OSMANLI DENİZ TİCARETİNDE HUKUKİ BİR SORUN: KAZA YAPAN GEMİNİN MALLARI

Yıl 2012, Cilt: 18 Sayı: 71, 113 - 126, 01.10.2012

Şenay Özdemir Gümüş

Öz

Deniz yoluyla nakledilen mallarının geminin batması gibi bir kaza sonucu kaybı tüccarların
maddi açıdan önemli zarara uğramalarına neden olmaktaydı. Bu nedenle kazadan birtakım malların
kurtarılabilmesi tüccarlara zararlarını hafifletme şansı vermesi açısından önemliydi. Ancak bu
noktada mal sahiplerinin karşılaştıkları önemli bir problem kaza yapmış olan geminin mallarını
kurtaran ya da bulan kişilerin bu durumu kolay bir kazanç fırsatı olarak değerlendirerek bunlara el
koymaları veya yağmalamalarıydı. Bu durum karşısında tüccarların mallarını geri alabilmeleri ise
çoğu kez hukuki bir mücadeleyi gerektirmekteydi. Yağmalama, el koyma olayları karşısında deniz
kazasından kurtarılan malların sahiplerine iadesi eskiçağda Rodos Kanunlarından itibaren deniz
ticaret hukukunda yer alan konulardan biri olmuştur. Osmanlı Devleti de ticaret sermayesinin
korunması açısından önemli olan bu konuyu deniz ticaret hukukunda kaza yapan geminin tabiyetine bağlı olarak düzenlemiş ve Osmanlı gemileri ile Osmanlı Devleti’yle anlaşma yapmış olan
ülkelerin gemilerinin kaza yapmaları halinde kurtarılabilen malların sahiplerine iadesi kuralını
benimsemiştir. Bu düzenlemeye rağmen Osmanlı deniz ticareti tarihine ait örneklerde görüldüğü
gibi tüccarlar bazen halkın yağmalamaları bazen de idarecilerin el koymaları karşısında mallarını
geri almada sıklıkla problem yaşamışlardır. Bu çerçevede çalışmamızda 18. yüzyıla ait örnekler
kapsamında Osmanlı sularında kaza yapan gemilerden kurtarılan malların hukuki durumu açıklanarak
bu mal ve eşyaların sahiplerine iadesi ve bu süreçte yaşanan zorlukları incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gemi, kaza, ticaret, hukuk, yağma, el koyma

A LEGAL QUESTION IN THE OTTOMAN MARITIME TRADE: THE GOODS OF THE ACCIDENTED SHIP

Öz

The loss of the goods transported by the sea roads by an accident such as the sinking of the
ship caused important financial losses to the merchants. Accordingly, the safeguarding of some
of the goods was important as it led the merchants to alleviate their financial losses. However,
in this point an important problem faced by the owners of the goods, was the fact that the people
safeguarding or finding the goods of the wrecked ships evaluated this situation as an easy way of
gain and thus plundered them. In those cases, the return of the goods to their proper owners frequently
necessitated legal procedures. In the events of plundering and confiscation, the return of the
goods saved from the ship accidents was one of the subjects extant in the maritine commercial law
by the ancient Rhodes Law. This subject was important as it was crucial to save the trading capital.
The Ottoman Empire regulated this subject in its maritime trade law on the basis of the flag of the
wrecked ship Accordingly the Ottoman Empire adopted the principle that the goods saved from
the wrecked ships of both belonging to the Ottoman Empire and the nations, which made treaty
with the Ottoman Empire, had to be returned to their proper owners. Despite this regulations, as it
has been observed from the instances of the Ottoman maritime trade, the merchants faced various
problems for the return of their goods sometimes due to the confiscations of their goods by the
administrative officials and sometimes due to the plundering of their goods by the local people. In
this framework, the legal status of the goods safeguarded from the wrecked ships on the Ottoman
seas is analyzed under the light of the evidence of the eighteenth century. This study also investigates
the difficulties faced in the return of these goods to their former owners.

Anahtar Kelimeler

Ship, accident, trade, law, plundering, confiscation

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Cevdet Bahriye (C. Bh.) Belge No: 67, 1692, 1808, 3217, 3877, 12315, 12541.
• Cevdet İktisat (C. İkt.) Belge No: 383, 411, 1028, 1124, 2031.
• Cevdet Hariciye (C. Hr.) Belge No: 1069, 1265, 2084, 5430.
• Cevdet Askeriye (C. Ask.) Belge No: 28402.
• Cevdet Adliye (C. Ad.) Belge No: 1791.
• Cevdet Dahiliye (C. Dh.) Belge No: 472, 10491, 12696, 15710, 15959, 16429.
• İbnülemin Askeriye (İE. Ask.) Belge No: 6952, 35298.
• İbnülemin Bahriye (İE. Bh.) Belge No: 1329.
• İbnülemin Dahiliye (İE. Dh.) Belge No: 2396.
• Ali Emiri, III. Ahmet Belge No: 564.
• Hatt-ı Hümayun (HAT) Belge No: 46111-B.
• Hariciye Mektubi (HR. MKT.) Belge No: 112/1, 333/18, 341/26.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
• Numaralı Midilli Şeriye Sicili, Belge No: 3/7-14, 3/20-31, 3/20-32, Basılı Kaynaklar Ertekin, Efrumiye (2011). “Akdeniz Dünyasının Bilinen İlk Denizcilik Kanunu: Rodos Avarya
• Kanunu”, Türk Deniz Ticaret Tarihi Sempozyumu III, Mersin ve Doğu Akdeniz. Mersin: 93-104. Faroqhi, Suraıya (1994). Osmanlı’da Kentler Ve Kentliler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. Fresne-Canaye, Philippe (2009). Fresne-Canaye Seyahatnamesi, 1573. Çev. Teoman Tunçdoğan,
• İstanbul: Kitap Yayınevi. Gedikli, Fethi (1998). Osmanlı Şirket Kültürü, XVI.-XVII. Yüzyıllarda Mudârebe Uygulaması,
• İstanbul: İz Yay. Genç, Mehmet (2003). “Osmanlı Devleti’nde İç Gümrük Rejimi”, Osmanlı İmparatorluğunda
• Devlet Ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşr. 197-198. İstanbul Ticaret Tarihi I (1997). Yay. Haz. Ahmet Tabakoğlu vd. İstanbul: İstanbul Büyükşehir
• Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay. Karaaslan, Muhammet Abdülmecit (2009). İslam Deniz Ticaret Hukukunda Hukuki Sorumluluk.,
• Isparta: T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi (Basılmamış Doktora Tezi). Muahedat Mecmuası (1294). I-II. Hakikat Matbaası. Muahedat Mecmuası (1297). III. Ceride-i Askeriye Matbaası. Oğuz, Mustafa (2002). Girit (Resmo) Şer’iye Sicil Defterleri (1061-1067), İstanbul: Marmara
• Üniversitesi (Basılmamış Doktora Tezi). Peacock, A.C.S. (2010). “Kırım’a Karşı Selçuklu Seferi Ve Alaaddin Keykubad’ın Hakimiyetinin
• İlk Yıllarındaki Genişleme Politikası”. Tarih Araştırmaları Dergisi 29 (47): 260-264. Turan, Osman (1988). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Ankara: Türk Tarih Ku- rumu Yay. Turan, Şerafettin (2000). Türkiye-İtalya İlişkileri I, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yay.