SİYASAL İSLAMCILIĞIN ALTERNATİF SÖYLEMİ MODERNİTEDEN AZADE MİDİR? - YA DA TARİHSEL İSLAM MODERNİTEYİ AŞKIN MIDIR?-

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 75, 51 - 72, 01.10.2013

Ernur Genç

Öz

Modern dünyada fundamentalist-radikal İslami ideolojilerin ve siyasal İslamcılığın hakim
söylemlerinin karakteristiğine bakıldığında, İslam’ın yalnızca tekil “Müslüman özne”yle
sınırlı bir din olmadığı; aksine toplumsal alanın tüm vechelerine (politik, ekonomik, hukuki
vd.) yönelik total bir nitelik taşıdığı savı öne çıkmaktadır. İslam’ın modern dönemdeki yeniden
anlamlandırılması ve inşası, ona bir “din” olmanın ötesinde, modern anlamda bir ideoloji
karakteristiği katmaktadır. İslami ideolojinin entelektüel aktörleri de “siyasal İslam” olarak
adlandırılan bu ideolojiyi bütüncül, evrensel, tarih-ötesi ve özsel/özcü bir sistem olarak ele
almaktadırlar. Bu lineer, ilerlemeci ve seküler ya da yarı-seküler anlayış çerçevesinde İslam,
gelecekte kendi asli kökeninden yeniden doğacak olan bir medeniyeti yaratacak olan bir din;
aynı zamanda modernite ve kapitalizmden tamamen farklı ve onlara tek alternatif sistemdir.
Karşıt savlar ise siyasal İslam gerçekliğinin, belirli tarihsel koşulların ve süreçlerin (Batılı
moderniteyle karşılaşmadan doğan bir tarihselliğin) ürünü olduğunu; dolayısıyla tüm diğer
sistem-içi sosyal-politik hareketlerde olduğu gibi sistem-içi bir muhalefet ileri sürmektedir.
Buna göre de, siyasal İslam’ın söylemi ve İslami hareketler kendi tarihsel, toplumsal ve konjonktürel
koşullarına göreli olarak dönüşüme uğrarken; var olan sistemi içsel olarak yeniden
üretmenin ve kendi içinde dönüştürmenin önemli enstrümanlarından birini oluşturmaktadır.
Çalışmada, siyasal İslam’ın moderniteyle ilişkisi bağlamında söz konusu savlar irdelenmekte,
siyasal İslam ve İslami hareketin modern dönemde ortaya çıkış koşulları ve dönüşüm
süreci ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Siyasal İslam, İslami Hareketler, Modernite, Tarihsellik

Does Alternative Statement of Political Pan-Islam Freed of Modernity? -Or, Does Historical Islam Transcendent of Modernity?-

Öz

When we look at the prevailing retoric of fundamentalist islamic ideologies and political
islam, the argument that islam is not a religion which only regulates single muslim subject’s
life but has a total claim to regulate whole (e.g. political, economic and legal) area of social
life. The reinterpretation and rebuilding of İslam in modern period make it not only a religion
but also an ideology. The intellectuel actors of islamic ideology treat this ideology, which is
called as political islam, as a holist, universal, trans-historical and esseantialist system. According
to this lineer, progressive, secular or semi-secular understanding, İslam is a religion
which will create in the future a civilisation born out of its fundamental roots; moreover, it
is totally different from modernity and capitalism and the only alternative system to them.
The opposite arguments suggest that political İslam is a product of specific historical conditions
and processes, and it is a opposition within the system just like other intra-system
socio-political movements. Thus, while the retoric of political İslam and islamic movements
transform themselves according to their own historical, social and conjunctural conditions,
they become important instruments for reproducing and retrasforming the existing system in
itself. This study examines the arguments mentioned above in the context of the relationship
of political İslam and modernity and the conditions in which islamic movements and political
İslam have emerged and transformed itself.

