Kültürel Üretim Mekânlarında Bir Aracı: İhap Hulusi Görey

Yıl 2012, Cilt: 18 Sayı: 70, 67 - 92, 01.08.2012

G. Senem Gençtürk Hızal

Öz

Bu çalışmanın odağında İhap Hulusi Görey yer almaktadır. Çalışma,
Cumhuriyetin ilk döneminde karikatürden kitap kapağına, logodan reklam
metnine kadar birçok kültürel metne imzasını atmış bir kültürel aracı olarak İhap
Hulusi Görey’in üretimleri ve yaşam öyküsünün kesiştiği kültürel alanda ürettiği
metinler incelenmektedir. Bir dönemi, bugünden anlamlandırabilmemize imkân
tanıyan böylesi kültürel metinler, aynı zamanda kültürel üretim alanlarından biri
sayılan reklam/reklamcılığın oluşumuna dair ipuçlarını da içinde barındırmaktadır.
Bourdieu ve De Certeau’nun ‘alet çantası’ndan derlenen çözümleme araçları
yardımıyla çalışma Görey’in üretimi olan metinler dolayımıyla sıralanan sorun
alanları ile uğraşılmaktadır: İhap Hulusi Görey’in tekil bir eyleyen olarak modus
operandisi, bu işi yapmak adına yaşadığı dönemin nesnel koşullarına karşılık,
reklamcılık alanında algı, düşünce ve eylem tasarımlarından oluşan eğilimlerini
nasıl oluşturduğu, bu alandaki ‘ilişkiler ağına’ nasıl dahil olduğu ve ‘alana erişimi’
nasıl sağladığı ve sürdürdüğü, ‘alanda konumlanması’, bu konumlanmanın
‘yörüngesi’ ve çokboyutlu nitelik taşıyan reklamcılık alanında kariyerini
biçimlendirmek için izlediği ‘stratejiler’. Buna koşut olarak çalışmada Ðhap Hulusi
Görey’in ürettiği metinlerin – yaşamöyküsünü kendi ağzından aktardığı metinler
de dâhil- kurgusal bir anlatıya dönüştürüldüğü “biyografik yanılsama” sürecinin
izi sürülmektedir. Buna bağlı olarak çalışma, İhap Hulusi Görey’in anlatılarının
derinlikli incelemesinin, kültürel üretimin süreklilik ve süreksizlikleri ekseninde,
Türkiye’deki reklamcılık tarihiyle kesişeceği örtük iddiasını taşımaktadır. Öte
yandan görünürde bir “Cumhuriyet seçkini” ve “direnme stratejilerine sahip bir
özne” olarak kültürel üretime katkıda bulunan Ðhap Hulusi Görey’in anlatıları,
kültürel üretim mekânlarında taktiksel ve konjonktürel pratikleri işe koşarak var
kalma ve direnme mücadelesinin bir yansıması olarak okunmalıdır.

Anahtar Kelimeler

İhap Hulisi, Reklamcılık, görsel iletişim

An Intermediator in the Spaces of Cultural Production: İhap Hulusi Görey

Öz

The focus of this paper is on Ðhap Hulusi Görey who was a cultural mediator
having appended his signature on a wide range of cultural texts from caricatures,
book covers, logos to advertisements during the first decades of the Turkish
Republic. These cultural texts not only give us the opportunity to signify the cultural
meaning of a past period here and now but also contain hints for the emergence
of the sphere of advertising/ advertisement which can be considered as a field of
cultural production. Drawing upon theoretical constructs and concepts in Pierre
Bourdieu’s and De Certeau’s toolkit, this study tackles with the following issues: the modus operandi of Görey as an individual agent who developed his dispositions,
i.e. schemes of perception, thought and action, in the field of advertising in response
to the objective conditions of his age; how he articulated, attained and maintained
his ensemble of social relationships in this field, his trajectory of positioning and
the strategies he followed to carve out his career in the multidimensional spaces of
advertising. Concordantly, this study traces the process of biographical the process
in which his texts including his (auto)biographies were transformed into fictional
narratives. Therefore, this paper implicitly argues that the examination of the
narratives of Ðhap Hulusi Görey intersects with the history of the advertising in
Turkey in the axis of continuities and discontinuities in cultural production. So, the
narratives of Ðhap Hulusi Görey, who was a republican elite and a(n) agent/ subject
having strategies of resistance, should be signified as the reflections of his struggle
by setting tactical and conjunctural practices in the spaces of cultural production.

