12 EYLÜL 2010 REFERANDUM SÜRECİNİN TÜRKİYE’DEKİ YAZILI BASINDA SUNUMU

Yıl 2011, , 85 - 120, 01.12.2011

Levent Yaylagül Cengiz Çiçek

Öz

Bu incelemede, 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan referandumun siyasal kampanya
sürecinin Türkiye’deki yazılı basında nasıl sunulduğu araştırılmıştır. 1-13 Eylül tarihleri
arasında, gazetelerin ilk sayfalarında, referanduma ilişkin yer verdikleri haberler içerik
ve söylem analizi tekniği ile incelenmiştir. Türkiye’deki gazeteleri temsilen Evrensel
(radikal/sosyalist sol), Cumhuriyet (sosyal demokrat/Kemalist sol), Hürriyet (ana-akım),
Sabah (ana-akım), Bugün (ana-akım), Zaman (İslamcı) ve Yeniçağ (aşırı-sağ milliyetçi)
gazeteleri seçilmiştir. Gazetelerin içeriğini belirleyenin ekonomi politik yapı ve bunun
belirlediği ideolojik yönelim olduğu varsayımından hareketle yapılan incelemede Evrensel,
Cumhuriyet ve Yeniçağ gazetelerinin referandum sürecinde hükümete karşı eleştirel bir
tutum takındıkları ve referandumda hayır oyu verilmesi yönünde haber yaptıkları, ancak her
bir gazetenin kendi ideolojik yönelimine göre farklı gerekçelerle ve ideolojik kodlarla haber
yaptıkları görülmüştür. Buna göre, Evrensel gazetesinin, işçi sınıfının çıkarları doğrultusunda
yeni anayasanın işçi sınıfına ne getirdiğine/getirmediğine baktığı, Cumhuriyet gazetesinin
referandumla Yüksek yargının ve dolayısıyla Cumhuriyetin yapısının değiştirileceği
gerekçesiyle Kemalist bir bakış açısıyla konuya yaklaştığı ve Yeniçağ gazetesinin referandum
sonucunda ülkenin bölüneceği ve ‘Kürdistan’’ın kurulma yolunun açılacağı gibi milliyetçi
bir gerekçeyle hayır kampında yer aldığı; buna karşılık, Hürriyet, Sabah, Bugün ve Zaman
gazetelerinin hükümetin argümanları çerçevesinde ülkede vesayet rejimi olduğu, anayasal
değişikliklerle ülkenin daha da demokratikleşeceği ve böylece ülkeye daha çok sermaye
girerek ülkenin kalkınacağı ve refahın artacağı yönündeki egemen ideolojiyi destekleyici
tarzda haber yaptıkları görülmüştür. Böylece haber üretiminde belirleyici olanın ekonomipolitik
bağlam ve buna bağlı ideolojik yönelim olduğu yönündeki temel varsayım da
doğrulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Basını, 12 Eylül Referandumu, İçerik ve Söylem Analizi

THE PRESENTATION OF SEPTEMBER 12 (2010) REFERENDUM PROCESS IN THE TURKISH PRESS

Öz

In this study, the way the political campaign process of referendum, held on September
12 (2010), was represented in the Turkish press is analyzed. From 1 to 13 September, the
news about the referendum in the newspapers is analyzed through the technique of content
and discourse analysis. Evrensel (a sample of radical left), Cumhuriyet (a sample of central left), Hürriyet/ Sabah/ Bugün (three samples of the mainstream newspapers), Zaman (a
sample of pro-Islamist press) and Yeniçağ (a sample of ultra-right nationalist movement)
were chosen as a sample of Turkish press. This study is based on the assumption that the
content of newspapers are determined by the context of political economy of the conditions
in which they operate, and their ideological orientations. Accordingly Evrensel, Cumhuriyet,
and Yeniçağ have a critical standpoint towards the government’s approach and in their news
texts they advice to their reader to vote for “No” in the referendum poll. But three newspapers,
mentioned above, have different ideological rationale in their news texts in accordance with
their ideological orientations. Accordingly, daily Evrensel, the sample of radical left, took
the position in the news texts about the referendum process in accordance with the interest of
labour class. Daily Cumhuriyet, the sample of left of the center or Kemalist left, focused on
the changes in the structure of supreme court and the ideological changes in the structure of
Turkish Republic, which constitutional amandment will bring. Daily Yeniçağ with an ultranationalist
reflex, claims in the news texts that as a result of referendum poll the country
would be divided and free Kurdistan would be announced in the South-east part of Turkey.
In contrary to these critical standpoint, daily Hürriyet, daily Sabah, daily Bugün (three
samples of mainsream newspapers in Turkey) and (pro-Islamist) daily Zaman supported the
arguments of government that in the country there was a military guardianship and with
the referendum, the country would be more democratic and as a result of democratization,
the amount of foreign capital in the country would increase which would result in a rise in
prosperity. Accordingly, the last four newspapers mentioned above, supported and reproduced
the dominant discourse of the government. To sum up, the assumption that the context
of political economy of press, which directs the ideological orientation of the newspaper,
determine the content and discourse of newspapers, was confirmed.

