YUSUF VE ZÜLEYHA HİKÂYESİNİN EPİZOT TAHLİLİ VE MOTİF YAPISI

Yıl 2011, , 167 - 180, 01.12.2011

Okan Alay

Öz

Kaynağını Tevrat ve Kur’an’dan alan Yusuf ve Züleyha hikâyesi hem mesnevi hem de
bir halk hikâyesi olarak yüzyıllardır anlatıla gelmiştir. Bu kıssa, mesnevilerde kurgulanarak
adeta yer, zaman, olay ve kişiler bakımından yeniden oluşturulmuştur. Sonra halk arasında
gittikçe yaygınlaşarak bir halk hikâyesi olarak başlı başına adeta yeni baştan yaratılıp farklı
bir metne dönüştürülmüştür.
Bu çalışmamızda bir halk hikâyesi ve üç mesnevi olmak üzere dört anlatı metnini örnek
alarak bu metinler düzleminde “Yusuf ve Züleyha” hikâyesinin varyantları ve epizot tahlili
üzerinde durularak hikâyelerde geçen şiirler ve motifleri tespit etmeye çalıştık. Görüldü
ki hemen her metinde genel sırası bakımından epizotlar aynı olmakla birlikte bazen bir
metindeki epizot diğer bir metinde zayıflayabilmektedir. Motif yapısında ise sözlü anlatmaya
dayalı halk hikâyesinin motif bakımından diğer üç esere göre daha zengin olduğu, ancak yer
verdiği şiirler bakımından ise daha fakir olduğu müşahede edilmiştir.
Sonuç olarak Yusuf ile Züleyha hikâyesi halen gerek halk hikâyesi olarak gerek bir
mesnevi olarak yüzyıllardır edebiyat ve kültür hayatımızda oldukça önemli bir anlatı metni
olarak varlığını sürdürmekte, epizot ve motifleriyle araştırıcıların ilgisini çekmeye devam
etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Folklor, halk hikâyeleri, mesnevi, Yusuf ve Züleyha, epizot tahlili, motif yapısı

EPISODIC ANALYSIS OF THE TALE OF YUSUF AND ZULEYHA AND ITS PATTERN STRUCTURE

Öz

Based on the Torah and Quran, the tale of Yusuf and Züleyha has been told both as
a mathnawi and folk tale for centuries. The tale was recreated in terms of place, plot and
characters through being reedited in mathnawis. Then, it spread among people and as a
folk tale, it changed completely as if it had been a different text. In this study, taking four
narrations – a folk tale and three mathnawis- as examples and analyzing the variations and
episodes of the tale “Yusuf and Zülayha”, we tried to find out poems and patterns in the tales.
It has been understood that although episodes are told almost in the same order in each text,
an episode may get weaker in a text, while it is stronger in another variation. As for patterns,
it is found out that based on oral narration, the folk tale is richer in terms of pattern than the
other three mathnawis, but poorer in poetry. In conclusion, as a folk tale and mathnawi, the
tale of Yusuf and Züleyha still exists as an important text in our literary and cultural life, and
still draws attention of researchers because of its episodes and patterns.

Anahtar Kelimeler

Folklore, folk tales, mathnawi, Yusuf and Zülayha, episodic analysis, pattern structure

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat (1999), Kirmanşah Hikâyesi, Ankara: Akçağ Yayınlan
• ---------------------- (2005), Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Elî Hûnî, Mela Mehemmed (2004), Heketey Yusuf û Zelixa, İstanbul: Vate Yayınları.
• İçli, Ahmet (2009) “Hamdullah Hamdi’nin Yusuf u Züleyha Mesnevisinin Kavram ve Sembol Boyutu “ Ekev Akademi Dergisi, Bahar 2009, S.39, ss. 189-200.
• Kadıoğlu, İdris (2009), Diyarbakırlı Ahmedî-Yusuf u Züleyha, (İnceleme, metin, dizin, sözlük), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özay, Yeliz (2009), “Metinler arasılık ve Türk Halk Hikâyelerinde Ana-Metinsel Dönüşümler”, Milli Folklor, Güz 2009, S.83, ss.6-18.
• Öztürk, Zehra (2001), Hamdullah Hamdi’nin Yusuf ve Zeliha Mesnevisi, Harvard Üniversitesi yakın Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• ………………. (2005), ‘‘On Beşinci yüzyıl Şairlerinden Akşemseddinzade Hamdullah Hamdi ‘nin Yusuf ve Zeliha Mesnevisinde işlenen Değerler “, Değerler Eğitimi Dergisi, 3 (10), 41-72.
• Sakaoğlu, Saim, Ali Berat Alptekin, Yurdanur Sakaoğlu, Esma Şimşek (1999), Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri II, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.