Anahtar Kelimeler

İhap Hulisi, advertising, visual communication

Kaynakça

• Akdenizli, Fuat (2008) 1960 sonrası Türk Grafik Tasarımında Ulusal Üslup Sorunu. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Grafik Ana Sanat Dalı. Yayınlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi.
• Altıntaş, Yurdaer (1994) “Bir Öncü: İhap Hulusi- İhap Hulusi Bey ve Birkaç Anı”. Arredamento. Sayı 63. S: 96-97.
• Anderson, Benedict (1995) Hayali Cemaatler. Milliyetçiliğin Kökeni ve Yayılması. Çev.: İskender Savaşır. İstanbul: Metis.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri 1.2.3.cilt. (1997) Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Aydın, Suavi (2004) “İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset”. Modern Türkiye’de Siyasi Düyünce- Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi. İstanbul: İletişim. s: 117- 128.
• Aydın, Suavi (2009) “Türk Düşüncesinde Alman Etkisi” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce- Dönemler ve Zihniyetler. İstanbul: İletişim. s: 947-970
• Aynsley, Jeremy (2000) Graphic design in Germany: 1890-1945. London: Thames and Hudson.
• Barnard, Malcolm (2005) Sanat, Tasarım ve Görsel Kültür. Çev: Güliz Korkmaz. Ankara: Ütopya.
• Bektaş, Dilek (2003) “Cumhuriyetin İlk Döneminde Grafik Tasarım (1923-43)” Sanat Dünyamız. sayı: 89. S: 194-200.
• Bogart, Michele H. (1995) Artists Advertising and the Borders of Art. USA: The University of Chicago Press.
• Bourdieu, Pierre (1997). Toplumbilim Sorunları. Çev.: Işık Ergüden. İstanbul: Kesit.
• Bourdieu, Pierre, Loic J. D. Wacquant (2003). Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar. Çev: Nazlı Ökten. İstanbul: İletişim.
• Bourdieu, Pierre (2006a) Pratik Nedenler. Çev.: Hülya Uğur Tanrıöver. İstanbul: Hil
• Bourdieu, Pierre (2006b) Sanatın Kuralları. Çev.: N. Kamil Sevil. İstanbul: YKY
• Bozdoğan, Sibel (2002) Modernizm ve Ulusun İnşası. Erken Cumhuriyet Döneminde Mimari Kültür. İstanbul: Metis.
• Çelik, Nur Betül (2004) “Kemalizm: Hegemonik Bir Söylem” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Kemalizm. İstanbul: İletişim Yayınları. S: 75-91.
• Çeviker, Turgut (2006) “Modern Türk Grafik Sanatının Öncüsü” Sanat Dünyamız. Sayı: 100. s: 93-95.
• Çeviker, Turgut (2010) Karikatürkiye- Karikatürlerle Cumhuriyet Tarihi. 1. Cilt: Tek Parti ve Demokrat Parti Dönemi (1923-1960). İstanbul: NTV.
• De Certeau, Michele (1988) The Practice of Everyday Life. Berkeley, London: University of California Press.
• Durmaz, Ömer (2011) İstanbul’un 100 Grafik Tasarımcısı ve İllüstratörü. İstanbul: Kültür A.Ş
• Erkmen, Nazan (2009) “Bahaus ve Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi” Bahaus: Modernleşmenin Tasarımı. Türkiye’de Mimarlık, Sanat, Tasarım Eğitimi ve Bahaus. Der: Ali Artun, Esra Aliçavuşoğlu. İstanbul: İletişim Yayın. S: 17- 20.
• Gençtürk Hızal, Gilman Senem (2008) Modernleşmeyi Reklam Metinleriyle Okumak: 1928- 1950 Yılları Arasında Türkiye’de İlan/Reklam Metinleri. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Giambarga, Paul (2011) “The Hundred Years of Illustration and Design” http://giam.typepad. com/100_years_of_illustration/ludwig_hohlwein_18741949/. 1. 10. 2011
• Glaser, M (2000) Art is Work: Grahhic Desing, Interiors, Objects and Illustration. Woodstock, New York: Overlook Press.
• Görey, İhap Hulusi (1940) “Resimle Reklam Yapmak” İktisadi Yürüyüş Dergisi. 15. 2.1940
• Görey, İhap Hulusi (1935) “İhap Hulusi Memleketimizde İlk Afiş Sergisini Açtı” Yedigün Dergisi. 3 Ekim 1935
• Heller, Steven (2001) “Lucian Bernhard: The Master Who Couldn’t Draw Straight” Graphic Design History. Ed.by Steven Heller ve Georgette Ballance. New York: Allworth Press.
• Hollis, Richard (2001) Graphic Design. A Concise History. London: Thames and Hudson Ltd.
• Hopkins, Claude (1996) Reklamcılık Yaşantım ve Bilimsel Reklamcılık. Çev.: Mustafa Gerçeker. İstanbul: YKY.