Anahtar Kelimeler

The Turkish Press, the Referendum of September 12 (2010), content and discourse analysis

Kaynakça

• Adaklı, Gülseren (2006). Türkiye’de Medya Endüstrisi. Ankara: Ütopya.
• Althusser, Louis (2003). ideoloji ve Devletin ideolojik Aygıtları. Çeviren: Alp Tümertekin. İstanbul: İthaki.
• Avcı, Nabi (1990). Enformatik Cehalet. 2. Baskı. Ankara: Rehber.
• Barker, Chris (2008). Cultural Studies: Theory & Practice. 3rd Edition. London: Sage.
• Batum, Süheyl (2010). “Sözden Yazıya: Taraf ve Tarafsızlık”. Cumhuriyet. 6 Eylül.
• Berelson, Bernard (1984). Content Analysis. 2nd Edition. New York: Hafner Press.
• Berger, Arthur Asa (1998). Media Research Techniques. London: Sage.
• Blumler, Jay G. (1983). “Communication and Democracy: The Crisis Beyond and the Ferment Within. Ferment in the Field. Journal of Communication. (Summer). 166- 173.
• Bulut, Selda ve Yaylagül, Levent (2004). “Türkiye’deki Yazılı Basında Yargıtay ve Mafya İlişkisine Yönelik Haberler”. iletişim. Sayı:19. Bahar-Kış. 119-143.
• Curran, James (1999). “Kitle İletişim Araştırmasında Yeni Revizyonizm: Bir Yeniden Değerlendirme Çabası ”. Medya, iktidar, ideoloji (içerisinde). Der. ve Çev.: M. Küçük. Ankara: Ark. 397-435.
• Dennis, Everette E. and Merril, John C. (2002). Media Debates: Great Issues for the Digital Age. 3rd Edition. Belmont-Wadsworth: Thomson Learning.
• Erdoğan, İrfan (1998). SPSS Kullanım Örnekleriyle Araştırma Dizaynı ve istatistik Yöntemi. Ankara: Emel.
• Erdoğan, İrfan (1995). Amerika: ikinci Vatanda Düşler ve Gerçekler. Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Fejes, Fred (1999). “Eleştirel Kitle İletişim Araştırması ve Medya Etkileri: Yok Olan İzleyici Sorunu”. Medya, iktidar, ideoloji (içerisinde). Der. ve Çev.: M. Küçük. Ankara: Ark. 309-329.
• Garnham, Nicholas (2000). Emancipation, the Media, and the Modernity: Arguments about the Media and Social Theory. Oxford: Oxford University Press.
• Gans, Herbert J. (1983). “News Media, News Policyand Democracy: Research for the Future”. Ferment in the Field. Journal of Communication. (Summer). 174-184.
• Geray, Haluk (2004). Toplumsal Araştırmalarda Nicel ve Nitel Yöntemlere Giriş. Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Gramsci, Antonio (1997). Hapishane Defterleri. Çeviren: Adnan Cemgil. 3. Baskı. İstanbul: Belge.
• Grandi, Roberto (1983). “The Limitations of the Sociological Approach: Alternatives from Italian Communications Research”. Ferment in the Field. Journal of Communication. Summer. 53-58.
• Hall, Stuart (1999). “İdeolojinin Yeniden Keşfi: Medya Çalışmalarında Baskı Altında Tutulanın Geri Dönüşü”. Medya, iktidar, ideoloji (içinde). Der. ve Çev.: M. Küçük. Ankara: Ark. 77-126.
• Hall, Stuart (1999a). “Kültür, Medya ve İdeolojik Etki”. Medya, iktidar, ideoloji (içinde). Der. ve Çev.: M. Küçük. Ankara: Ark. 199-243.
• Hall, Sturat (1980). “Encoding and Decoding in the Television Discourse”. (in) Culture, Media, Language. Eds.: S. Hall at al. London: Hutchinson.
• Herman, Edward and Chomsky, Noam (1988). Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media. New York: Pantheon.
• Jameson, Frederick (2001). “Fiilen Var olan Marksizm Üzerine Beş Tez”. Marksizm ve Postmodern Gündem (içinde). Der.: E. M. Wood ve J. B. Foster. Çev.: A. Fethi. Ankara: Ütopya. 164-176.
• Kaya, Raşit (2009). iktidar Yumağı: Medya, Sermaye, Devlet. Ankara: İmge.
• Kaya, Raşit (2001). “Televizyon: Medyanın Amiral Gemisi ya da Globalleşmenin Taşıyıcısı”. Ankara üniversitesi iletişim Fakültesi Yıllık 1999: Mahmut Tali Öngören’e Armağan. Ankara: A. Ü. Basımevi. 199-206.
