan Neşriyat.
• Türkçe Sözlük (2005), Türk Dil Kurumu Yay., Ank.
• Yardımcı, Mehmet (2009), Yaşamları Sanatları ve Şiirlerinin Yorumlarıyla Âşıklarımız, Ank., Ürün Yay.