ÇAĞDAŞ EDEBİYATTA KÜRESELLEŞME EĞİLİMLERİ VE FERİDUN ZAİMOĞLU’NUN HİNTERLAND (2009) ROMANI

Yıl 2012, Cilt: 18 Sayı: 71, 143 - 163, 01.10.2012

Dilek Turan Yılmaz

Öz

Bu çalışmada günümüz edebiyatında ortaya çıkan globalleşme eğilimleri, Çağdaş Alman
Edebiyatı’nda eser veren Türk kökenli Alman yazar Feridun Zaimoğlu’nun “Hinterland” (2009)
adlı eserinde ele alınmıştır. Bu amaçla öncelikle Edebiyat çalışmalarındaki “globalleşme”
eğilimleri için bir hareket noktası teşkil eden “Dünya Edebiyatı” (Weltliteratur) kavramı
irdelenmiştir. Goethe bu kavramla kültürler arasındaki diyaloğu artırmak, tüm ulusların kültürel,
edebi bir etkileşim içinde olmalarını hedeflemiştir. Bununla birlikte “öteki”ni anlamanın
önemini vurgulamıştır (“Goethes Alteritätstheorie”).Goethe’nin ortaya attığı bu kavram, Çağdaş
Edebiyat çalışmalarındaki yeni yaklaşımların (kültürler arası etkileşim, kültür çalışmaları
v.b.) bir yansıması olarak ele alınmıştır. “Dünya Edebiyatı” kavramından yola çıkılarak edebi
söylem çerçevesinde edebiyat-kültür-küreselleşme kavramları irdelenmiş ve birbirileriyle olan
etkileşimi vurgulanmıştır. Bu bağlamda küreselleşme, göç, seyahat gibi etkilerle gelişen “Göçmen
Edebiyatı” (Migrationsliteratur) üzerinde durulmuştur. Bu yazarlar birden fazla kültüre sahip
olmanın verdiği bakış açısıyla yazmakta ve yeni, “melez” (“kulturelle und poetische Hybridität”)
bir kültür ve edebiyat oluşturmaktadırlar.Günümüz Edebiyatı’ndaki eserlerin çözümlenmesine
ve konumlandırılmasına ışık tutan post-kolonyal yaklaşımların (cultural studies, v.b.) kültür ve
edebiyatta nasıl bir etkiye sahip olduğu tartışılmıştır.Bu yaklaşımlar dikkate alınarak Feridun
Zaimoğlu’nun eseri incelenmiştir.Zaimoğlu Almanya’da yaşayan Türk kökenli bir yazar olarak, her iki kültüre ait olmanın verdiği etkileri eserlerinde yansıtmaktadır. Bunlardan 2009 yılında
kaleme aldığı “Hinterland” adlı romanTürk kökenli bir Alman olan Ferda ve Aneschka adında Çek
bir bayanın hikayesidir. Eser bu iki kişinin beraberlikleri ve bu ilişkinin onları sürüklediği ülke
ve kültürler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Hikaye Prag’da başlayıp daha sonra Berlin’e, İstanbul’a,
Ankara’ya, Budapeşte’ye, Föhr Adası’na ve Krakov‘a uzanır. Ana figür Ferda sevdiği kadından
bağımsız olarak yaptığı bu seyahatlerde farklı kültür ve bu kültürlere ait insanlara rastlar. Örneğin
Polonya’da tahta oymacılığı ile hayatını kazanan Tatar Ismael Sobolewski ile karşılaşır. Kendisini
hem Tatar, hem Polonyalı, hemde Müslüman olarak tanıtan bu kişiden Ferda çok etkilenir. Bu
insanların hikayelerini dinlerken, insanların gerçekte sadece bir kültüre ait olmadığını, yaşadığı
çevreden birden fazla kültürün etkisi altında kaldığının farkına varır. Bu kültürel çeşitliliğin
insanı zenginleştirdiğini düşünür. Yerli-Yabancı, siyah-beyaz, doğu-batı gibi birtakım kalıpların
yıkıldığını (“Dekonstruktion)” ve “öteki”ni anlamanın önemini kavramaktadır (“Differance”).
Ferda Türkiye’ye gittiğinde önce İstanbul’da karşılaştığı kültürel zenginliği hayretle karşılar.
Burada kendini “İstanbullu” sayan, ancak yine farklı kültürel etkilere sahip kişilerin hikayelerini
dinlerken, İstanbul’u da daha yakından tanır. Daha sonra köklerinin uzandığı Ankara’ya gider,
geleneksel aile yemeğinde tanıdık, ama ait olmadığı bir kültürde bulur kendisini ve yine kendi
kimliğini sorgular. Romanın sonunda Polonya’da bir Gürcü lokantasında otururken, Türk-
Çeçen kökenli bir aileden gelen, ancak kendisini Alman olarak tanımlayan Ferda, Aneschka’ya
memleketine, Almanya’ya, Berlin’e dönmek istediğini söyler. Ferda bunu dile getirirken
bile memleketinin orası olduğundan emin değildir, aslında evinin nerede olduğunu kendisi de
bilmemektedir. Memleket onun için somut bir ülkeden çok, soyut ve bilinmeyen bir yerdir. Homi
K.Bhabha(1990)’nın vurguladığı gibi, kendini birden fazla kültüre, ulusa ait gören kişiler için
bu kaçınılmazdır. Zaimoğlu’nun eserinin adında, Ferda’nın veya günümüz insanının memleketi
saklıdır aslında: “Hinterland” (hinterlant). Zaimoğlu eserinin başlığına bu askeri terimi verirken,
kişinin hem içte hem dışta verdiği savaşa işaret etmektedir. Verilen bu savaş romanda Ferda’nın
bir kültüre ait olma isteği ve bu aidiyet duygusunun yitirilmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dünya Edebiyatı, küreselleşme, kültürler arası edebiyat, aidiyet duygusu, kültürel kimlik

Globalization trends in contemporary literature and Feridun Zaimoglu’s novel “Hinterland”

Öz

The aim of this study is to draw attention to the concept of “globalisation effects” and its
literary expression in contemporary literature. As a reflectionof the recent cross-cultural works,
the term “world literature”, clarified by Goethe, is discussed in contemporary literary studies.
In this concept the relationship among the terms of “literature”, “culture” and “globalization” is
stated in the literary discourse. This study is focused on Feridun Zaimoğlu and his novel entitled
“Hinterland” (2009). Feridun Zaimoğlu, a Turkishorigined author of contemporary German
Literature, is an outstanding representative of cross-cultural literature (Migrationsliteratur). His
work “Hinterland”, in which he portrays the story of Ferda and Aneschka, a man from Berlin and a
woman fromPrague, can be regarded as a successful example of this type. These two charactersfirst
meet in Prague, then go away from their homes. While travelling, Ferda experiences many facts
about other cultures and realizes, that there is a mutual effect between cultures, in other words
they act on each other. He also asks himself, what the real meaning of the word “home”is. Is it
something concrete or abtract? That is to say, “Does it mean a place or is it just a feeling?” He
questions the feeling of belonging to a culture. Feridun Zaimoğlu ends up his novel with these
questions. The title of Zaimoğlu’s book “Hinterland”, in whichthe internal and external fights are
dealt with, points to a military term, not to a precisely definable place. In conclusion, all the points
mentioned above are interpreted as a literary reflection of globalization trends andanalyzed with
respect to the post-colonial literary theories.

Anahtar Kelimeler

world literature, globalization, cross-cultural literature, sense of belonging, cultural identity