• Krippendorf, Klaus (1980). Content Analysis: An Introduction its Methodology. London: Sage Publications.
• Mattelart, Armand (1983). “Technology, Culture, and Communication: Research and Policies in France”. Ferment in the Field. Journal of Communication. Summer. 59-73.
• McQuail, Dennis (1994). Mass Communication Theory An Introduction. London: Sage.
• Mcnally, David (2001). “Dil, Tarih ve Sınıf Mücadelesi”. Marksizm ve Postmodern Gündem (içinde). Der.: Ellen Meiksins Wood ve John Bellamy Foster. Çeviren: Ahmet Fethi. Ankara: Ütopya. 39-60.
• Mutlu, Erol (2001). “Televizyonu Düşünmek”. Ankara üniversitesi iletişim Fakültesi Yıllık 1999: Mahmut Tali Öngören’e Armağan. Ankara: A. Ü. Basımevi. 219-226.
• O’Shaughnessy, Michael and Stadler, Jane (2008). Media and Society. 4th Edition. New York: Oxford University Press.
• Önkibar, Sabahattin (2011). “Medyasız Muhalefet”. http://www.yg.yenicaggazetesi.com.tr/ yazargoster.php?haber=17997 Erişim: 26 Nisan (2011)
• Özer, Ömer (2000). “Haberde Egemen Söylemin Yeniden Üretilmesi”. Ki (Kültür ve iletişim Dergisi). Yaz . 3 (2). 75-97.
• Pool, Ithiel de Sola (1955). Trends in Content Analysis. Urbana: University of Illinois Press.
• Rosengren, Karl Erik (1983). “Communication Research: One Paradigm or Four?”. Ferment in the Field. Journal of Communication. Summer. 185-207.
• Rosengren, K. E. (Ed.) (1981). Advances in Content Analysis. Beverly Hills: Sage.
• Schlesinger, Philip (1994). Medya, Devlet ve Ulus: Siyasal Şiddet ve Kolektif Kimlik. Çev.: M. Küçük. İstanbul: Ayrıntı.
• Shoemaker, Pamela J., and Reese, Stephen D. (1996). Mediating the Message: Theories of Influences on Mass Media Content. New York: Longman Publishers.
• Sholle, David J. (1999). “İdeoloji Teorisinden İktidar/Bilgiye”. Medya, iktidar, ideoloji. Der. ve Çev.: M. Küçük. Ankara: Ark. 267-307.
• Slack, Jennifer Darly and Allor, Martin (1983). “The Political and Epistemological Constituent of Critical Communication Research”. (in) Journal of Communication: Ferment in the Field. Summer. 208-218.
• Sönmez, Mustafa (2010). “Para-Meta-Para: ‘Yetmez Ama Evet’çiler Kimlerdir? ’ ”. Cumhuriyet. 10 Eylül.
• Sönmez, Mustafa (2010a). Medya, Kültür, Para ve istanbul iktidarı. İstanbul: Yordam.
• Sönmez, Mustafa (2004). Filler ve Çimen: Medya ve Finans Sektöründe Doğan/Anti Doğan Savaşı. III. Baskı. İstanbul: İletişim.
• Turan, Ömer (2009). “22 Temmuz 2007 Genel Seçimlerinin Gazetelere Yansıması”. Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Van Dijk, Tuen A. (1999). “Söylemin Yapıları ve İktidarın Yapıları”. Medya, iktidar, ideoloji (içinde). Der. ve Çev.: Mehmet Küçük. Ankara: Ark. 331-395.
• Van Dijk, Tuen A. (1993). “Principles of Critical Discourse Analysis”. Discourse and Society. Issue: 4. 249-283.
• Van Dijk, Tuen A. (1988). News as Discourse. London: Lawrance Erlbaum.
• Van Dijk, Tuen A. (1988a). News Analysis. London: Lawrance Erlbaum.
• Wooffitt, Robin (2006). Conversation Analysis and Discourse Analysis: A Comperative and Critical Introduction. London: Sage.
• Woollacott, Janet (1982). “Messages and Meanings”. Culture, Society and the Media. Eds.: Michael Gurevitch, Tony Bennett, James Curran, Janet Woollacott. London and New York: Methuen.
• Yanardağ, Merdan (2011). “Palavrayı Bitiren Belge ve Savcı Öz Olayı”. http//: haber.sol. org.tr/yazarlar/merdan-yanardag/palavrayi-bitiren-belge-ve-savci-oz-olayi-40945 Erişim: 25 Mart (2011)
• Zileli, Ümit (2010). “Düz Çizgi: Bin Kere Hayır ..”. Cumhuriyet. 9 Eylül.