Kadın ve Kadınlığa Dair II. Meşrutiyet Dönemi Dergilerinden Yansımalar (1908-1918)

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 73, 63 - 80, 01.04.2013

Ümüt Akagündüz

Öz

Kadın tarihi üstüne yapılan çalışmaların niteliği ve niceliği pek çok bilimsel çalışmanın
yayımlanmasıyla günden güne artmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta yayım
dünyasında yaşanan bu zenginleşmenin geçmişidir. On dokuzuncu yüzyılın ortalarında
başlayan kadın eksenli dergiler çıkartma veya dönemin dergilerinde kadın eksenli konuları
irdeleme çabası İttihat ve Terakki dönemine gelindiğinde Meşrutiyet’in yeniden ilanının getirdiği
ortama uygun zengin bir birikimle somutlaşacaktır. Düşünsel birikimin hareketliliğini
ve yayılımını sağlayan dergiler, geçmişin anlamlandırılmasında araştırmacılar için vazgeçilemez
kaynaklar olduklarından kadın tarihinin açığa çıkartılmasında da oldukça önemlidirler.
Meşrutiyet’in 1908’de ilanı sonrasında atılan adımlar erkekler kadar kadınları da etkilemiş,
eğitim, hukuk ve siyaset alanlarında atılan çoğu adım kadınları toplumsal yaşama dâhil ederek
etraflarını algılamalarında belirleyici olmuştur. Algılamanın boyutlarını belirleyenin dergiler
olduğunu söylemek şüphesiz ki yanlış olmayacaktır. Sanayi Devrimi sonrasında bilginin
üretiminin ve yayılımının hızlanmasıyla Osmanlı Devleti’nde Kadınlar Dünyası, Mahasin,
Demet, Hanım, Genç Kadın, İçtihat, Sebilürreşâd, Felsefe Mecmuası, Türk Yurdu, Hanımlar
Âlemi, Kadınlık, Büyük Mecmua gibi pek çok dergi yayımlanmıştır. Bu dergilerde kadının
geçmiş ve iktidarla ilişkisi, ataerkilliğin çizdiği sınır, erkeğin modern-geleneksel bakış açılarında
kadına nasıl yaklaştığı, siyasal katılımın varoluş sürecindeki önemi, felsefenin, ahlakın
ve feminizmin kadın üstüne fikirleri faklı bakış açılarından hareketle kadınlık bağlamında
ele alınmıştır. Dergiler sayesinde kadınların düşündükleri ve istedikleri, hem kadınları hem
de erkekleri tartışma konusu haline getirerek Osmanlı arşivlerinde kadını somutlaştırmıştır.
Artık Sabiha Zekeriya, Şukufe Nihal, Halide Edib, Feriha Kamuran, Fatma Aliyye, Hatice
Refik, Fezviye Abdülreşit, Emine Semiyye gibi eğitimli kadın simaları dönemin eğitimli erkek
simalarının yanında ya da karşısında özgün fikirleriyle kadınların hak taleplerini gündeme
taşımaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Kadın Hareketi, Kadınlık, Dergiler, Feminizm, II. Meşrutiyet Dönemi

Reflections of Women and Femininity in the Journals of Second Constitutional Monarchy Period (1908-1918)

Öz

The quantity and quality of researches made regarding the history of women increase
day by day thanks to publication of many scientific studies. The point that needs attention
is the history of this richness in the world of publication. The effort to publish women-based
journals and dealing with women-based issued in the journals of the time dates back to middle of the nineteenth century materialised with a rich experience thanks to the declaration
of second Constitutional Monarchy under the rule of Ittihat ve Terakki (Union and Progress)
Party. Making distribution and activity of the intellectual experience possible, journals are
very important in revealing the history of women because they are indispensible resources
for giving the meaning of past. The steps that were taken after the Constitutional Monarchy,
which was declared in 1908, affected women as much as men. The steps taken, most of which
were in the field of education, law and policy fields of activity included women into the social
life and were determinant in their understanding their environments. It is clearly wrong to
say that journals determined their perception level. As production and distribution of information
speeded after the Industrial Revolution, many journals such as Kadınlar Dünyası,
Mahasin, Demet, Hanım, Genç Kadın, İçtihat, Sebilürreşad, Felsefe Mecmuası, Türk Yurdu,
Hanımlar Alemi, Kadınlık, Büyük Mecmua were published in Ottoman Empire. In these
journals; women’s history and their relations with the ruling power, importance of political
participation in the existence procedure, view of philosophy, moral and feminism regarding
women were analysed in context of femininity. Thanks to the journals, the thoughts and
desires of women materialised in the archive of Ottoman by handling both women and men.
Together or against the male intellectuals of the time, such intellectual women as Sabiha Zekeriya,
Şukufe Nihal, Halide Edib, Feriha Kamuran, Fatma Aliyye, Hatice Refik, Fezviye Abdülreşit,
Emine Semiyye put the rights and demands of women with their particular thoughts.