Anahtar Kelimeler

Political Islam, Islamic Moverments, Modernity, Historicality

Kaynakça

• Abel, Oliver, Arkaun, Mohammed, Mardin, Şerif (1995), Avrupa’da Etik, Din ve Laiklik, çev.Sosi Dolanoğlu-Serra Yılmaz, Metis Yay., İstanbul.
• Ahmed, Manzooruddin (1995), “Kur’an’da Anahtar Siyasi Kavramlar”, iç. İslam’da Siyaset Düşüncesi, çev.Kazım Güleçyüz, İnsan Yay., İstanbul.
• Althusser, Louis (1994), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, çev. Yusuf Alp-Mahmut Özışık, 4.basım, İletişim Yay., İstanbul.
• Althusser, Louis (2002), Marx İçin, çev.Işık Ergüden, İthaki Yay., İstanbul.
• Arkun, Muhammed (1995), “İslami Düşüncede Otorite Kavramı: La Hukme İlla Lillah”, iç. İslam’da Siyaset Düşüncesi, çev.Kazım Güleçyüz, İnsan Yay., İstanbul.
• Attas, S.Nakib (1989), İslami Düşünüşün Problemleri, çev. Mahmut Erol Kılıç, İnsan Yay., İstanbul.
• Behar, Büşra Ersanlı (1996), İktidar ve Tarih –Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937)-, 2.basım, Afa Yay., İstanbul.
• Berger, Peter, Berger, Brigitte, Kellner, Hansfried (1985), Modernleşme ve Bilinç, çev. Cevdet Cerit, Pınar Yay., İstanbul, 1985.
• Bulaç, Ali (Tarihsiz), İslam Dünyasında Düşünce Sorunları, Burhan Yay., İstanbul
• Coşkun, Mustafa Kemal (2007), Demokrasi Teorileri ve Toplumsal Hareketler, Dipnot Yay., Ankara.
• Çakır, Ruşen (1995), Ayet ve Slogan –Türkiye’de İslami Oluşumlar-, 8.basım, Metis Yay., İstanbul.
• Çayır, Kenan (Ed.) (1999), Yeni Sosyal Hareketler –Teorik Açılımlar- Kaknüs Yay., İstanbul.
• El-behiy, Muhammed (1986), Çağdaş İslam Düşüncesinin Oluşumu, çev.İbrahim Sarmış, Girişim Yay., İstanbul.
• El-Gannuşi, Raşid (1987), İslami Yöneliş, çev.Abdullah Baykal, Bir Yay., İstanbul.
• Eliade, Mircae (1991), Kutsal ve Dindışı, çev.Mehmet Ali Kılıçbay, Gece Yay., Ankara.
• Ercan, Fuat (2006), Modernizm, Kapitalizm ve Azgelişmişlik, Bağlam Yay., İstanbul.
• Fazlurrahman (1995), “İslam ve Siyasi Aksiyon: Siyaset Dinin Hizmetinde”, iç. İslam’da Siyaset Düşüncesi, çev.Kazım Güleçyüz, İnsan Yay., İstanbul.
• Garaudy Roger (1984), İslam’ın vaatettikleri, çev.Salih Akdemir, dördüncü basım, Pınar Yay., İstanbul.
• Garaudy Roger (1989), 20. Yüzyılın Biyografisi –Graduy’nin Felsefi vasiyetleri-, çev.Ahmet Zeki Ünal, Fecr Yay., Ankara.
• Garaudy, Roger (1993), Entegrizm –Kültürel İntihar-, ikinci basım, çev.Kamil Bilgin Çileçöp, pınar yay., İstanbul.
• Durugönül, Esma (1996), “Reislamizasyon Hareketlerinin Kuramsal Bir Çözümlemesi”, Ankara Üniversitesi DTCF Sosyoloji Dergisi, sayı:1, 79-104.
• Giddens, Anthony (1994), Modernliğin Sonuçları, çev. Ersin Kuşdil, Ayrıntı Yay., İstanbul.
• Göle, Nilüfer (1991), Modern Mahrem –Medeniyet ve Örtünme-, Metis Yay., İstanbul.
• Halil, İmaduddin (1987), Sosyal Adalet Üzerine, çev.vecdi Akyüz-Mehmet Erdoğan, Akabe Yay., İstanbul.
• Heberle (1968), “Social Movements”, International Encyclopedia of the Social Sciences, vol.14)
