YAZINSAL ÇEVİRİDE BİÇEM AKTARIMI SORUNU

Yıl 2011, Cilt: 17 Sayı: 66, 105 - 120, 01.08.2011

Ayalp Talun İnce

Öz

Yazınsal metinlerin başlıca özelliği çok katmanlılıktır. Yazarın bilgi ve kültür dağarcığı,
yaşadığı toplumun, ait olduğu sınıfın özellikleri, eğitimi, düşünce yapısı vb. çok sayıda unsur
yapıtını doğrudan etkilemektedir. Bu katmanlara bir de kullandığı dil ve biçem eklenmelidir.
Diğer yandan yazarın bilinçli yarattığı anlam katmanları da yazınsal yapıtına sinmektedir.
Böyle bakıldığında, yazınsal bir yapıt, çözümlemeyi bekleyen son derece karmaşık bir yapı
olarak karşımıza çıkmaktadır. Erek dil ve kültür içinde yorumlamaya ve anlamaya açık olan
böyle bir yapıtın bir başka dile çevrilmesinde zorlukların ortaya çıkması bilinen ve beklenen
bir çeviribilim sorunudur.
Bu çalışmanın ereği biçem irdelemesinin çeviri edimine katkısını göstererek çeviri
öncesinde uygulanacak bir biçem analizinin, çeviride biçem aktarımı sorununu aşmaya
yardımcı olabileceğini göstermektir. Bu amaçla başvurulması gereken temel yöntem, çeviri
öncesi çevrilmesi düşünülen yapıt hakkında yeterli bilgi edinmek ve biçem çözümlemesidir.
Temel hareket noktası biçemin incelenmesi olan bu yöntem, biçem analiz yöntemleriyle
temellendirilmiş olduğundan, öncellikle biçem ve biçem analizi tanıtılacaktır. Tanıtılan
biçem inceleme yöntemlerinin çoğu Alman kuramcılardan seçilmiştir ve temel yaklaşımları
gözler önüne sermektedir. Gerek dilbilimsel gerekse yazınbilimsel bakış açılarıyla ele alınan
analiz yöntemleri, metinlere de çok yönlü bakmayı sağlayacaktır. Nitekim önerilen yöntem
de farklı inceleme yaklaşımlarından elde edilen sentezdir.
Söz konusu sentezde dilin olduğu kadar yazınsal yapıtın da bir eylem olduğu
varsayımından hareket eden eylem kuramına ise ağırlık verilmiştir. Bunun başlıca nedeni,
eylem kuramının dile daha nesnel yaklaşılmasına olanak sağlaması ve aşırı yorum
olasılığını azaltmasıdır. Çünkü biçem analizinde sıkça ortaya çıkan sorunlardan biri, yazarın
amaçlamamış olduğu biçem unsurlarına da yorum getirilerek aşırı yoruma neden olunmasıdır.
Özellikle yazarları artık yaşamayan yazınsal yapıtlarda bu durum kolaylıkla çeviri hatalarını
da beraberinde getirebilmektedir.
Kuramsal açıdan biçem analizi yoluyla biçem aktarımı sorununa çözümlerin arandığı
bu çalışmayla geliştirilen yöntemin uygulama örneği ise ardıl çalışmalarda gösterilmeye
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yazınsal çeviri, biçem, çeviribilim, biçem aktarımı, biçembilim, biçem analizi