Anahtar Kelimeler

Women’s Movement, Femininity, Journals, Second Constitutional Monarchy Period

Kaynakça

• Abdülreşid İbrahim. (1329/1914, 2 Kanun-ı Sani/15 Ocak ). Kanun Tabiyet Tebdil Olunamaz. Sebirülreşad(279), s. 290-291.
• Akşit, E. E. (2008, Eylül). Osmanlı Feminizmi, Uluslararası Feminizm ve Doğu Kadınları. Do- ğudan, s. 84-91.
• Aliye Cevad. (1329/1913, 22 Mayıs/4 Haziran). Hiss-i İntikâm. Kadınlar Dünyâsı(49), 3.
• Asaf Muammer. (1324/1908, Eylül). Muazzez Karielerimize. (1), 1-4.
• Avcı, Y. (2007). Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Döneminde“Otoriter Modernleşme” ve Kadının Özgürleşmesi Meselesi. OTAM Dergisi(21), 1-18.
• Azize Haydar. (1330/1914, 17 Nisan/30 Nisan). Yalnız Kadınlar mı Islaha Muhtaç. Kadınlık(7), 4-5.
• Baha Tevfik. (1326/1910, 23 Ağustos /5 Eylül). Biraz Feminizm: İki Yüzlü Ahlak. Piano(3), 21- 22.
• Berktay, F. (1998). Cumhuriyet’in 75 Yıllık Serüvenine Kadınlar Açısından Bakmak. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (s. 1-11). içinde İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• Berktay, F. (2010). Doğu ile Batı’nın Birleştiği Yer:Kadın İmgesinin Kurgulanışı. Tarihin Cinsi- yeti (s. 150-164). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
• C.S. (1330/1915, 1 Kânûn-ı Sânî / 14 Ocak). Örf-Adât ve Kadınlarımız. İçtihâd(125), 458-459.
• Cevad Sami. (1330/1912, 27 Cemâziyelâhir/13 Haziran). Femizim Meselesi. Mecmûa-i Ebuzziy- ya(150), 294-296.
• Coşkun, B. (2010). Türk Modernleşmesini Kadın Romanları Üzerinden Okumak. Turkish Studies, 5(4), s. 930-964.
• Durakbaşa, A. (1988, Mart). Cumhuriyet Döneminde Kemalist Kadın Kimliğinin Oluşumu. Tarih ve Toplum, IX(51), s. 39-43.
• Durakbaşa, A. (2000). Halide Edib: Türk Modernleşmesi ve Feminizm. İstanbul: İletişim Yay.
• Ebulsüreyya Sami. (1330/1914, 20 Mart/2 Nisan). Kısm-i İçtimai:İnsanlarda Halet-i Ruhiyye. Kadınlık(3), 2-3.
• Ebusüreyya Sami. (1330/1914, 13 Mart/26 Mart). Kadınlık İctimaı: Kadınlıkta Terakki Var mı Yok mu? Kadınlık(2), 2-3.
• Ebuzziya Tevfik. (1330/1912, 27 Cemaziyulaher/13 Haziran). Nisâiyyûn. Mecmua-i Ebuzzi- ya(148), 225-236.
• Emine Semiyye. (1335/1919, Teşrin-i Sani/Kasım). Hayat-ı İctimaiyede Kadın Mevkii. İnci(10), 5-6.
• Fahreddin. (1329/1914, 19 Şubat/4 Mart). Hukuk-ı Nisvan. Şebtab(4), 31-33.
• Fatma Aliyye. (1917, 29 Teşrin-i Evvel/29 Kasım ). Kadın Nedir. Yeni Mecmua(21), 415-417.
• Fatma Fuad. (1335/1919, 4 Kanun-ı Sani/4 Ocak). Kadın ve Kadınlık-I. Genç Kadın(1), 4-5.
• Fatma Fuad. (1335/1919, 16 Kanun-ı Sani/16 Ocak). Kadın ve Kadınlık-2. Genç Kadın(2), 18-20.
• Fatma Neşide. (1330/1914, 3 Nisan/16 Nisan ). Hep Erkeklerimiz Daima Anlar. Hanımlar Âlemi(2), 1-2.
• Feriha Kamuran. (1330/1914, 26 Haziran/9 Temmuz). İtila-yı Tedrici. Kadınlar Âlemi(6), 3.
• Feriha Kamuran. (1330/1914, 22 Mayıs/4 Haziran). Kadınlığa Doğru. Kadınlar Âlemi(1), 1-2.