• Humeyni, Ayetullah (1984), Konuşmalar, Ankara
• İkbal, Muhammed (1984), İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu, çev.Ahmet Asrar, Bir Yayıncılık, İstanbul.
• Kutup, Seyyid (Tarihsiz), Yoldaki İşaretler, Pınar Kitabevi, Ankara.
• Kutup, Seyyid (1986), İslam Düşüncesi 1, çev. Hamid Şükrü, Dünya Yay., İstanbul.
• Laroui (1993a), Tarihselcilik ve Gelenek, çev.Hasan Bacanlı, vadi Yay., Ankara.
• Laroui (1993b), İslam ve Modernlik, çev.Ayşegül Yaraman-Başbuğu, Milliyet Yay., İstanbul.
• Lerner, Daniel (1968), “Modernisation”, International Encyclopedia of the Social Sciences, vol.10
• Lewis, Bernard (1992), İslam’ın Siyasal Dili, çev. Fatih Taşar, Rey Yay., Kayseri.
• Marshall, Gordon (1999), Sosyoloji Sözlüğü, çev.Osman Akınhay-Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yay., Ankara.
• Metiner, Mehmet (1987), Yeni Bir Dünyaya Uyanmak, Seçkin Yay., İstanbul.
• Merad, Ali (1996), Çağdaş İslam, çev. Cüneyt Akalın, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Muson, Jr.H. (1988), Islam and Revulation in the Middle East, Yale University Pres, New Haven.
• Nasr, Seyyid Hüseyin (tarihsiz), İslam –İdealler ve Gerçekler-, Akabe Yay., İstanbul.
• Nasr, Seyyid Hüseyin (1984), İslam ve Modern İnsanın Çıkmazı, çev. Ali Ünal, İnsan Yay., İstanbul.
• Neccar, Fevzi M. (1995), “İslam Politika Felsefesinde Siyaset”, iç. İslam’da Siyaset Düşüncesi, çev.Kazım Güleçyüz, İnsan Yay., İstanbul.
• Özdenören, Rasim (1985), Müslümanca Düşünme Üzerine Denemeler, İnsan Yay., İstanbul.
• Poole, Ross (1993), Ahlak ve Modernlik, çev.Mehmet Küçük, Ayrıntı Yay., İstanbul.
• Popper, Karl (1985), Tarihselciliğin Sefaleti, çev.Şafak Ural, İnsan Yay., İstanbul.
• Roy, Oliver (1994), Siyasal İslamın İflası, çev.Cüneyt Akalın, Metis Yay., İstanbul.
• Sennet, Richard (2005), Karakter Aşınması, 2. basım, çev.Barış Yıldırım, Ayrıntı Yay., İstanbul.
• Serdar, Ziyaüddin (1986), İslam Medeniyetinin Geleceği, İnsan Yay., İstanbul.
• Shayegan, Daryush (1991), Yaralı Bilinç -Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni-, çev. Haldun Bayrı, Metis Yay., İstanbul.
• Sıddıki, Kerim (1986), İslami Hareket, çev.Mehmet Yolcu, Bir Yayıncılık, İstanbul.
• Süruş, Abdülkerim (1986), Biz Hangi Dünyada Yaşıyoruz, çev.Hüseyin Hatemi, Seçkin Yay., İstanbul.
• Şeriati, Ali, (1991), Öze Dönüş, çev.Kerim Güney, Yedi Gece Kitapları, İstanbul.
• Touraine, Alain (1994), Modernliğin Eleştirisi, çev. Hülya Tufan, Yapı Kredi Yay., İstanbul.
• Türköne , Mümtazer (1994), Siyasi İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu, 2. basım, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Wesels, A. (1984), “The So-Called Renaissance of Islam”, Journal of Asian and African Studies, XIX, 3-4, s.190-201.
• Zubaida, Sami (1994), İslam, Halk ve Devlet, çev. Sami Oğuz, İletişim Yay., İstanbul.