• Houston, Chris (2005) “Provocations of the Built Environment: Animating Cities in Turkey as Kemalist” Political Geography. (24/1), s: 101-119
• Kadıoğlu, Ayşe (1999) Cumhuriyet İradesi Demokrasi Muhakemesi. İstanbul: Metis.
• Karamustafa, Sadık (2007) “İhap Hulusi Çizgisi: Belgeler, Sorular, Doğrular, Yanlışlar” İhap Hulusi: Tasarımcının Bir Genç Sanatçı Olarak Portresi. Der: Ender Merter. İstanbul: YKY. S: 13-23
• Karaömerlioğlu, Asım (2006) Orada Bir Köy Var Uzakta. Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem. İstanbul: İletişim
• Kocabaşoğlu, Uygur (2001) Türkiye İş Bankası Tarihi. İstanbul: İş Bankası.
• Koloğlu, Orhan (1999) Reklamcılığımızın İlkyüzyılı 1840-1940. İstanbul: Reklamcılık Vakfı.
• Lush, Jeffrey (2008) “Decoration As Brand, Brand As Politics”. Twenty-Second Annual National Conference on Liberal Arts and the Education of Artists: Desing, The Arts and The Political, October 15-17, 2008. Prooceedings 2008. S: 79-85. http://media. schoolofvisualarts.edu/sva/media/9983/large/proceedings2008.pdf
• Margolin, Victor (2001) “Book Review”. Journal of Design History. 14(3). s: 240-243
• McCoy, Katherine (2003) “Good Citizenship: Design as a Social and Political Forca” Citizen Designer – Perspectives on Design Responsibility. Ed.by Steven Heller, Véronique Vienne, Allworth Press, New York. S: 2-8.
• Meggs, Philip (1998) A History of Graphic Design. John Wiley and Sons: USA.
• Merter, Ender (2007) İhap Hulusi: Tasarımcının Bir Genç Sanatçı Olarak Portresi. İstanbul: YKY
• Merter, Ender (2008) Cumhuriyet’i Afişleyen Adam: İhap Hulusi Görey 110 Yaşında. İstanbul: Literatür.
• Ortaç, Yusuf Ziya (1966) Bizim Yokuş. İstanbul: Akbaba Yayınları.
• Ortaylı, İlber (2001) Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. İstanbul: İletişim
• Özsezgin, Kaya (2009) “Yeni Adam, Baltacıoğlu ve Sanat” Bahaus: Modernleşmenin Tasarımı. Türkiye’de Mimarlık, Sanat, Tasarım Eğitimi ve Bahaus. Der: Ali Artun, Esra Aliçavuşoğlu. İstanbul: İletişim. S: 261-276.
• Safa, Peyami (1938) Türk İnkılabına Bakışlar. İstanbul: Kanat Kitabevi.
• Sertel, Sabiha (1987) Roman Gibi. Demokrasi Mücadelesinde Bir Kadın. İstanbul: Belge.
• Shiner, Larry (2010) Sanatın İcadı. Bir Kültür Tarihi. Çev.: İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı.
• Topuz, Hıfzı (2003) II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi.
• Tuna, Atıf (2007a) “Atıf Tuna: Biz Grafik Nedir Bilmezdik-Yurdaer Altıntaş, Atıf Tuna Röportajı” Grafik Tasarım Görsel İletişim Kültürü Dergisi, Sayı: 10. S: 58-65.
• Tuna, Atıf (2007b) “Kırk Yıl Süren ‘Tekel Ressamlığı’nın ardından Atıf Tuna ile Birlikte Babıali Gezisi- Atıf Tuna, Gökhan Akçura Röportajı”. Grafik Tasarım Görsel İletişim Kültürü Dergisi, Sayı: 10. S: 66-71.
• Turan, Gülname, Ödekan, Ayla (2009) “Erken Cumhuriyet Döneminde Yerli Malı Kavramı ve İstanbul Yerli Malı Sergileri” İTÜ Dergisi/B Sosyal Bilimler. Cilt 6. Sayı: 2. S: 15-26.
• Uztuğ, Ferruh (1999) Siyasal Marka Seçim Kampanyaları ve Aday İmajı. Ankara: MediaCat.
• Üstünipek, Mehmet (1999) “Cumhuriyetin 50. Yılında Sanat Piyasası” Cumhuriyetin Renkleri ve Biçimleri. Der: Ayla Ödekan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. S: 188-195.
• Weill, Alain (2009) Grafik Tasarım. Çev: Orçun Türkay. İstanbul: YKY
• Wernick, Andrew, (1996) Promosyon Kültürü – Reklam, ideoloji ve Sembolik Anlatım. Çev.: O. Akınhay, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Williamson, Judith, (2001) Reklamların Dili Reklamlarda Anlam ve İdeoloji. Çev.: A.Fethi. İstanbul: Ütopya.
• Zerner, Henri (2006) “Sanatçıların Bakışı” Bedenin Tarihi(2). Çev.: O. Türkay İstanbul: YKY Gazeteler
• Şubat 1957, Milliyet Gazetesi
• Kasım 1957, Milliyet Gazetesi
• Ekim 1959, Milliyet Gazetesi
• Şubat 1961, Milliyet Gazetesi
• Mayıs 1977, Milliyet Gazetesi
• Ağustos1984, Milliyet Gazetesi/Renk eki
• Mart 1986, Milliyet Gazetesi