• Feriha Kamuran. (1330/1914, 5 Haziran/18 Haziran ). Türklük Cereyanı Önünde Kadının Ehem- miyeti. Kadınlar Âlemi(3), 1-2.
• Fevziye Abdülreşit. (1333/1917, 10 Mayıs ). Kadın Meselesi. İslam Mecmuası(53), 12-16.
• H.C. (1330/1914, 3 Mayıs/16 Mayıs ). Kısm-ı İctimai: Bizde İttihat-ı Nisvan. Kadınlık(9), 2-3.
• H.C. (1330/1914, 17 Mayıs/30 Mayıs). Kısm-ı İçtimai: İttihat-ı Nisvan Münasebetiyle. Kadınlık (11), s. 2-3.
• Hakkı Behiç. (1324/1908, 29 Teşrin-i Evvel/11 Kasım ). Kısm-ı Siyasi: Mümtaziyet-i Nisvan ve Kadınalra Hürmet. Demet(7), 105-107.
• Halide Edip. (1919, 13 Teşrin-i Sani/ 13 Kasım ). Türk Kadınları Hakkında. Büyük Mecmua (15), 226.
• Hatice Refik. (1334/1918, 24 Teşrîn-i Evvel/24 Ekim). İçtimâîyyat: Yeni Kadın. Genç Kadın(1), 9.
• Hayriyye Melek Hunç. (1334/1918, 15 Ağustos). İslâm Kadını. Türk Yurdu, 11(161), 257-261.
• Hüseyin Ragıb. (1918, 11 Nisan ). Hayât Mücâdelesinde Kadın. Yeni Mecmua(39), 242-243.
• İnci. (1919, Nîsân). Avrupa’da Kadınlar Hukuku. İnci(3), 8.
• İsmail Hami. (1326/1910, 16 Ağustos/29 Ağustos). Kadınlara Ait Bir Mukayese. Büyük Mec- mua(2), 12.
• İsmail Hami. (1326/1910, 10 Ağustos/ 23 Ağustos). Kadınlara Ait İlk Sözler. Piano(1), 3-4.
• K.D. (1913, 27 Temmuz ). Hukuk-ı Nisvan. Şelale(25), 7-8.
• Kadıoğlu, A. (1998). Cinselliğin İnkarı: Büyük Toplumsal Projelerin Nesnesi Olarak Türk Kadın- ları. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (s. 91). içinde İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• Kalem. (1324/1908, 4 Eylül/17 Eylül ). Hanımlarımıza. Kalem(4), 3-5.
• Kandiyoti, D. (1998). Modernin Cinsiyeti: Türk Modernleşmesi Araştırmalarında Eksik Boyutlar. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik (s. 99-117.). içinde İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Kandiyoti, D. (2007). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. İstan- bul: Metis Yay.
• Kandiyoti, D. (2007). Kadın, İslam ve Devlet. Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplum- sal Dönüşümler (s. 92-118). içinde İstanbul: Metis Yay.
• Köprülüzade Mehmet Fuat. (1330/1914, 19 Haziran/2 Temmuz ). İlmi ve İçtimai: Eski Türklerde Kadın. Siyanet(15), 4-6.
• Lâlî. (1326/1910, 1 Kânûn-ı Evvel/14 Aralık ). Kadın. İçtihâd(26), 920.
• M. Şükrü. (1329/1911, 21 Safer/ 21 Şubat ). Kadınlarımız. Beyânülhak(98), 1832-1834.
• M. Zekeriya. (1911, 15 Eylül). Feminizm Korkuları: Kızların Düşünceleri. Yeni Felsefe Mecmu- ası(3), 21-24.
• M. Zekeriya. (1911, 20 Ağustos). Feminizm Korkuları: Kızların Düşünceleri. Yeni Felsefe Mec- muası(2), 22-24.
• Macit Şevket. (1333/1917, 15 Temmuz). Ahlak ve Kadın. Bilgi Yurdu Işığı(4), 53-58.
• Mahmud Sadık. (1330/1914, 26 Haziran/9 Temmuz). Zelzele-i Ruh: Terakk-i Nisvan-ı Salah-ı Ruh. Kadınlar Âlemi(6), 1-2.
• Mardin, Ş. (2011). Yeni Osmanlılar Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yay.