The Problem of Style Transfer at Literary Translation

Öz

In this study, the German translation of Orhan Pamuk’s novel titled “Beyaz
Kale” has been examined through Nord’s functional translation theory. In this paper, by
determining the components of the functional text, attempts have been made to illustrate a
text analysis before translation and attract attention to the functional elements required in a
translation.
In the analysis and translation of the texts based on the theory of functionality, after the
designation of the functional constituents used in the text in question, attempts have been
made to comment on their roles in the text. The process of interpretation, is, in a way, the
indication of a cognitive process realised by every translator in the course of translation.
Subsequently, studies and researches must be accomplished to enrich existing data and
all the while, textual data both inside and outside the text must be broadened. This point
of view has also been adopted by P. Kussmaul (1994), who has worked on creativity and
cognitive processes in the translation. Correspondingly, another way to be used is to scan
for elements unnoticed before through repetitive reading. Only after the completion of these
drafts under discussion is it possible to scan and reveal the related textual elements. The
textual constituents examined under the title of functionality components are the expressions,
mainly functions of message, which the author tries to charge to the text in source language,
used in a way by the author to address readers. These are expressed by the formula known as
Lasswell-Equation in the science of translation.
The next step is to determine whether the elements scanned and revealed in the source
text have been taken into consideration or not by means of their examination in the target text.
If they are taken into consideration in the translation, the functions that the elements bear,
their significance for the text and to what extent it has been reflected in the text have been
studied. In cases of no observed functional coherence, suggestions about how the function
can be explicitly shown in the target language text have been made. Efforts have been made
to put forward proposals for solution even when there is not a functional element in the
translation at all.
This paper has no direct criticism purpose, but it is an attempt to suggest another
method concerning the fact that functionality must be taken into consideration in the
translation of literary texts.

Anahtar Kelimeler

literary translation, style, translation science, style translation, stylistic, style analysis

Kaynakça

• Aytaç, G. (1999). Genel Edebiyat Bilimi. Ankara: Papirüs.
• Crystal, D. (1992). Die Cambridge Enzyklopädie der Sprache. Übersetzung und Bearbeitung der deutschen Ausgabe Stefan Röhrich, Ariane Böckler u. Manfred Jansen, Frankfurt a. M: Campus Verlag.
• Degenhardt, I. (1979). Literarische Wertung. Arbeitstexte für den Unterricht. Reclam: Stutt- gart.
• Gauger, H.-M. (1995). Über Sprache und Stil. München: Beck.
• Hönig, H. (1986). Übersetzen zwischen Reflex und Reflektion – ein Modell der
• Übersetzungsrelevanten
• Übersetzungswissenschaft – Eine Neuorientierung Zur Integrierung von Theorie und Textanalyse.
• Praxis (s. 230-251). Tübingen: Francke. Snell-Hornby, M. (ed.).
• Karayazıcı, B. N. (1994). Biçembilim ve Yazın Çevirisi. Dilbilim Araştırmaları, 1994, s. 247- 263. Ankara: Hitit Yay.
• Kızıltan, R. (1998). Edebi Çevirinin Karşılaştırmalı Edebiyattaki Yeri. Gündoğan Edebiyat, Cilt 6 (Sayı 22), s. 79-85.
• Kupsch-Losereit, S.v., Kussmaul, P. (1982). Stilistik und Übersetzen, Lebende Sprachen, Heft 3, s. 101-104.
• Posner, R. (1980). Linguistische Poetik. Althaus, H. P. vd. (ed.). Lexikon der Germanisti- schen Linguistik (s. 687-698). Tübingen: Max Niemeyer.
• Püschel, U. (1980). Linguistische Stilistik. Althaus, H. P. vd. (ed.). Lexikon der Germanisti- schen Linguistik (s. 304-313). Tübingen: Max Niemeyer.
• Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Sözlük. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Sanders, W. (1982). Linguistische Stiltheorie. Gewehr, W. ve Klein K.-P. (ed). Grundprobleme der Linguistik Ein Reader zur Einführung (s. 280-285). Baltmannsweiler: Pädagogischer Verlag Burgbücherei Schneider GmbH.
• Sandig, B. (1986). Stilistik der deutschen Sprache. Berlin: Walter de Gruyter.
• Snell-Hornby, M. (ed.) (1986). Übersetzungswissenschaft – Eine Neuorientierung Zur Integrierung von Theorie und Praxis. Tübingen: Francke.
• Sowinski, B. (1991). Stilistik. Stiltheorien und Stilanalysen. Stuttgart: Metzler.
• Spillner, B. (1996). Stilistik. Arnold, Heinz Ludwig ve Detering, H. (ed.). Grundzüge der Literaturwissenschaft (s. 243-256). München: DTV.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe Sözlük, 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türk Dil Kurumu. (2002). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Vardar, B. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Kitapevi.