Siyasal/İdeolojik Göstergeler Açısından Metinlerarasılık: Kemalist İdeolojİnİn Temel Belirteçlerinin Sinema ve Edebiyattaki Uzantıları

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 75, 37 - 50, 01.10.2013

Süreyya Çakır

Öz

Her dönemin toplumsal/siyasal tarihine özgü belli koşullanmışlıklar, kültürel ve
ideolojik belirteçler metinlerarası ilişkiye eşlik edebilir. Türkiye toplumsal tarihi söz konusu
olduğunda, “aynı çağın verileri” olarak bu koşullanmışlıkları sinema ve edebiyat arasındaki
ilişkide görmek mümkündür. Yaklaşık 1980’lere kadar, Türkiye siyasal yaşamının temel
yönsemelerinden biri olan ve ‘ilerleme- aydınlanma-kalkınma’ sorunsalını politik çıkış
noktası yapan Kemalist ideoloji ile 1950’lerdeki “toplumcu gerçekçi” edebiyatın söylemi
arasında bağlantılar vardır. Bu söylem, 1960-65 arasında, Yeni-Kemalist ideolojiyle bağlantı
içinde, bir ayağını edebiyat uyarlamalarının oluşturduğu “toplumsal gerçekçi” nitelik taşıyan
sinema yapıtlarında yeniden üretilir. Edebiyattan sinemaya gerçekleşen bu metinlerarası
taşınmayı Yılanların Öcü’nde görmek mümkündür. Türkiye siyasal yaşamına özgü belirteç ve
koşullanmışlıkla ile metinlerarasılığı ilişkilendirmeyi amaçlayan bu çalışmada ilk olarak, bu
metinlerarası taşınmanın beslendiği siyasal-ideolojik bağlamın, estetik kültüre de yansıyan
Türkiye siyasal yaşamına özgü temel önermeleri üzerinde durulmuştur. Ardından, Yılanların
Öcü romanı ve filmi, belli bir “toplumsal tarih” içinde gerçekleşen farklı söylem biçimleri
arasındaki etkileşimi temel alan Bakhtinyen bir “metinlerarasılık” perspektifiyle, içinde
şekillendikleri dönemin ideolojisi ve temel önermeleriyle bağlantılı olarak irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kemalist ideoloji, metinlerarasılık, sinema ve edebiyat, Yılanların Öcü romanı ve filmi

INTERTEXTUALITY WITH REFERENCE TO THE POLITICO-IDEOLOGICAL SIGNS: THE EXTENSIONS OF FUNDAMENTAL INDICATORS OF KEMALIST IDEOLOGY IN FILM AND LITERATURE

Öz

Intertextuality is accompanied with the conditionings of the socio-political history as
well as the cultural and ideological indicators of every certain historical period. Considering
the Turkish social history, it is possible to see these conditionings as ‘data of the same era’ in
the relationship between literature and cinema. There are links between the Kemalist ideology,
which had been one of the constitutive tendencies in Turkish political life approximately
up until the 1980s and which takes the problematics of ‘progress, enlightenment and development’
as the departure point of its politics and the discourse of the ‘social-realistic’ literature of 1950’s. This discourse was reproduced between the years 1960-65 in connection with the
New-Kemalist ideology in ‘social-realistic’ films, one branch of which is literary adaptations.
This intertextual transfer from literature to cinema can be detected in Yılanların Öcü. This paper
intends to associate intertextuality with the indicators and conditionings pertaining to the
Turkish political life. To this end, firstly, it will focus on the fundamental assertions -peculiar
to the Turkish political life- of the politico-ideological context nourished by this intertextuality,
which are also echoed in the aesthetic culture. Next, Yılanların Öcü, both the novel and
movie, will be analyzed in connection with the ideology and the fundamental assertions of
the historical period they are shaped in with respect to a Bakhtinian perspective of intertextuality,
which is based upon the interplay between different discursive genres materialized in
a certain “historical period”.

Anahtar Kelimeler

Kemalist Ideology, Intertextuality, Film-Literature, Yılanların Öcü Novel and Movie

Kaynakça

• Abacı, Tahir (2004). “Adana / Çukurova Bereketinde Edebiyat ve Sinema”, Kentte Sinema Sinemada Kent. Nurçay Türkoğlu, Mehmet Öztürk ve Göksel Aymaz (der.) . İstanbul: Yeni Hayat, s. 185-191.
• Aktulum, Kubilay (1999). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki..
• Altıner, Birsen (2005). Metin Erksan Sineması. İstanbul: Pan .
• Baykurt, Fakir( 1997). Yılanların Öcü. İstanbul: Adam.
• Binyazar, Adnan (2005). “Irazca”. Kitaplık 83 (Mayıs 2005): 120-124.
• Daldal, Aslı(2005). 1960 Darbesi ve Türk Sinemasında Toplumsal Gerçekçilik. İstanbul: Homer .
• Erksan, Metin (1985). “Türkiye’de Entelijansiya Yok”, ve Sinema 1 : 24-38.
• Kayalı, Kurtuluş (2004). Metin Erksan Sinemasını Okumayı Denemek. Ankara: Dost.
• Koçak, Orhan (2001). “1920’lerden 1970’lere Kültür Politikaları”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm 2. İstanbul: İletişim. 2001: 371- 424.
• Kurdakul, Şükran (2000). “Kimi Öykü ve Romanlarında Fakir Baykurt’un İnsanları”. Anadolu Aydınlanmacısı: Fakir Bayburt (Haz. Feridun Andaç). İstanbul: Evrensel Basım, s.154-159.
• Naci, Fethi (1990). 100 Soruda Türkiye’de Roman ve Toplumsal Değişme. İstanbul: Gerçek.
• Oktay, Ahmet (1986). Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları. B/F/S Yayınları.
• …………. …. (1993). Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı. Ankara: Kültür Bakanlığı
• Ray, B. R. (2000). “The Field of ‘Literature and Film’”, Film Adaptation. James Naremore (der.). London: The Athlone , s. 38-53.
• Scognamillo, Giovanni (2002). “Metin Erksan’ın Yalnız İnsanları”, Yeni İnsan Yeni Sinema 11 (Mart- Nisan 2002): 16-22.
• Timur, Taner (1991). Osmanlı Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik, İstanbul: Afa.
• Türkeş, A. Ömer (2001). “Taşra İktidarı”. Toplum ve Bilim 88 (Bahar 2001), s. 188-200.