• Mehmed Fahreddin. (1328/1912, 14 Haziran/27 Haziran). Feministlerin Nazargâh-ı İnsaâfına. Sebilürreşâd(199-17), 316-318.
• Mehmed Fahreddin. (1328/1912, 21 Haziran/4 Temmuz). Feminizm Meselesi Münasebetiyle. Sebilürreşâd(200-18), 337-339.
• Mehmed Fahreddin. (1328/1912, 17 Mayıs/30 Mayıs). Feminizm Meselesi-I. Sebilürreşâd(190-13), 235-236.
• Mehmed Ferid Vecdi. (1329/1913, 10 Teşrîn-i Evvel/23 Ekim). Kadınlara Hürriyet-i Mutlak Ver- mek İsteyenlerin Elinden Vay O Biçarelerin Başına. Sebilürreşâd(267), 103-104.
• Mehpare Osman. (1329/1913, 22 Haziran/ 5 Temmuz). Hukuk-u Nisvân. Kadınlar Dünyâsı(80), 3.
• Meliha Zekeriya. (1329/1913, 9 Nîsân/22 Nisan). Kadınlar Nasıl Çalışıyorlar. Kadınlar Dünyâsı(6), 2-3.
• Muhib Kamuran. (1334/1918, 24 Teşrin-i Evvel/24 Ekim). Felsefe Musahabeleri: Kadın Felsefe- nin Mevzuu Olabilir mi? Genç Kadın(1), 7-9.
• Mustafa Şevket. (1330/1914, 10 Mayıs/23 Mayıs). Felaketlerimizn Sebepleri. Kadınlık(10), 6-8.
• Necmeddin Sadık. (1334/1918, 23 Mayıs). Bizde Feminizm. Türk Kadını(1), 2-4.
• Nilüfer Çağatay, Y. N. (1990). Uluslaşma Süreci ve Feminizm üzerine Karşılaştırmalı Düşünceler. Kadın Bakış Açısıyla 1980’ler Türkiye’sinde Kadın (s. 301-311). içinde İstanbul: İletişim Yay.
• Pakize Sadri. (1329/1913, 13 Haziran/26 Haziran). İki Feminizm. Kadınlar Dünyâsı(71), 3-4.
• Raife Halil. (1330/1914, 3 Temmuz/16 Temmuz ). Kadınlıkta İtila. Kadınlığa Doğru(7), 9.
• Roded, R. M. (1999). Osmalı Tarihine Cinsiyet Açısından Bakılması. Osmanlılar (Cilt 5, s. 418- 427). içinde Ankara: Teni Türkiye Yay.
• Sabiha Zekeriya. (1919, 20 Teşrîn-i Evvel/20 Ekim ). Kadınlar ve İntihâbât. Büyük Mecmuâ(14), 218-219.
• Sabiha Zekeriya. (1919, 27 Mart). Kadınlara Dair: Türk Feminizmi. Büyük Mecmua(4), 63.
• Selahiddin Asım. (1911, 1 Kânûn-ı Evvel/1 Aralık). Kadının Dimâği Tekâmülleri. Yeni Felsefe Mecmuâsı(8), 20-25.
• Selek, P. (2009). Türkiye’de Özgürlüğü Ararken... Cinsiyetli Olmak Sosyal Bilimlere Feminist Bakışlar (s. 118-129). içinde İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Şazimed. (1329/1913, 17 Nîsân/30 Nisan ). Kadınlığımızın Mevki’i İçtimâîyyesi. Kadınlar Dünyâsı(7), 3.
• Şukufe Nihal. (1330/1914, 8 Mart/21 Mart). Bugünün Genç Kadınına. Kadınlık(1), 4-5.
• Tekeli, Ş. (1977). Siyasal İktidar Karşısında Kadın. Toplum ve Bilim(3), 69-107.
• Walters, M. (2005). Feminizm. Ankara: Dost Kitabevi Yay.
• Z.N. (1333/1917, 8 Teşrîn-i Sânî/8 Kasım). Tarih: Türk Kadınlığı-I. Türk Yurdu, 13(6), 262-264.
• Z.N. (1333/1917, 22 Teşrîn-i Sânî/22 Kasım). Tarih: Türk Kadınlığı-II. Türk Yurdu, 13(7), 271- 275.
• Z.N. (1333/1917, 6 Kânûn-ı Evvel/ 6 Aralık ). Türk Âleminde Kadınlar Hukuku. Türk Yurdu, 13(8), 290-292.
• Zihnioğlu, Y. (2003). Kadınsız İnkılap:Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği. İstanbul: Metis Yay.